جای خالی شورای نخبگان در مرمت ۱۱ ساله گنبد مسجد جامع عباسی اصفهان

در روزهای اخیر اعوجاج و تراز نبودن نقش‌های گنبد مسجد جامع عباسی، دوباره شیوه و نوع نظارت برمرمت آثار میدان نقش جهان را بر سر زبان‌ها انداخت. ۲ سال پیش هم مرمت یک تَرک گنبد مسجد شیخ‌لطف الله چالش برانگیز شد، مرمتی که گنبد را دورنگ کرد و سبب شد تا کارشناسان نسبت به شیوه مرمت و نظارت‌ها بر آثار مجموعه ثبت جهانی میدان نقش جهان مواضع انتقادی زیادی بگیرند.

برخی کارشناسان پاسخ چرایی آنچه گنبد مسجد جامع عباسی را درگیر و دار اعوجاج و از دست رفتن شکل موزون این گنبد قرار داده است را شیوه شابلون‌ و برخی شیوه داربست زدن دانسته اند و البته برخی هم معتقدند که مشکل ریشه‌ای تر و از ناحیه سازه است؛ همان اتفاقی که می‌تواند هر بار باعث تبله شدن کاشیکاری سطح گنبد شود.؛ با همه این تفاسیر  گفته می‌شود همه این دلایل یا تفاسیر باید توسط یک شورای فنی نخبه بررسی شود تا بتوان برای این اثر مهم معماری صفوی که در فهرست آثار جهانی قرار دارد و برای ایران پراهمیت است، تصمیم درستی گرفت.

مهم است که امانتداریمان را در شیوه حفاظت از اثر درست  اعمال کنیم 

در همین ارتباط سید محمد بهشتی رییس سابق پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگو با ایرنا بر لزوم نظارت شورای نخبگان بر آنچه در گنبد مسجد جامع عباسی روی داده است تاکید کرد و گفت:در خصوص آسیب‌شناسی و راه‌حل‌های مرمتی آثار مهم باید اجماع نخبگان مرمت و حفاظت وجود داشته باشد؛ در گذشته و در سازمان میراث فرهنگی شورای فنی داشتیم که از نخبگان و حتی نخبگانی که در مقیاس کشوری بودند، تشکیل می‌شد و آنها بررسی می کردند که آیا این آسیب شناسی‌ها درست است یا نه، راه حل مرمتی درست است یا نیست و بعد کسانی از طرف شورای فنی روی کار نظارت می‌کردند تا خطای کمتری اتفاق بیفتد یا اگر خطایی در شرف وقوع بود تذکر می دادند تا اصلاح کنند.

وی افزود: باید شورای نخبگانی داشته باشیم که هم نظر آنها جلب شود و هم اینکه آنها نسبت به اتفاقاتی که در آنجا رخ می‌دهد ناظر باشند.

بهشتی یادآور شد: طبیعی است که وقتی اثری را در فهرست میراث جهانی ثبت می‌کنید، باید فعل و انفعالاتی که در آن اثر رخ داده است را به شکل ادواری به مرکز میراث جهانی  گزارش بدهید و اگر این اتفاقات با اصول علمی مغایرت داشته باشد، واکنش مرکز میراث جهانی را ایجاد می کند؛ تذکر می‌دهند و حتی ممکن است ناظرین را بفرستند و بدترین حالت این است که اثر را در فهرست میراث در خطر قرار بدهند.

"وقتی اثرمان را در میراث جهانی ثبت می‌کنیم، یعنی می‌پذیریم که از طرف جهان امانتدار آن اثر هستیم  و این بسیار مهم است که امانتداریمان را در شیوه حفاظت از اثر درست  اعمال کنیم" رییس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان این مطلب، این موضوع را قابل توجه و آنچه را که در مرمت گنبد مسجد جامع عباسی رخ داده است را قابل اصلاح دانست.

با این وجود بهشتی معتقد است که ایرادها و دلایلی که منتقدان برای وضعیت پیش‌آمده گنبد مسجد جامع عباسی می‌گویند بحث‌های کارشناسی است که باید در شورای نخبگان مطرح شود. موضوعاتی که به گفته وی مطرح کردنشان برای افکار عمومی ، به قضاوت نادرست و ملتهب شدن شرایط منجر می‌شود.

این مقام ارشد پیشین میراث فرهنگی ایران صحبت بر سر مسائل فنی مرمت پرحاشیه گنبد مسجد جامع عباسی را به یک عمل پزشکی تشبیه کرد که باید برای آن شورای پزشکی تشکیل شود و نه اینکه اطرافیان  بیمار بنشینند و دراین‌باره مشورت کنند که عمل جراحی  بکنند و یا نکنند!

اولین چشم‌هایی که باید ببیند، چشم‌های هنرمند مردم اصفهان است

«ایکوموس»، شورای بین‌المللی حفاظت بناها و محوطه‌های تاریخی است و از همین رو هم واکنش این شورای جهانی که در ایران هم دفتر دارد برای بسیاری از رسانه‌ها اهمیت دارد؛ در این ارتباط  مهدی حجت، رییس ایکوموس ایران تمایل چندانی نسبت به ابراز نظر درباره مرمت گنبد مسجد جامع عباسی که به همراه میدان نقش جهان درفهرست آثار جهانی قرار دارد نشان نداد اما در پاسخ‌ کوتاه خود به پرسش‌های ایرنا، بر لزوم واکنش هنرمندانی که در میدان نقش جهان زیباترین اسلیمی‌را خلق می‌کنند، تاکید کرد.

رییس ایکوموس ایران به ایرنا گفت: مشکل این است که کسانی که در میدان نقش جهان هستند، زیباترین اسلیمی‌ها را خلق می‌کنند و اگر چنین گنبدی  قوس برداشته است، آنها چطور نمی بینند و من از شمال شهر تهران باید آن را ببینم!

 وی افزود: اگر گنبد مشکلی دارد، مردم اصفهان  که نسبت به آب زاینده رود آن طور واکنش نشان دادند باید نسبت به این موضوع  هم واکنش نشان بدهند. اگر گنبد مشکلی پیدا بکند اولین خسارتش نصیب همان هایی است که در میدان نقش جهان کار می‌کنند ؛ آنها چطور برای آب و هوا اعتراض می‌کنند ! برای این هم باید بگویند و اعتراض کنند.

حجت یادآور شد: مردم اصفهان از همه باسلیقه‌تر و هشیارتر هستند و از همه هم بهتر می‌توانند راجع به این موضوع کار کنند. تا زمانی که خودشان راجع به این چیزها حرف نزنند و اعتراض نکنند، چهار نفر آدم بنشیند و اسم و عکس  خودشان را در روزنامه‌ها بزنند  این مشکل را حل نخواهد کرد.

به گفته وی اولین چشم هایی که باید ببیند چشم هنرمند مردم اصفهان است که اگر خطایی اتفاق افتاده است، باید ببیند، چرا که این گنبد کار اجداد خودشان است و خودشان هم باید اعتراض کنند.

حجت در پایان مصاحبه‌ای که تمایلی به ادامه آن نداشت گفت: اگر گنبد شیخ لطف‌الله و مسجد جامع عباسی خراب شود چه کسی آنجا نان می خورد؟!آنها نان همین‌ آثار را می خورند! اگر این اثر ثبت جهانی است،  گردشگری که می‌آید،  برای همان میدان و اثر ثبت جهانی می آید، پس باید جوابگو باشند!

این گنبد آسیب‌شناسی می‌خواهد

محمد حسن محبعلی معاون اسبق حفظ و احیا بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری نیز معتقد است که اصفهان کارشناسان خوبی دارد و آنها باید آنچه در گنبد رخ داده است را بازدید و بررسی کنند؛ یکی از کارشناسان باید برود بالای گنبد و آسیب شناسی کند، این آسیب شناسی باید دقیق باشد، باید گمانه بزنند و ببینند زیرسازی و نوع کاشی چیست!

وی افزود: می‌توان موضوع را به شورای فنی ستاد در دفتر معاونت میراث فرهنگی وزارت‌خانه بدهند و یا در جلسه‌ای دراصفهان موضوع بررسی شود؛ از روی عکس‌ها و خبرها نمی‌شود قضاوت کرد که آسیب چیست؛ باید اثر تاریخی آسیب شناسی شود و کارشناسان دقیق بررسی کنند و از نزدیک ببینند.

محبعلی که عضو شورای فنی میراث فرهنگی در تهران است؛ یکبار در جریان حاشیه‌های مرمت پر انتقاد گنبد شیخ لطف‌الله به عنوان ناظر عالی انتخاب شد اما به گفته وی هیچ‌گاه حکمی در این رابطه به دستش نرسید. وی به ایرنا گفت که در ۲ سال گذشته چیزی راجع به مرمت گنبد مسجد جامع عباسی یا گنبد شیخ لطف الله برای بررسی آنها در شورای فنی تهران ارسال نشده است.

ایرادی بر شورای فنی وارد نیست

علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در پاسخ به این پرسش ایرنا که اعضای شورای فنی که به گفته وی مرمت گنبد مسجد جامع عباسی زیر نظر آنها انجام شده است، چه کسانی بوده‌اند و آیا از نظر شورایی از کارشناسان نخبه استفاده شده است، گفت: شورای فنی، همکاران ما هستند؛ من نمی‌دانم منظورتان از نخبه چه کسانی است، نخبه را چه کسانی تایید می کنند؟! نخبه برای من کسانی هستند که سال‌ها عمرشان را در حوزه میراث فرهنگی می‌گذرانند، آنها همکاران ما هستند  و کسانی هستند که در شورای فنی ما اعم از همکاران ما و چه بیرون از مجموعه ما کار می کنند؛ حالا آن زمان شورای فنی چه کسانی بودند؛ من نمی‌دانم! ولی قاعده این است که آنها کسانی هستند که اهل فن بوده و هستند و ایرادی  بر کار آنها وارد نیست.

وی در این رابطه افزود: پروژه مرمت مسجد امام به رغم همه مشکلاتی که از گذشته داشته است، از  سال ۱۳۸۹ تا ۹۰به همت همکاران ما  شروع می شود و کار هم روی صد در صد گنبد انجام می‌گیرد. بر اساس شواهدی که  از آن زمان داریم ، گنبد وضعیت مطلوبی نداشته است و بنابراین پروژه مرمت گنبد شروع می‌شود.

ایزدی با بیان اینکه مشکلاتی از گذشته در پیکره گنبد مسجد جامع عباسی بوده و کاشی‌های گنبد در زمان پهلوی تغییرات اساسی کرده است، گفت: مرمت گنبد با مقبولیت بالای ۹۰ درصد یکسری مشکلاتی دارد. اعواجاجی در تَرک یک و ۲ و هم روی ترک ۱۵ و ۱۶ دیده می‌شود که بعد از رفع ایراد تَرک یک و ۲، ایرادهای تَرک ۱۵ و ۱۶ برطرف می‌شود.

پرسش تکمیلی خبرنگار ایرنا این بود که آیا نباید برای آثار با اهمیتی چون آثار مجموعه میدان نقش جهان نظرات شورایی عالی در نظر گرفته می‌شد؛ کسی که به استادکار خط بدهد؟! و پاسخ مدیرکل میراث اصفهان چنین بود:  در این پروژه که از ۱۲ یا ۱۳ سال پیش شروع شده است کار غیر اصولی انجام نشده اما اعوجاجی که صورت گرفته هم بخشی از پروسه مرمتی است و وقتی هنوز پیمان مرمت تمام نشده، این ایرادها را به پیمانکار می‌گوییم؛ به پیمانکاری که بسیار اهل فن است و جد اندر جدش در این کار بوده‌اند.

مسجد جامع عباسی معروف به مسجد شاه که امروز مسجد امام (ره)نامیده می‌شود،  یکی از زیباترین مساجد اصفهان و ایران محسوب می‌شود. این مسجد به واسطه تزئینات بسیار شگفت انگیز به کار رفته در آن شهرتی جهانی دارد. گنبد این مسجد یکی از شاهکارهای معماری اصفهان است که به صورت دو پوش(دو پوسته) بنا شده است.