نیم‌نگاهی به چالش تحصیل دانش آموزان مبتلا به اوتیسم در مازندران 

به گزارش خبرنگار ایرنا، آموزش ‌و پرورش استثنایی وظیفه توان‌بخشی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را نیز بر عهده دارد ، اما کمبود مدارس خاص ویژه دانش آموزان مبتلا به بیماری اوتیسم در مازندران، مشکلاتی را برای آنان و خانواده هایشان و در مجموع برای نظام آموزشی استان ایجاد کرده است که برای رفع این مشکل باید فکری اساسی شود.
اوتیسم ( Autism) یا درخودماندگی، نوعی اختلال رشدی از نوع روابط اجتماعی است که با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود و علایم این اختلال تا پیش از سه‌ سالگی بروز می‌کند و علت اصلی آن هنوز ناشناخته است.
به افرادی که این اختلال را دارند اوتیستیک یا درخود مانده گفته می‌شود. این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران است و وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و سطح تحصیلات والدین نقشی در بروز اوتیسم ندارد.
این اختلال بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی تأثیر می‌گذارد و کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های مربوط به بازی، مشکل دارند و ارتباط با دیگران و دنیای خارج برای آنان دشوار می‌شود.
آمارها در سطح بین‌المللی نشان می‌دهد که ازهر ۶۸ کودک یک تن به یک اختلال طیف اتیسم (ASD) مبتلا است.اختلال طیف اتیسم، در خود فرورفتن، بی‌توجهی به جهان خارج، ناتوانی در رشد و گسترش مهارت های اجتماعی است که می‌تواند باعث ایجاد ارتباطات اجتماعی قابل توجه و چالش‌های رفتاری شود.
دانش‌آموزان مبتلا به اتیسم اغلب چالش‌های منحصر به فردی را در مدارس به وجود می‌آورند و معلمان بطور موثر می‌توانند پاسخگو به نیازهای آنان در چالش‌ها باشند. چالش‌هایی که در تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط با دیگران وجود دارد، در بین دانش آموزان طیف اتیسم مشترک است و بر هر جنبه‌ای از زندگی آنها تاثیر خواهد گذاشت. این چالش‌ها می‌تواند به استرس، اضطراب و افسردگی منجر شود که در دانش‌آموزان اوتیستیک بسیار بالاتر از سایر دانش آموزان است. 
طبق بررسی های صورت گرفته، حداکثر ۷۲ درصد دانش آموزان در طیف اتیسم نیازهای بهداشت روان متفاوت با کودکان دیگر دارند. کلاس‌های درس می‌تواند باعث افزایش استرس، اضطراب و افسردگی در بین این دانش آموزان شود. 
در حالی که دانش آموزان مبتلا به بیماری اوتیسم چهار برابر بیشتر از همسالان خود به خدمات یادگیری و پشتیبانی اجتماعی نیازدارند و این امر می‌تواند چالش‌های زیادی را برای معلمان و مربیان توانبخشی مدارس ایجاد کند، در نظام آموزشی کشورمان، دانش آموزان مبتلا به اوتیسم با رده " نیاز به حمایت" و "نیاز حمایت زیاد" زیر چتر تعلیم و تربیت آموزش و پرورش استثنایی قرار می‌گیرند و مبتلایان به بیماری اوتیسم با رده "نیاز به حمایت خیلی زیاد"  از حمایت سازمان بهزیستی بهره مند هستند.
نبود مدارس خاص ویژه دانش آموزان اوتیسمی از یک سو و کمبود مربیان توانبخشی، کار درمانی و گفتار درمانی و هزینه بالای ایاب و ذهاب در مازندران باعث شده است تا خانواده‌ها و والدین برای ثبت نام فرزندان خود در مدارس با مشکلاتی مواجه شوند.
بابل تنها شهر در مازندران است که از مدرسه ویژه دانش آموزان اوتیسمی برخوردار است ، اما در همین مدرسه نیز دیگر دانش آموزان استثنایی نیز مشغول تحصیل هستند و این امر می تواند مشکلاتی مضاعفی را برای دانشآموزان اوتیسم و خانواده‌های آنان ایجاد کند.

تحصیل ۲ هزار ۸۰۰ دانش آموز مبتلا به اوتیسم در کشور
در کشورمان هم اکنون ۲ هزار و ۸۰۰ دانش‌آموز مبتلا به بیماری اوتیسم  در ۵۸ مدرسه خاص و ۴۰۰ کلاس ضمیمه در حال تحصیل هستند.آموزش رسمی این دانش آموزان از سال ۱۳۸۲ آغاز شد و بنا به استناد آمارهای ارایه شده توسط مسوولان، پوشش تحصیلی این دانش آموزان از آن زمان تاکنون ۲ هزار و ۵۰۰ درصد رشد داشته است.
معاون وقت وزیر آموزش و پرورش و رییس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور آبان ماه پارسال در سخنانی با بیان اینکه تعداد مدارس خاص اوتیسم تا پایان سال به ۷۰ مدرسه خواهد رسید، گفت که با رویکرد ایجاد فضای آموزشی استاندارد برای دانش آموزان مبتلا به اوتیسم، سال گذشته ۱۴ مدرسه اختصاصی اوتیسم در کشور کلنگ‌زنی و یا افتتاح شده است.
سیدجواد حسینی با بیان این که تاکنون ۷۰۰ محتوای آموزشی ویژه طیف اوتیسم در سازمان آموزش و پرورش استثنایی تولید شده است ،  افزود : برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه معلمان دانش آموزان مبتلا به بیماری اوتیسم و گنجاندن دروس مرتبط با این بیماری در دروس دانشگاه فرهنگیان از جمله مواردی است که جهت استاندارد سازی نیروی انسانی انجام شده است.

افزایش شمار مبتلایان به بیماری اوتیسم  
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی مازندران هم با بیان اینکه شمار مبتلایان به بیماری اوتیسم در کشور و از جمله در این استان در حال افزایش  است، گفت که تداوم وضعیت موجود با توجه به امکانات فعلی، می‌تواند مشکلات آموزشی به این داشن آموزان و دیگر دانش آموزان استثنای را دوچندان کند.
محمد جعفری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا شمار دانش‌آموزان مبتلا به این بیماری در استان را در زمان حاضر ۷۸ نفر اعلام کرد و اظهار داشـت: به تناسب افزایش جمعیت بیماران اوتیسمی، امکانات مورد نیاز متناسب با آنان نیز از جمله مدارس خاص و افزایش کلاس های درسی باید افزایش یابد تا موانع فراروی تحصیل این دانش‌آموزان نیز رفع شود.
وی گفت: با توجه به افزایش جمعیت مبتلایان به بیماری اوتیسم، احداث مدارس خاص ویژه نگهداری و آموزش به اینگونه دانش آموزان در دستور کار قرار گرفته است.

کمبود زمین ، مهم ترین مشکل   
وی کمبود زمین، افزایش بی رویه قیمت زمین و محدود بودن منابع مالی این نهاد را از جمله دلایل اصلی کمبود مدارس خاص برای دانش آموزان مبتلا به بیماری اوتیسم در این استان عنوان کرد و گفت که دانش آموزان اوتیسمی مازندران هم اکنون با کمبود فضا و تجهیزات آموزشی مواجه هستند و این امر می تواند ضربات جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.
جعفری افزود : هم اکنون تعدادی از ۷۸ دانش آموز مبتلا به بیماری اوتیسم در این استان  به علت کمبود فضای آموزشی با نیازهای ویژه، در مدارس استثنایی مشغول تحصیل هستند و این امر می تواند تبعات منفی زیادی به همراه داشته باشد. 
این مقام مسوول هزینه ساخت یک باب مدرسه ویژه دانش‌آموزان اوتیسمی در مازندران را بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیارد ریال اعلام کرد و با بیان اینکه تامین این میزان منابع کار دشواری است، گفت که برای رفع این مشکل در نظر است که از سه مدرسه استثنایی در شهر ساری و انتقال دانش آموزان به مدارس دیگر، یک مدرسه اختصاصی ویژه دانش آموزان اوتیسمی در  مرکز مازندران راه اندازی شود.
جعفری با بیان اینکه بابل تنها شهر در مازندران است که مدرسه ویژه دانش‌آموزان اوتیسمی در آن راه اندازی شده است، افزود: با توجه به افزایش جمعیت بیماران مبتلا به اوتیسم، احداث مرکز خاص آموزش بویژه در شهرهای با جمعیت بالا، یکی از نیازهای اساسی است. 
وی با اشاره به تهیه زمین برای احداث مدرسه ویژه دانش آموزان اوتیسمی در مرکز مازندران، گفت: قطعه زمینی که برای این منظور تهیه شد، وقفی و در مالکیت شهرداری است و پیگیری و رایزنی های صورت گرفته نیز تاکنون برای رفع این مشکل تاکنون نتیجه بخش نبوده است.
او ادامه داد : در نظر است با جا به جایی دانش‌آموزان یکی از مدارس ابتدایی به مدرسه ای مجاور در منطقه گرجی محله شهر ساری، مشکل کمبود فضای آموزشی برای دانش‌آموزان اوتیسمی در مرکز مازندران رفع شود.

کمبود مربی توانبخشی و تجهیزات آموزشی
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی مازندران، کمبود مربی توانبخشی و تجهیزات آموزشی را از مهم‌ترین مشکل دانش‌آموزان مبتلا به بیماری اوتیسم در این استان ذکرکرد و با بیان اینکه برای خرید تجهیزات توانبخشی و آموزشی ویژه این دانش‌آموزان به سه تا چهار میلیارد ریال اعتبار نیاز است، توضیح داد : هزینه ساخت یک باب مدرسه ویژه دانش‌آموزان اوتیسمی در مازندران بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیارد ریال است که تامین این میزان منابع کار دشواری است.
وی شمار مربیان دانش‌آموزان مبتلا به بیماری اوتیسم در این استان را ۲۰ نفر اعلام کرد و گفت که طبق استانداردهای آموزشی، در هر یک از کلاس‌های درس، تنها پنج دانش‌آموز اوتیسمی باید حضور داشته باشند که تحقق این امر نیاز به فضای آموزشی جدید و مربی به تعداد مورد نیاز است.
جعفری با بیان  اینکه مازندران با کمبود حدود ۲۰ مربی توانبخشی ویژه دانش آموزان مبتلا به اوتیسم مواجه است، افزود : می‌توان با جذب نیروهای فارغ‌التحصیل سایر مراکز دانشگاهی در رشته‌های گفتار و کار درمانی، کمبود نیرو در این بخش را جبران کرد.
وی از پیگیری‌های لازم برای جذب این نیروها به منظور گذراندن طرح‌های آموزشی به مدت ۲ سال در مدارس استثنایی مازندران خبر داد و گفت که در صورت تحقق این مهم، کمبود نیرو در این بخش نیز رفع خواهد شد.
جعفری بیشترین کمبود معلم را مربوط به مقطع ابتدایی دانست و اظهار کرد: در صورت صدور مجوز و جذب ۷۰ نیروی حق‌التدریس جدید، نیاز آموزشی در تمامی مدارس استثنایی مازندران در سال تحصیلی جدید تا حدودی رفع می شود.

فعالیت ۵۵ مدرسه استثنایی دولتی و غیردولتی در مازندران 
این مسوول شمار مدارس استثنایی دولتی در مازندران را ۵۳ باب و غیردولتی را نیز ۲ واحد اعلام کرد و افزود: ۲۴ مرکز آموزشی دولتی ویژه اختلالات یادگیری و ۱۸ مرکز غیردولتی نیز در این استان به دانش آموزان استثنایی و با نیازهای خاص و ویژه مشغول ارایه خدمت هستند.
وی ادامه داد: در سال تحصیلی گذشته ۲ هزار و ۶۷۰ دانش‌آموز با شرایط خاص و معلولیت شدید در ۵۱ باب مدرسه دولتی و ۲ مدرسه غیردولتی و ۲ هزار و ۲۶۶ دانش‌آموز استثنایی نیز با نیاز ویژه در  یکهزار و ۵۸۲ مدرسه مازندران مشغول تحصیل بودند.
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی مازندران تامین نیروی آموزشی مورد نیاز را از نیازهای ضروری این نهاد برای تداوم و ارایه آموزش به دانش‌آموزان با نیازهای ویژه دانست و گفت که این نهاد با کمبود بیش از ۲۰۰ نیروی آموزشی شامل معلم و نیروهای توانبخشی مواجه است. 
وی افزود : کمبود نیروی آموزشی باعث شد آموزش و پرورش استثنایی مازندران در سال تحصیلی گذشته با کمبود چهار هزار و ۴۰۰ ساعت آموزش مواجه شود.
جعفری شمار نیروهای فعال در بخش های مختلف آموزش و پرورش استثنایی مازندران را یکهزار و پنج نفر اعلام کرد و گفت: با توجه به بازنشستگی تعدادی از معلمان، برای رفع این مشکل باید فکری اساسی شود.
وی با بیان این که در دو سال گذشته هیچگونه مجوزی مبنی بر جذب یا استخدام نیروی آموزشی مورد نیاز در مدارس استثنایی صادر نشده است، خاطرنشان کرد: تاکنون مجوزی برای جذب نیروهای حق‌التدریس ابلاغ نشده است و برای کمبود نیروی آموزشی ناچاریم علاوه بر بکارگیری معلمان بازنشسته یا معاونان مدارس، جمعیت دانش‌آموزی برخی کلاس‌ها را نیز با یکدیگر ادغام کنیم.

وی شمار دانش‌آموران در حال تحصیل در مدارس استثنایی مازندران را هشت هزار نفر اعلام کرد و گفت: از این تعداد ۲ هزار و ۷۵۰ دانش‌آموز استثنایی با نیازهای ویژه در ۵۵ باب آموزشگاه دولتی و غیردولتی و ۲۴ مرکز دولتی آموزشی ویژه اختلالات یادگیری و ۱۸ مرکز غیردولتی نیز در این استان مشغول ارایه خدمت به دانش آموزان استثنایی و با نیازهای خاص و ویژه هستند

فقر امکانات برای دانش‌آموزان اوتیسمی 
مدیرعامل انجمن خیریه سلام اوتیسم مازندران، نبود مدرسه خاص ویژه این دانش‌آموزان در استان، کمبود مربیان توانبخشی و خودداری برخی مدارس از ثبت نام دانش آموزان مبتلا به بیماری اوتیسم را از جمله مشکلات فراروی عنوان کرد و گفت که این امر باعث شده تا برخی دانش آموزانی اوتیسمی از ادامه تخصیل بازبمانند.
میثم حشمتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به تفاوت‌های کودکان دارای اوتیسم با سایر کودکان در حوزه مسائل آموزشی، ‌افزود: تدریس به دانش‌آموزان دارای اوتیسم، از ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های خاصی برخورداراست و ضمن تلاش و حوصله فراوان، نیازمند ذهنی خلاق و چشمانی تیزبین است تا راه پیشرفت و برقراری ارتباط برای بروز استعدادهای این کودکان فراهم شود.
وی اظهار داشت: چالش‌هایی که در تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط با دیگران وجود دارد، در بین دانش آموزان اتیسم مشترک است و بر هر جنبه‌ای از زندگی آنها تاثیر خواهد گذاشت. این چالش‌ها می‌تواند به استرس، اضطراب و افسردگی منجر شود که در دانش‌آموزان اوتیستیک بسیار بالاتر از سایر دانش آموزان است.
او افزود: دانش آموزان اوتیسم با توجه به شدت اختلالی که دارند، در چند طیف مختلف قرار می گیرند که بر اساس آن نوع مدرسه ای که می توانند در آن تحصیل کنند نیز متغیر است و هرگونه رفتارهای نادرست در مواجه با چنین دانش آموزانی منجر به افزایش استرس و اضطراب در بین آنان می شود تا جایی که دانش آموز دیگر رغبتی برای حضور در مدرسه را نخواهد داشت.
حشتمی گفت : با توجه به تعداد کم مدارس اوتیسم در مازندران ، گاهی کودکان باید از نقاط بسیار دور به مدرسه بیایند و پرداخت زیاد هزینه سروریس و ایاب و ذهاب از جمله مشکلات خانواده‌ها است که باید به آن رسیدگی شود.
مدیرعامل انجمن خیریه سلام اوتیسم مازندران، حمایت انجمن ها و خانواده را در زمینه فرهنگ سازی مهم دانست و افزود :  باید در مورد اختلال اوتیسم آموزش‌های لازم را به سایر دانش آموزان و کارکنان مدارس و اقشار مختلف مردم ارایه کرد و به آنها یادآوری شود که اوتیسم یک اختلال واگیردار نیست، رفتارهای نامناسب دانش آموز دال بر بی ادبی نیست و توضیح دهیم که مسوولیت اجتماعی هر فرد در مواجه با یک فرد دارای اوتیسم به چه صورت باید باشد و چگونه باید برخورد شود. 
وی به عدم مناسب‌سازی محتوای آموزشی برای کودکان دارای اختلال اوتیسم اشاره کرد و گفت : محتوای کتب درسی باید با توجه به نوع اختلال این کودکان بازنگری شود. حتی ممکن است کودکان طیف بالای اوتیسم برای موفقیت در  دروس تحت فشار روانی قرار گیرند و نسبت به مدرسه دل‌زده شوند و در عین حال این بچه‌ها نیاز به آموزش متفاوت به جای آموزش کلاسیک دارند تا به شکوفایی استعدادشان کمک کند. 
او با بیان اینکه دغدغه اصلی خانواده‌های دارای اوتیسم، ادامه تحصیل و حرفه آموزی این کودکان است، افزود : مسولان باید  در این زمینه نیز تدابیر ویژه ای اتخاذ شود تا مشکلات فراروی این قشر و خانواده های انان به حداقل برسد.
لزوم حمایت جدی از دانش آموزان اوتیسم
یکی از مربیان توانبخشی که در یکی از مدارس مقطع ابتدایی مازندران مشغول ارایه خدمت به دانش آموزان اوتیسمی است گفت: مازندران از امکانات و فضای آموزشی خاص برای دانش آموزان اوتیسمی بی بهره است و این امر می تواند شرایط تحصیل برای اینگونه دانش آموزان را سخت کند.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: مازندران از داشتن مدارس خاص ویژه دانش آموزان اوتیسم محروم است و با توجه به تعداد کم اینگونه دانش‌آموزان درهر شهرستان، ساخت مدرسه در هر شهر برای  آموزش و پرورش نیزهزینه بر و در عمل امکان پذیر نیست ، ضمن این که ساخت مدرسه در شهرستان با نداشتن کارشناس آموزشی متخصص در این زمینه هم فایده‌ای ندارد.

این مربی توانبخشی با اظهار این که کتاب‌های دانش آموزان مبتلا به اوتیسم نیز متناسب با شرایط آنان ‌نیست و برای بچه‌های کم توان ذهنی تالیف شده است ، گفت : علاوه بر این که باید در کتب درسی این دانش اموزان از تصاویر بزرگ‌تر و جذاب تری استفاده شود، روش تدریس به آنان نیز باید ساعتی و فرد به فرد باشد تا آنان بتوانند در فضایی آرام و بی سر و صدا به تحصیل خود ادامه دهند.
وی از مسوولان خواست کتاب‌های آموزشی متناسب با این کودکان چاپ شود چرا که کار با کتاب‌ها فعلی خیلی سخت است و با این محتواهای آموزشی نمی‌توان انتظار بازخورد خوبی از کودکان داشت. 
این مربی کودکان اوتیسمی با بیان اینکه آموزش مجازی برای کودکان مبتلا به اوتیسم امکان‌پذیر نیست، گفت : آموزش به کودکان اوتیسم باید رودررو و با تماس چشمی باشد. در فضای مجازی نمی‌توان این کودکان را آرام و با آن‌ها تماس برقرار کرد.

و ی بر لزوم آگاه سازی خانواده ها نسبت به شناسایی کودکان دچار اختلالات اوتیسم و همچنین شرایط نگهداری و تحصیل آنها در جامعه تاکید کرد و افزود : جامعه نباید کودکان اوتیسمی را معلول و یا مریض بدانند بلکه این افراد به علت شرایط خاص نیازمند توجگه بیشتر هستند.
کمبود منابع مالی، کمبود دانش تخصصی معلمان و کمبود دوره‌های آموزشی ویژه به روزرسانی دانش و مهارتی معلمان ویژه این قشر، نداشتن نیروی متخصص پشتیبان و نبود منابع آموزشی مناسب از جمله موانع موجود برای ادامه تحصیل دانش آموزان اوتیسم است.
تحقیقات حاکی از اهمیت درک ارتباط بین یادگیری و شایستگی‌های اجتماعی و عاطفی است. فقدان صلاحیت عاطفی اجتماعی نه تنها باعث کاهش ارتباط دانش آموز با مدرسه می شود ، بلکه افت عملکرد تحصیلی را نیز به همراه دارد و بر همین اساس نیز این عقیده را تقویت می‌کند که یادگیری عاطفی اجتماعی نقش مهمی در یادگیری و همچنین حضور در مدرسه، رفتار در کلاس و سرگرمی برای همه دانش آموزان دارد.

مازندران در سال تحصیلی جدید، ۵۲۰ هزار دانش آموز، ۴۵ هزار معلم و چهار هزار و ۲۰۵ مدرسه در مقاطع مختلف تحصیلی دارد.