تحلیل مضمون مداحی‌های محمود کریمی در دهه اول محرم ۱۴۰۱

به گزارش اداره‌کل پژوهش و بررسی‌های خبری، «مداح» به معنای لغوی «ستایشگری یا ثتاگویی بسیار»، سنتی که بنا به روایات و اسناد دینی ریشه در تاریخ اسلام و به ویژه تشیع دارد و در مدح و مرثیۀ بزرگان دینی به کار می رود. امروز مداحی به عنوان بخشی از هویت شیعه محسوب می‌شود.

مداحان به مناسبت‌هایی همچون زادروز و شهادت ائمه اطهار (ع) به خواندن آهنگین اشعاری با مضامین مذهبی و معنوی در مجالس شادی و عزاداری می پردازند. ماه‌های محرم، صفر، رمضان و ایام فاطمیه و اعیاد شعبانیه مهم‌ترین زمان برای اجرای این سنت است، اما مهم‌ترین مناسبت مربوط به بزرگداشت شهادت «سید و سالار شهیدان» است که برای پیروانش در گستره جهانی اهمیت بسزایی دارد.

مداحان کوشیده‌اند نقش فعالی در زنده نگاه داشتن یاد و خاطره واقعه کربلا و انتقال پیام آن داشته باشند، در واقع مداحی در ایام محرم همواره با تبیین هدف قیام عاشورا، انتقال حزن و اندوه از غم شهادت و مظلومیت ایشان، اظهار عشق و وفاداری و به طور کل شرح و روایت هر آنچه که بر امام حسین(ع) و همراهانش رفته است، همراه بوده است.  

در ایران به عنوان مرکز جهان تشیع، مداحی دارای جایگاه ویژه و هویتی منحصربه‌فرد است. ردپای تاریخی این سنت به قرن‌ها پیش و به نخستین حکومت‌های شیعی باز می‌گردد، اما از زمان تاسیس حکومت صفویه که تشیع به مذهب رسمی کشور تبدیل شد، عزاداری برای شهدای عاشورا و بزرگداشت واقعه کربلا به رغم موانع و محدودیت‌ها در برخی از برهه‌های تاریخی به طور مستمر برگزار شده است. مراسم سوگواری در قالب‌های مرسوم و سنتی شامل برپایی تکایا و مجالس روضه‌خوانی و نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیر زنی، اجرای تعزیه و ...انجام می‌شود.

رهبر انقلاب اسلامی نیز به مناسبت‌های مختلف و در دیدار با جامعه مداحان، به مداحان جوان خاطرنشان کرده‌اند: «نوآوری نباید به هنجارشکنی و تغییر هویت مداحی منجر شود و اجرای مداح را به سمت اموری که مداحی نیست بلغزاند... باید مراقبت شود تا ترکیب مداحی و حقیقت و هویت آن از بین نرود»مداحی نیز در این سیر تاریخی و بنا به ضرورت و شرایط هر دوران، شکل، محتوا و کارکرد خاصی پیدا کرده است. در دوران معاصر و مشخصا در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن نیز این آئین دیرپا نقش موثری ایفا کرده است. به دلیل همین تاثیر و برد رسانه‌ای مداحی، علما و مراجع دینی همواره در مورد خطر بدعت‌گذاری، وهن به مذهب و تفرقه‌افکنی به فعالان این عرصه هشدار داده و در خصوص خلق آثار فاخر و اصیل با شکل مناسب و محتوای معتبر تاکید داشته‌اند.

رهبر انقلاب اسلامی نیز به مناسبت‌های مختلف و در دیدار با جامعه مداحان، به مداحان جوان خاطرنشان کرده‌اند: «نوآوری نباید به هنجارشکنی و تغییر هویت مداحی منجر شود و اجرای مداح را به سمت اموری که مداحی نیست بلغزاند... باید مراقبت شود تا ترکیب مداحی و حقیقت و هویت آن از بین نرود».

ایشان مداحان را به استفاده از مطالب و اشعار متقن و معتبر توصیه و متذکر شده‌اند: برخی مواقع یک حرف سست و یا یک بیان نارسا و غلط، دستاویز زیر سؤال بردن اسلام و تشیع و حمله به علمای بزرگ و معارف دینی می شود، بنابراین استفاده از مطالب مستند و مقتن حتماً در برنامه کاری مداحان باشد.

اگر چه ارزیابی میزان توجه به این توصیه‌ها و پایبندی به اصول سفارش‌شده، مستلزم پایش مستمر و بررسی همه‌جانبه آثار منتشر شده مداحان کشور است اما به منظور گشودن باب پژوهشی در این عرصه، خبرگزاری جمهوری اسلامی اقدام به تحلیل کمی و آماری اشعار تعدادی از مداحان سرشناس تهران در دهه نخست محرم امسال پرداخته که امید است که این بررسی­‌ها با طرح مباحث و نقطه نظرات تداوم و تعمیق یابد.

از میان مداحان فعال در شهر تهران که مطابق آخرین آمار غیررسمی بالغ بر ۷ هزار نفر هستند، ۱۳ نفر از مشهورترین‌های این حوزه انتخاب شدند. مطابق جستجوی پژوهشگر ایرنا از این تعداد، ۱۰ مداح دارای پایگاه اینترنتی اختصاصی هستند اما وبسایت تنها ۴ نفر از آنها به‌روزرسانی شده و علاوه بر اینکه آرشیو دهه اول محرم امسال را منتشر کرده متن اشعار را نیز در دسترس مخاطبان قرار داده‌اند. «محمود کریمی» ‌ به صورت تصادفی به عنوان نخستین گزینه برای این بررسی انتخاب شده است.
 

محمود کریمی معروف به «حاج محمود کریمی» متولد۱۳۴۷ خورشیدی است. بنا به گفته خود از کودکی و نوجوانی به نوحه‌خوانی و مداحی مشغول بوده است. وبسایت «فطرس» به عنوان «مرکز حفظ و نشر آثار حاج محمود کریمی» منبع کسب اطلاعات مورد نیاز در این پژوهش است.

در این پیمایش، اشعاری که این مداح مشهور در دهه اول ماه محرم ۱۴۰۱ و در هیات «رایةالعباس» خوانده، پس از گردآوری در دو بعد مقوله‌ای و محوری دسته‌بندی و کدگذاری شده است. سایت فطرس در این بازه زمانی به طور کلی متن ۷۱ شعر فارسی و عربی را منتشر کرده است.

این تعداد در چهار مقوله «آئینی»، «روایی»، «اعتقادی» و «سیاسی» بخش‌بندی شده‌اند که محورهایی نیز ذیل آنها مطرح می‌شوند. قطعات دارای مضامین «روایی» که وقایع تاریخی را شرح و توضیح می‌دهند ۵۹.۳ درصد، مسائل مربوط به اعتقادات دینی و باورهای مذهبی که در اشعار «اعتقادی» مطرح شده‌اند ۳۳.۹ درصد، اشعار «آئینی» که بنا بر تعریف به مراسم و سنت­‌های برگزاری عزاداری‌ها می‌پردازند ۳.۸ درصد  و اشعار دارای مضامین «سیاسی» نیز که به مسائل سیاسی روز جامعه اشاره دارند ۳ درصد از کل مجموعه شعرهای مورد بررسی را به خود اختصاص داده‌اند.
 

اشعار آئینی مورد بررسی بیشتر بر موضوع استقبال از ماه محرم و آمادگی برای برگزاری مراسم عزاداری تاکید دارد. شعرهای روایی نیز شامل محورهایی چون «شرح ظلم دشمنان و پیمان شکنی کوفیان»، ‌ «ذکر مصائب و مظلومیت اهل بیت در واقعه کربلا»، «عرض ارادت پسران امام حسن(ع) به امام حسین(ع)»، ‌ شرح مصائب از زبان دختران امام حسین(ع)، «شرح رنج‌ها و ذکر مصیبت های اهل بیت در کربلا» و «شرح رشادت های یاران امام حسین(ع)» هستند.

عمده ترین محور مطرح شده در شعرهای اعتقادی «عرض ارادت و توسل به اهل بیت(ع)» است. در اشعار دارای مضامین سیاسی نیز دو محور «حجاب و ارزش‌های آن» و «شهادت‌طلبی سردار سلیمانی و مدافعان حرم» مطرح شده است.
 

عرض ارادت و توسل به اهل بیت(ع) و به خصوص امام حسین (ع) با ۳۳.۹ درصد و شرح رنج ها و ذکر مصیبت اهل بیت(ع) در کربلا به خصوص مصائب حضرت زینب(س)‌و حضرت الوالفضل(ع) با ۲۵.۳ درصد بیشترین فراوانی را در اشعار مداحی‌های محمود کریمی در دهه اول محرم امسال به خود اختصاص داده‌اند.

منابع:

https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=۴۹۴۳۷

http://www.fotros.ir/بزارک تحلیل مضمون مداحی‌های محمود کریمی در دهه اول محرم ۱۴۰۱ تصویر