گام های تهران - مسکو برای نظم نوین جهانی

تحولات چند ماهه اخیر در عرصه بین المللی به ویژه جنگ اوکراین، پیامد ناخوشایند دیگری را هم برای غرب داشت که آن تغییر نگاه و روش های تعاملی ایران با اروپا به ویژه در زمینه احیای توافق سال ۲۰۱۵ بوده است.

پس از آغاز تنش در شرق اروپا، اتفاقاتی رخ داد که مایه شگفتی و استیصال غرب شده است.

در همین دوره تشکیل و تقویت بلوک های قدرتمند ضدغربی چون پیمان های بریکس و شانگهای در کنار همکاری نزدیک‌تر کشورهای که از رویکردهای یکجانبه، ساختارهای تبعیض آمیز غرب و رژیم تحریم های ایالات متحده ناراضی هستند، به دغدغه مهم مقامات در واشنگتن و پایتخت های مهم اروپایی تبدیل شده است.

روسیه از ایران در دورزدن تحریم ها کمک می گیرد

دو تن از کارشناسان اندیشکده آمریکایی «شورای آتلانتیک» در تحلیلی آورده اند اگرچه جنگ اوکراین، روسیه را به یک کشور دارای تحریم های سخت از سوی آمریکا و اروپا تبدیل کرد اما همین اتفاق موجب شد تا فرصت‌های جدیدی برای ایران در ایجاد روابط نزدیک‌تر با یک قدرت بزرگ جهانی ایجاد شود.

آمریکا، اتحادیه اروپا و گروه هفت (G۷) تحریم های شدیدی را علیه روسیه وضع کرده اند. همزمان این تحریم‌های چندجانبه، روسیه را در موقعیتی قرار داده است تا از ایران کمک بخواهد زیرا تهران در زمینه دور زدن اثرات مخرب تحریم ها تجربه کافی دارد.

از زمان شروع جنگ اوکراین در اواخر فوریه ۲۰۲۲، دولت «ابراهیم رئیسی» سیاست خارجی اقدام محور روسیه را تحسین کرده است.

طبق تحلیل فوق، این رویداد حکایت از آن دارد که مقامات ایرانی از صبر استراتژیک پیشین خود فاصله گرفته اند و رویکرد قاطعانه تری را در چارچوب منازعه دیرین‌شان با ایالات متحده، در کنار شکست توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ اتخاذ کرده اند و در جهت ادغام عمیق‌تر در جامعه بین‌المللی تلاش بیشتری انجام می دهند.

گذشته از رقابتی که ممکن است تهران و مسکو در حوزه نفت داشته باشند که البته چارچوب اوپک پلاس آن را کمرنگ تر کرده است اما رهبران هر دو کشور نسبت به نظام تک قطبی کنونی، رویکرد یکجانبه و زورمدارانه و تحریم محور ایالات متحده اشتراک‌نظر دارند و به شدت بر تغییر ساختار بین المللی و ایجاد نظم جهانی تازه تاکید می کنند.

طبق نوشته این اتاق فکر آمریکایی، نکته فوق از سوی مقام های ارشد نظام ایران چون «علی اکبر ولایتی» مشاور با سابقه رهبری در حوزه سیاست خارجی همواره مورد تاکید قرار گرفته است.

وی در این خصوص تاکید کرد، تهران به جای تلاش برای مماشات با غرب، باید جهت همسویی استراتژیک با روسیه حرکت کند زیرا مسکو سابقه مشخصی در حمایت از جمهوری اسلامی دارد.

درهر صورت، اکنون که روسیه از سوی کشورهای غربی به شدت تحریم شده و در حال تبدیل شدن به یک شریک استراتژیک برای ایران است. در واقع اعمال تحریم های غرب و شیطانی نشان دادن روسیه، مسکو و تهران را به عنوان دشمنان ایالات متحده و چارچوب بین المللی غرب (ناتو) به هم نزدیک کرده است.

تغییر نگاه تهران به گفت وگوهای هسته ای

از جمله پیامدهای تحولات اخیر تغییر نگاه ایران به مسائل مختلف بین المللی و از جمله گفت وگوهای هسته ای بوده است.

شورای آتلانتیک تصریح دارد: خروج سال ۲۰۱۸ «دونالد ترامپ» از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) موجب شد تا بسیاری از مقامات ایرانی و حتی گزارش رسمی ماه مارس مرکز پژوهش‌های مجلس هم به این نتیجه برسند که لغو تحریم‌های اقتصادی علیه ایران غیرممکن است و همین امر عادی سازی بلندمدت روابط تجاری با سایر کشورها را ضروری می کند.

مسئولان ایرانی به جای تکرار تجربه قبل، خنثی سازی تحریم ها را در دستور کار خود قرار داده اند. این امر نیازمند گسترش روابط با سایر کشورهای تحریم شده برای تضمین تجارت خارجی انعطاف پذیر است.

اعمال تحریم های شدید علیه روسیه نشانه ورود یک قدرت بزرگ به باشگاه محرومان بین المللی است که می تواند فرصت های بزرگی را برای اقتصاد ایران باز کند، توافق مسکو و تهران برای جایگزینی سوئیفت غربی با سیستم های پیام رسانی مالی داخلی دو کشور پیامدهای موضوع را نشان داده است. ایران و روسیه اکنون می توانند تجارت خود را برای جبران تاثیر تحریم ها تقویت کنند.

تحلیل نشریه فرانسوی Marianne هم بر این امر تاکید دارد که ایرانی ها اکنون خواستار ترتیباتی هستند تا آمریکا نتواند سناریوی ۲۰۱۸ تکرار کند. ایران با آمریکایی‌ها مذاکره نمی‌کند و تا زمانی که آمریکایی‌ها تعهدات خود را بر اساس توافق برجام اجرا کنند، به توافق هسته‌ای هم بازنمی‌گردد.

«محمد مرندی» مشاور گروه مذاکره‌کننده ایرانی هم با صراحت اعلام کرد: دنیا در شش سال اخیر تغییر کرده و ایران عجله ای ندارد.

تامین منافع ملی از دریچه شرق

طبق تحلیل نشریه فوق، یکی از مهمترین اقدامات ایران که موجب نگرانی آمریکا هم شده را پیوستن تهران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) به رهبری مسکو و پکن دانست که نشان داد ایران دنبال شرکای راهبردی تازه ای است و دیگر منتظر غربی ها نمی ماند.

تیم مذاکره کننده ایران تاکید دارد به دلیل تحریم‌ها، منافع مشترک ایران با چین و روسیه بیشتر و بیشتر شده است و به همین دلیل تهران با عضویت در سازمان همکاری شانگهای، سیاست اقتصادی خود را در همکاری با کشورهای آسیایی دنبال می کند.  

اندیشکده شورای آتلانتیک نیز در این زمینه آورده است، «جواد اوجی» وزیر نفت ایران و رئیس مشترک کمیسیون مشترک اقتصادی تهران و مسکو اعلام کرد حجم تجارت بین دو کشور در سال ۲۰۲۲ به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.

در حالی که ارقام میزان تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۱ حدود ۴ میلیارد دلار بود، دو طرف در راستای تحقق هدف تجارت دو جانبه ۴۰ میلیارد دلاری به تازگی یادداشت تفاهمی را برای ایجاد دو مرکز تجاری در تهران و سن پترزبورگ به منظور تسهیل تجارت امضا کردند.

در حاشیه سفر اخیر پوتین به تهران هم تفاهم نامه سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دلاری با ایران امضا شد. مقامات ایرانی می گویند که گازپروم در توسعه میادین گازی کیش و پارس شمالی ایران وارد عمل می شود.

یکی دیگر از پیامدهای تحریم های غرب علیه روسیه، گسترش همکاری های نظامی این کشور با ایران بوده به گونه ای که روابط دوجانبه در حال رسیدن به سطح جدیدی است. این امر موجب نگرانی دشمنان دو کشور هم شده است.

بعد دیگر همکاری ایران و روسیه اوایل ماه اوت گذشته رخ داد که روسیه یک ماهواره اطلاعاتی ایران را از قزاقستان به مدار زمین پرتاب کرد.

از نگاه این اندیشکده نکته مهم در تحول فوق این است که همکاری دو کشور افزایش یابد و در آینده متخصصان دو کشور نسل های جدید این ماهواره را به طور مشترک تولید کنند. بدون تردید این همکاری می تواند توانایی های اطلاعاتی و قدرت نظارتی ایران را افزایش دهد.

همچنین سال گذشته، تهران و مسکو توافق کردند که یک قرارداد همکاری بیست ساله را به روز کنند. سفر رئیس جمهوری ایران به مسکو که قبل از آغاز تحریم ها علیه کاخ کرملین انجام شد، می تواند یک دستاورد بارز در حوزه سیاست خارجی دولت رئیسی باشد که از همان ابتدا نشان داد سیاست «نگاه به شرق» را در اولویت قرار داده است.

کریدور شمال جنوبی، ظرفیت بی‌بدیل ایران

جمهوری اسلامی ایران طی چند دهه توانست با ظرفیت ها و امکانات خود در دیگر حوزه ها، ترفندهای آمریکا و استفاده سیاسی و تسلیحاتی از تحریم نفتی را خنثی کند. حال شورای آتلانتیک به نمایندگی از جمع زیادی از کارشناسان و مقامات آمریکایی ابراز نگرانی کرده است که نزدیکی تهران و مسکو موجب تفوق بیشتر روسیه بر غرب می شود.

نویسندگان این تحلیل تاکید دارند: تجربه طولانی ایران در دور زدن تحریم‌ها نیز می‌تواند درس‌های ارزشمندی برای مسکو ارائه دهد که با سفر اخیر تجار روسی به تهران آشکار شده است.

شورای آتلانتیک تاکید دارد جنگ در اوکراین پویایی های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی غرب در جهان را در هم می شکند و دوباره آن را با ساختاری تازه عرضه خواهد کرد؛ ایران این تغییرات را به نفع خود می بیند. با اینحال نگاه تهران به کسب نفوذی فراتر از خاورمیانه از طریق برقراری روابط اقتصادی جدید با کشورهایی مانند روسیه، چین و پاکستان معطوف است.

این تحلیل تکمیل پروژه «کریدور حمل و نقل بین المللی شمال- جنوب» (INSTC) را که از مسیرهای دریایی، ریلی و زمینی تشکیل می شود و از بمبئی هند تا مرزهای اروپا امتداد می یابد، گام مهم راهبردی برای تهران و مسکو ارزیابی کرده است که موقعیت ایران در آسیای مرکزی را تقویت خواهد کرد و یک مسیر رقیب برای کریدور عربی- مدیترانه ای هند است.

در همین ارتباط ایران اجرای توافقنامه های دیگری را هم با کشوهای همسایه دنبال می کند که در راستای اهداف راهبردی و بلندمدت تهران است.

کوتاه سخن این که اگرچه بنا بر اعتراف تحلیلگران بین المللی، موانع سیاسی عمیقی از سوی غرب، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی برای ایران ایجاد می شود اما تحولات بین المللی فرصت های بالقوه مهمی را برای تهران ایجاد کرده است.

رقبای منطقه ای تهران چون ترکیه نیز سعی دارند از شوک ها و این تغییرات ژئوپلیتیکی به نفع خود استفاده کنند. با این حال، تشدید تنش ها بین غرب و روسیه به ایران فرصت جدیدی داده است تا منافع خود را به حداکثر برساند و برای دستیابی به چشم اندازهای آینده خود برنامه ریزی کند.