درمان کرونا و هزاران روش نانوشته؛ از رمدسیویر و فاویپیراویر تا نوشداروی زرد خون

به گزارش گروه جامعه ایرنا، کووید۱۹ از ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ پا به ایران نهاد اما این تنها موضوعی نبود که موجب نگرانی از شیوع این ویروس شد، زمانی که کرونا آمد و اوج گرفت، تعداد زیادی از مردم به دلیل ابتلا به این ویروس در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی بستری شدند، در برخی این بیماری به واسطه سیستم ایمنی قوی، در بدنشان با علائم خفیف ظهور کرد و در برخی نیز این درگیری به ریه آنها سرایت کرد؛ همین موضوعات مهم تا حدی پیش رفت که برخی بخاطر سرایت این ویروس به ریه، جان خود را از دست دادند.

درمان این ویروس ناخوانده و درمانی درمانده 
در این دوران مهمترین موضوعی که به عنوان دغدغه جهانی مطرح بود راه درمان این ویروس ناخوانده و ناشناخته بود، کرونا روزی که آمد فقط تنها موضوعی که از آن مطرح شد این بود که کشنده است و باید هرکاری کنیم که به این ویروس مبتلا نشویم اما چون قدرت انتشار آن بالا بود ناخواسته و یا به دلیل عدم پیشگیری، افراد به این ویروس مبتلا می‌شدند.

تجویزهای خانگی برای درمان تا استفاده از برخی داروهایی مانند هیدروکسی کلروکین سولفات که برای برخی بیماری‌ها (مالاریا) استفاده می‌شود، شاید از مهمترین داروهایی بود که در ابتدای آن دوران برای درمان کرونا از آن نام برده شد که بعدها داروهایی همچون «رمدسیویر» و «فاویپیراویر» هم در لیست داروهای قابل استفاده برای درمان افراد مبتلا به کرونا قرار گرفت.

ویتامین، درمان اولیه

البته یکی از توصیه‌هایی که پزشکان در روزهای اولیه شیوع این ویروس در کشور داشتند، استفاده مردم از ویتامین‌ها و مکمل‌های دارویی و ویتامین برای درمان این بیماری بود و مصرف انواع ویتامین به ویژه ویتامین «دی۳» مورد تاکید بود که بعدها این دارو هم چندان مورد استقبال پزشکان قرار نگرفت و این دارو را هم مانند دیگر داروها چندان مفید ندانستند اما مردم هنوز هم برخی استفاده از ویتامین‌ها را در دستور کار خود دارند.

درمان کرونا هم دردسرهای خاص خودش را داشت، برخی با داروهای ساده ویتامینه بخاطر سطح ایمنی بالا حال خوب پس از کرونا را می‌توانستند دوباره تجربه کنند اما برخی دیگر حتی با داروهای قوی مانند رمدسیویر و چند نوبت تزریق این دارو روزهای ناخوشی را تجربه می‌کردند چون زمانی که در اوج ابتلا به کرونا ریه افراد درگیر می‌شد به نوعی بیشترین مشکل به سراغ این افراد می‌آمد.

شاید به دلیل همین توصیه‌های پزشکان برای مصرف ویتامین‌ها بود که در ابتدای شیوع این ویروس کسانی که به صورت خفیف به این بیماری مبتلا شدند، به مصرف آبمیوه برای تامین ویتامین موردنیاز خود روی آوردند و همچنان این رویه در میان مردم باقی مانده است و به محض کوچک‌ترین علائمی که نشان دهنده این ویروس در بدن آنها باشد، به مصرف انواع آبمیوه طبیعی اقدام می‌کنند؛ بازار آب هویج و سیب داغ شد و البته اینها مدتی گران و نایاب!

در آن دوران که کرونا اوج گرفته بود مهمترین مطلبی که مطرح شد این بود که هفته اول زمان طلایی برای درمان کروناست پس باید در این فرصت برای درمان مبتلایان به این ویروس بهترین اقدامات صورت گیرد.

تقسیم‌بندی داروها برای کاهش التهاب ریه و جلوگیری از تکثیر ویروس

وزارت بهداشت در خرداد ۹۹ بحث داروهای مورد نیاز برای درمان دارویی بیماران کووید۱۹ را مورد بحث قرار داد و این موضوع مطرح شد که دسته اول این داروها باید باعث کاهش التهاب ریه شود. دسته دوم داروها، داروهایی باشند که جلوی تکثیر ویروس را می‌گیرند. برخی از این داروها وارد کشور شده و تست بالینی آن منتشر شد.

در آن زمان اعلام شد که به طور مثال داروی «فاویپیراویر» نسبت به «کلترا» هیچ مزیتی ندارد و از پروتکل درمان کرونا خارج شد. بخش دیگر مربوط به داروهایی مثل رمدسیویر بود که همه این موارد در حال تحقیق و بررسی بود و نتایج علمی آنها هنوز به کمیته علمی نرسیده بود. داروی «اسلتامیویر» هم از پروتکل درمان خارج شد. انواع داروهای ضد التهاب هم که تست شده بود، برای آنها مسیربندی‌هایی مشخص شد.

داروی اوسلتامی ویر تاثیری بر درمان کرونا نداشت
در ابتدای شیوع این بیماری نام داروی «اوسلتامی‌ویر» در پروتکل‌های درمانی وجود داشت، مدت‌ها تحقیقات روی این دارو انجام شد و حتی برای برخی بیماران مبتلا به این ویروس هم استفاده شد اما بعد از اینکه مشخص شد بر روی این بیماری تاثیری ندارد، بلافاصله از پروتکل درمانی خارج شد.

تحقیقات متعدد دیگر برای درمان کرونا
تحقیقات متعددی در زمینه سلول درمانی، پلاسما درمانی و سورفکتانت که درمان‌های پیشرفته‌ای بودند در کمیته علمی مطرح شد و ضمن اینکه از همه تحقیقات استقبال شد اما برای اینکه بتواند وارد پروتکل کشوری شود، باید تحقیقات جامع و کامل‌تری انجام می‌شد. 
در ایران تحقیقات به عنوان نمونه در مورد داروهای کلروکین و آزیترومایسین از ماه‌های اولیه شروع کرونا آغاز شد و حتی تحقیقاتی که با تاییدیه FDA آمریکا بر روی پلاسما درمانی آغاز شد، بعد از این بود که ایران این تحقیقات را شروع کرد و یا آنتی بادی اختصاصی علیه کرونا را ایران زودتر از سایر کشورها اعلام کرد.

تدوین ۶ دستورالعمل تشخیص و درمان کرونا
از اولین روزهای تشحیص کرونا در کشور، کمیته علمی کرونا با حضور بیش از ۴۰ نفر از اساتید و متخصصان رشته‌های مختلف پزشکی تشکیل شد و تا چهار ماه پس از شیوع کرونا ۶ دستورالعمل تشخیص و درمان سرپایی و بستری کرونا ویروس در کشور تدوین و ابلاغ شد، در روزهای اول شیوع کرونا ویروس در دنیا، سر و صداهای زیادی شد که فلان دارو در درمان کووید۱۹ موثر است اما مطالعاتی در همان کشورهایی که این داروها را توصیه کرده بودند، انجام شد که اثربخشی دارو را زیر سوال برد. 

در جلسات کمیته علمی ستاد ملی کرونا که هفتگی برگزار شد، این نتیجه بدست آمد که در بهبودی بیماران، هیچ چیزی مهم‌تر از مراقبت صحیح نیست هنوز هیچ روش قطعی برای درمان کووید۱۹ وجود نداشت و برای وزارت بهداشت، شرح حال، سابقه تماس با بیماران مبتلا و تست‌های مولکولی مبنا بود.

کلروکین مبنای پروتکل درمانی کشور 

وزارت بهداشت در آن زمان اعلام کرد که سابقه تماس با بیماران، علائم بیماری و تست مولکولی، موثرترین روش تشخیص کووید۱۹ است. مبنای کار این وزارتخانه در پروتکل درمانی برای مراقبت در قرنطینه، در افراد پرخطر و همچنین موارد بستری، استفاده از داروی کلروکین است. 

پزشکان در کشور از داروهای ضد ویروسی براساس پروتکل درمانی، به صورت ترکیبی استفاده کردند و خوشبختانه تمام داروهای ضد ویروس که در پروتکل‌های استاندارد دنیا و ایران وجود داشت در کشور و بیمارستان‌ها در دسترس قرار داشت.

رمدسیویر و فاویپیراویر در چرخه درمان

در همان روزها آخرین پروتکل درمانی ابلاغ شد و کماکان تجویز داروی کلروکین در این پروتکل وجود داشت، مطالعات بر داروهای «رمدسیویر و فاویپیراویر» ادامه داشت این موضوع که رمدسیویر داروی قطعی درمان کرونا باشد رد شد و در مورد هر دو دارو تحقیقات بر این موضوع اشاره داشت که می‌توانند مدت دوره بیماری را کاهش دهند. حتی تشکیل درمانگاه رمدسیویر و مراکزی با همین نام نیز در این دوره برای درمان کرونا تشکیل شد.

داروی رمدسیویر غیرمجاز در بازار
نمونه‌های تقلبی داروی رمدسیویر در بازار سیاه هم با قیمت‌های نجومی در تیرماه ۹۹ به فروش می‌رسید، که وزارت بهداشت در این زمینه هم هشدارهایی داد و اعلام کرد که تا زمان تایید اثربخشی این دارو از سوی کمیته علمی، پزشکان از تجویز آن خودداری کنند.

همچنین بارها عنوان شد که ایران ظرفیت تولید هر دارویی که برای درمان کرونا مورد تایید قرار گیرد را دارد و در ظرف کوتاه‌ترین مدت در داخل کشور آن را تولید خواهد کرد اما چون اثربخشی داروی رمدسیویر در درمان کرونا هنوز مورد تایید نهایی قرار نگرفته بود این وزارتخانه منتظر تایید نهایی مطالعات بالینی روی این دارو بود تا به محض اینکه نتایج این مطالعات اعلام شود، در کوتاه‌ترین زمان  این داروها را تولید کند.

رمدسیویر داروی مجوزدار کرونا

رمدسیویر یک داروی مجوزدار برای درمان کرونا شد؛ اگرچه مطالعه WHO و مطالعات دیگری وجود داشت که رمدسیویر بر مرگ و میر مؤثر نبود اما برخی از این مطالعات نیز نشان داد که این دارو می‌تواند تعداد روزهای بستری و علائم را کاهش دهد.

البته رمدسیویر درمان قطعی کرونا نبود اگر این دارو در زمان مناسب تجویز می شد روی بار ویروسی اثر می‌گذاشت و کمیته علمی کرونا مطابق دستورالعمل‌های بین‌المللی پروتکل‌ها را تدوین کرد، اما متأسفانه برخی پزشکان این دارو را خارج از اندیکاسیون تجویز می‌کردند چون اگر اکسیژن مصرفی بیمار افزایش یافته باشد این دارو دیگر خیلی مؤثر نیست.

اجرایی شدن پلاسمادرمانی در گرو نتایج تحقیقات

درباره پلاسما درمانی نیز اظهارنظرهای زیادی شد، فاز اولیه مطالعاتی پلاسمادرمانی انجام شد و تحلیل و مطالعات وزارت بهداشت کامل نشده بود و اعلام شد در صورتی که این روش درمانی موثر شناخته شود، ‌زیرساخت مناسبی برای آن در ایران وجود دارد؛ چرا که ایران در حوزه اهدای خون و فرآورده‌های خونی اوضاع مناسبی دارد. این تحقیق تاکنون روی ۶۰ بیمار انجام و نتایج آن آنالیز شد و روی ۲۰۰ بیمار دیگر نیز تحقیقات ادامه یافت. 

اهدای پلاسما نوشداروی زرد خون

در خون افرادی که معمولا با یک عفونت ویروسی بیمار می‌شوند آنتی‌بادی‌ها، پادتن‌ها یا پادزهرهایی وجود دارد که اگر فرد بهبود یابد احتمالاً به دلیل آن پادتن‌ها بوده، بنابراین خون این افراد را در سال ۱۹۱۸ در بیماری آنفولانزای اسپانیایی به افرادی که بیمار شده بودند تزریق کردند و تجربه شد که این روند می‌تواند بهبود بیماران را تسریع کند.

ایران پیشگام کارآزمایی پلاسماتراپی بیماران کووید۱۹ در جهان

پس از شروع کووید ۱۹ در چین براساس تجربه‌ای که از قبل وجود داشت چینی‌ها پلاسماتراپی را انجام دادند و نتایج خوبی گرفتند، ایران دومین کشوری بود که با شروع این بحران سریعاً مراحل علمی کار را طی و این روش را به صورت کارآزمایی بالینی شروع کرد یعنی در گروه مورد و شاهد زردابه یا پلاسمای خون افرادی که بهبود پیدا کرده بود گرفته شد و به بیماران بدحالی ‌که ملاک‌های نیاز به درمان آنها توسط پزشک تشخیص داده شده بود تزریق شد با این هدف که ویروس در بدن بیماران مبتلا در اولین مراحل بدحال شدن، نه در مرحله‌ای که بیمار به حدی بدحال شده باشد که بخشی از بافت ریه از بین رفته باشد بلکه در مراحلی که بیمار در ابتدای دوره بیماری یعنی تب، سرفه، افت اکسیژن خون و درگیری ریه در سی تی اسکن هست، بتوان در این مرحله ویروس را از پا درآورد و اجازه نداد بیمار زیر دستگاه‌های پیچیده برود.

پس از سه هفته از شروع بحران کرونا اقدامات انجام و نتایج بسیار خوبی گرفته شد و مبتنی بر این طرح اقدام به جمع‌آوری پلاسمای خون بیماران بهبودیافته در سراسر کشور شد تا این ذخیره برای حال و آینده بیماران در کشور صورت گیرد.
 
پلاسما تراپی؛ روشی امن و ارزان

حدود ۱۰ روز بعد از اقدام ایران برای پلاسماتراپی در خرداد ۹۹، سازمان غذا و داروی آمریکا این روش را روشی مجاز برای درمان بیماران تجویز کرد ضمن اینکه مجوز کارآزمایی هم دادند یعنی دقیقا همان کاری که ایران انجام داد؛ با همان شاخص‌ها و همان دستورالعمل‌ها با این تفاوت که اجازه انجام این اقدام در بیماران بدحال را نیز دادند و پس از آن سازمان بهداشت جهانی هم این توصیه را انجام داد که مراکز درمانی تجهیزات لازم برای پلاسما تراپی را داشته باشند و از این روش استفاده کنند چرا که روشی بسیار امن و بی خطر است همچنین اثرات جانبی بسیار پایینی دارد.

در کارآزمایی حدود ۲۰۰ بیمار کرونا تحت پلاسمادرمانی قرار گرفتند و تقریبا این بیماران در سن، نوع بیماری و شدت بیماری مشابه بودند. براساس نتایج حاصل شده، مرگ و میر ناشی از کرونا در آن دسته از بیمارانی که پلاسما دریافت کرده بودند، تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافت. مدت اقامت در بیمارستان نیز در بیمارانی که تحت پلاسمادرمانی قرار گرفتند، حدود ۳۰ درصد کاهش یافت.

بیماران بسیار بدحال نیز که دسته دیگری از بیماران بودند و در آی سی یو شرایط ویژه‌ ای داشتند، زمانی که پلاسما به  موقع و سریع به آنها رسیده بود، میزان مرگ و میرشان حداقل ۵۰ درصد کاهش یافت.

آغاز پلاسمادرمانی بیماران کرونا در استان‌های با وضعیت قرمز

با توجه به موفقیت در کارآزمایی اول، سازمان انتقال خون کارآزمایی بالینی دوم را مبتنی بر مصرف پلاسما در ۲۴ ساعت اول بستری در بیماران بدحال شروع کرد. این کارآزمایی را در استان‌های قرمز کرونا، شامل استان‌های خوزستان، بندرعباس و سیستان و بلوچستان شروع شد و حدود ۶۰ بیمار نیز وارد کارآزمایی شدند. تفاوت این کارآزمایی با کارآزمایی اول آن بود که پلاسمای بهبودیافتگان کرونا را به میزان کافی در اختیار داشت و در کارآزمایی اول پلاسما این افراد را چندان در اختیار نبود.

هر فرد سالم می‌تواند سالانه ۲۴ مرتبه پلاسما اهدا کند و پلاسمای اهدایی در طول ۴۸ ساعت دوباره در بدن جایگزین می‌شود و این امکان وجود دارد که با سیستم آفرزیس تنها پلاسما یا پلاکت اهدا شود و سایر اجزای خون به بدن اهدا کننده بازگردد.

ویروس ناخوانده کرونا از ۳۰ بهمن ماه که در ایران شیوع پیدا کرد تاکنون ۶ پیک را گذرانده است و هر سویه جدیدی هم علائم آن متفاوت بود و هم راه درمان آن، اما پیک پنجم با سویه دلتا با مرگ روزانه ۷۰۰ نفر و ابتلای ۵۰ هزار نفر نشان داد که کرونا واقعا با کسی شوخی نداشت و بدون وقفه چه انسان‌هایی را که به کام مرگ نکشاند.