بازی هند در زمین روسیه؛ بهره گرفتن از روابط گسترده بین‌المللی و نمایش استقلال استراتژیک

به گزارش روز شنبه ایرنا، سایت تحلیلی "سندیکای پروژه" در گزارشی با اشاره به رابطه هند و روسیه نوشت: سوبرانیام جایشانکار وزیر امور خارجه هند در پاسخ به انتقاد از موضع بی طرف کشورش در قبال جنگ روسیه و اوکراین، در یک مجمع امنیتی در اسلواکی در ماه ژوئن (خرداد)، گفت: اروپا باید از این ذهنیت بیرون بیاید که مشکلات اروپا، مشکلات همه جهان است اما مشکلات جهان مربوط به اروپا نیست!

سیاست خارجی کنونی هند چیزی بیش از این است که نشان دهد چگونه درگیری باعث تشدید روند جهانی‌زدایی شده است. این سیاست، تأکید فزاینده این کشور بر «استقلال استراتژیک» را نشان می‌دهد. زیرا جهان به مراکز قدرت رقیب تقسیم می‌شود: ایالات متحده و سیستم اتحاد آن در مقابل چین و متحد اصلی آن، روسیه. ماهیت این پارادوکس این است که تلاش هند برای اتکا به خود، شامل حفظ فاصله خود از اصول جنگ سرد و کسب مزیت از روابط متنوع، مستلزم تعامل بین المللی چند بعدی است.

برای مثال، سیاستمداران اروپایی که کشورهایشان را به سخت ترین شکل ممکن، از واردات انرژی از روسیه دور می‌کنند، از هند به خاطر خرید بیشتر نفت روسیه، پس از آنکه تحریم‌های غرب قیمت آن را حدود یک سوم نسبت به قیمت بازار جهانی کاهش داد، انتقاد می کنند. خرید نفت خام روسیه توسط هند تا اواخر جولای (نیمه مرداد ماه) به ۱.۱ میلیون بشکه در روز افزایش یافت و در حال حاضر بیش از یک پنجم مصرف نفت هند را تشکیل می دهد؛ در حالی که این رقم در سال گذشته تنها ۲ درصد بود.

پاسخ رسمی هند این است که به رغم تحریم‌های گسترده اروپا، تجارت انرژی این قاره با روسیه همچنان نسبت به هند بسیار بیشتر است. با این حال، به طور واضح تر، خرید نفت روسیه با تخفیف از سوی هند نه تنها ضربه خود را به عنوان یک کشور فقیر واردکننده انرژی کاهش می دهد، بلکه به جلوگیری از بروز مشکلات اقتصادی بیشتر برای اروپا نیز کمک می کند. اگر ۴.۳ بشکه در روز نفت خامی که روسیه در سال گذشته به غرب فروخت (یا شش میلیون بشکه در روز با احتساب فرآورده های نفتی) هیچ بازار جایگزینی مانند هند نداشت، قیمت جهانی نفت حتی بالاتر می رفت.

با درک اهمیت حفظ نفت روسیه در بازار، گروه هفت (G۷) اکنون یک استراتژی تحریمی جایگزین ارائه کرده است که می تواند هند را با آزمایش بزرگ بعدی خود روبرو کند. طرح نخست غرب این بود که تا پایان سال ۲۰۲۲، تحریم جزئی واردات مستقیم نفت روسیه را با تلاش برای محدودیت کامل صادرات نفت روسیه به کشورهای ثالث از طریق اعمال نفوذ غرب (و به ویژه بریتانیا) بر بازار جهانی بیمه دریایی ترکیب کند.

برنامه دوم، مکانیسمی است که به آن مکانیسم «سرانه قیمت» گفته می شود. این کار به روسیه اجازه می‌دهد تا به صادرات نفت ادامه دهد اما حداکثر قیمتی را تعیین می‌کند که برای پوشش هزینه‌های تولید کافی است و در نتیجه دولت روسیه را از هرگونه حمایت مالی در جنگ محروم می‌کند.

هنگامی که طرح سقف قیمت، برای اولین بار به طور رسمی در اجلاس گروه هفت در ماه ژوئن (خرداد) مطرح شد، چندین نفر از مقامات کشورها به ویژه «اولاف شولتز» صدراعظم آلمان، به روشنی قابلیت اجرای آن را به ویژه در مورد پایبندی خریداران شخص ثالث نفت روسیه، زیر سوال بردند. حتی اگر روسیه با سقف موافقت کند، چه کسی به نفت با تخفیف عمیق آن دسترسی خواهد داشت؟ و چه کسی نرخ کامل بازار را پرداخت خواهد کرد؟ احتمال اینکه روسیه به این امید که با افزایش بیشتر قیمت، ضررهای خود را جبران کند، صرفاً تولید خود را کاهش دهد، بسیار بیشتر است.

بازی چند وجهی هند با روسیه و آمریکا

در هر صورت، هند در موقعیتی محوری قرار خواهد گرفت. در حالی که فروش غیرشفاف نفت روسیه به چین بدون توجه به آن ادامه خواهد داشت، هند می‌تواند منتظر فرصت‌های مختلف باشد. این کشور به واردات مقادیر قابل توجهی نفت روسیه با قیمت های ارزان تر ادامه خواهد داد و در صورتی که چنین وارداتی، اقدامات غرب برای کاهش سود نفت روسیه را تضعیف کند، بعید به نظر می رسد که ایالات متحده تحریم های ثانویه را علیه هند را تشدید کند.

به هر حال، دولت‌های متوالی ایالات متحده (تحت ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و جو بایدن) از استفاده از اختیارات قانونی خود بر اساس قوانین موجود برای اعمال تحریم‌های ثانویه علیه هند به دلیل ادامه خرید تسلیحات روسی خودداری کرده‌اند. دلیل این امر روشن است: مشارکت امنیتی نزدیکتر با هند به بخش مهمی از سیاست آمریکا درباره چین تبدیل شده است.

به طور خاص، چهارگانه یا Quad  (یک گروه امنیتی غیررسمی متشکل از ایالات متحده، ژاپن، استرالیا و هند)، به عنوان سنگ بنای استراتژی هند و اقیانوس آرام ایالات متحده شکل گرفته است.

روابط امنیتی ایالات متحده و هند با توجه به تهدید واقعی چین برای قلمرو هند در امتداد خط کنترل واقعی هیمالیا، همانطور که درگیری مرزی مرگبار ژوئن ۲۰۲۰ (خرداد ۱۳۹۹) نشان داد، متقابل است اما ترس هند از چین همچنین حاکی از ابعاد استراتژیک روابط آن با روسیه است که فراتر از خرید نفت و تسلیحات است. هند علاقه‌مند است روسیه را نزدیک خود نگه دارد و اجازه ندهد محور اوراسیایی یکپارچه و خصمانه روسیه-چین، روی شبه قاره هند سایه بیندازد.

هند این بازی چند وجهی را ماهرانه انجام می دهد. در تدارکات دفاعی، سامانه‌های دفاع هوایی اس-۴۰۰ روسی پیشرفته را به دست آورده و مجوز تولید محلی تسلیحات روسی را تا سال ۲۰۳۱ تمدید کرده اما خرید تسلیحات از اعضای ناتو به ویژه فرانسه را نیز افزایش داده است.

علاوه بر این، هند گزینه‌های زیادی برای مدیریت حساسیت‌های گسترده‌تر ایالات متحده در قبال روسیه دارد. به عنوان مثال، روسیه نیاز فوری به جایگزینی نهاده های صنعتی دارد که قبلاً از غرب وارد می کرد. این نیاز می‌تواند فرصت‌های بیشتری را برای صادرات هند فراهم کند که در حال حاضر یک سوم بالاتر از سطح قبل از همه‌گیری کرونا است که بخشی از آن مدیون برنامه حمایتی دولت هند با عنوان هند متکی به خود (Atmanirbhar Bharat) برای افزایش توان تولید داخلی است. افزایش صادرات دارویی و خودروسازی هند به روسیه، نیازی به حمایت نظامی از آن نوع ندارد که ایالات متحده را بر آن داشت تا تولیدکنندگان مختلف الکترونیک چینی را تحریم کند.

روابط هند با روسیه بخشی از سیاست خارجی ظریف و چند بعدی آن است، این رویکرد به این معنی است که هفتاد و پنجمین سالگرد استقلال هند با دستیابی این کشور به خودمختاری ژئوپلیتیکی قابل توجه و سودمند همزمان خواهد شد.