چه باورهای نادرستی موجب کاهش آمار اهدای خون در دوران کرونا شد

کرونا ویروسی است که در ابتدای جولانش در جهان به عنوان ویروس شاخدار شناخته شد و جهان و ساکنان آن و تمام ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داد، تا کنون بیش از ۶۱۹ میلیون نفر در جهان به کرونا مبتلا شده اند و بیش از ۶ میلیون نفر هم جان خود را از دست داده اند و در ایران هم بیش از ۷میلیون نفر مبتلا و بیش از ۱۴۴ هزار نفر فوتی به دنبال این بیماری گزارش شده است.

در حال حاضر هم چند جهش و سویه از این ویروس درجهان گزارش شده است؛ بیماری ای که تمام ابعاد اقتصادی، فرهنگی اجتماعی بشر را تحت الشعاع خود قرار داد ولی بعد از تزریق واکسن تقریبا به کنترل درآمد و فروکش کرد.

کرونا بسیاری از ابعاد زندگی انسان ها در جهان بخصوص بحث سلامت را در اختیار خود قرار داد و در این بین تزریق خون و نیاز به داروهای مشتق از خون و فرآورده های آن از نیازهای ضروری بسیاری از بیماران در جهان بود که به واسطه جولان و شیوع این بیماری تحت تاثیر قرار گرفت تا جایی که در بیشتر کشورهای دنیا آمار اهدای خون تا ۳۰درصد کاهش یافت، در حالی که در ایران فقط شاهد کاهش ۸درصدی اهدای خون بودیم و در مدت شیوع کرونا به اذعان مسوولان انتقال خون تمام نیاز به خون بیماران، بیمارستان ها و مراکز درمانی پاسخ داده شد.

اما آنچه که باعث کاهش آمار اهدای خون در جهان شد، شاید شایعات و باورهای نادرستی بود که در این خصوص مطرح شد که پایه و اساس علمی ندارد و در این گزارش سعی شده است به آنها پاسخ داده شود.

هراندازه موضوعی نزد مردم ناشناخته باشد تلقی رمز آلود بودن آن بیشتر خواهد شد، بیماری کووید۱۹یکی از این موضوعات است که به دلیل جدید بودنش نقل هر محفلی است وشیوع ویروس کرونا موجب شده است تا بسیاری از فعالیت های اجتماعی دستخوش تغییر شود، یکی از این فعالیت ها اهدای خون است، مردم این روزها باورهای نادرستی نسبت به اهدای خون در شرایط کرونایی دارند.

باور غلط: خون می تواند کرونا را منتقل کند

بر اساس اعلام سازمان انتقال خون ایران، از نخستین روزهایی که شیوع کرونا در جهان افزایش یافت تا امروز هر از گاهی این پرسش مطرح می شود که آیا ممکن است ویروس کرونا از طریق خون و فرآورده های آن به دیگران سرایت کند؟.

در پاسخ به این پرسش باید گفت: هرگز چنین چیزی صحت ندارد، ویروس کرونا از طریق خون قابلیت سرایت ندارد، تعداد زیادی از ویروس‌های کرونا که تاکنون شناخته‌شده‌اند، موجب ابتلا به طیفی از عفونت‌های دستگاه تنفسی در انسان ها می‌شوند که از سرماخوردگی تا ابتلا به بیماری‌های شدیدتری مثل سندروم تنفسی خاورمیانه (مرس-MERS) و سندروم تنفسی حاد (سارس-SARS) متغیر هستند.

همچنن ویروس کرونایی که به تازگی کشف شده است و عامل ابتلا به بیماری کووید-۱۹ است نیز به مانند دیگر بیماری های که به آن اشاره شد یک بیماری تنفسی است.

باور غلط: مراکز انتقال خون، مرکزی درمانی است و خطر شیوع کرونا در آن زیاد است

سازمان انتقال خون ایران متولی تأمین و توزیع خون و فرآورده‌های خون سالم در ایران است، این سازمان مرکزی درمانی نیست و در هیچ شرایطی میزبان شهروندان بیمار نبوده است و مراکز انتقال خون در سراسر کشور همواره در تلاش اند تا سالم ترین اقشار جامعه را ترغیب به حضور در مراکز کنند.

فرهنگ اهدای خون در جامعه نهادینه است و عموم شهروندان آگاه اند که در صورت ابتلا به هرگونه بیماری حتی بیماری های قابل سرایت از طریق خون نباید به مراکز انتقال خون مراجعه کنند، بنابراین خطر شیوع ویروس کرونا در مراکز انتقال خون نه تنها زیاد نیست، بلکه این مراکز از سالم ترین بخش های نظام سلامت و ادارات خدمت رسان در پاندمی کووید۱۹ هستند.

باور غلط: ذخایر انتقال خون کافی است و بیمارستان ها به خون کمتری نیازدارند

در درمان بیماران مبتلا به کووید۱۹ چنانچه بیمار به دیگر بیماری های زمینه ای که نیازمند تزریق خون و فرآورده های آن است مبتلا نباشد، نیازی به تزریق خون و فرآورده های خون نیست.

اما این مساله موجب نشده است تا از میزان نیاز مراکز درمانی به خون و فرآورده های آن کاسته شود، سطح ذخایر انتقال خون به ویژه در فرآورده هایی مانند پلاکت که تنها سه روز طول عمر دارد مستقیما متناسب با میزان اهدای روزانه خون توسط داوطلبان بدون چشمداشت اهدای خون است.

خون امکان ذخیره بلند مدت مانند قرص، شربت ها و داروهای دیگر را ندارد و حتی قابل قیاس با مدت زمان نگهداری خوراک های کنسرو و یا دیگر اقلامی که در بحران های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد نیست، در زمان شیوع بیماری کووید۱۹ بیماران مصرف کننده مستمر خون مانند بیماران تالاسمی، بیماران هموفیلی، بیماران مبتلا به سرطان و ... همچنان به تزریق خون برای حفظ سلامت و تکمیل درمان بیماری خود نیازمند هستند.

باور غلط: مراکز انتقال خون پر از جمعیت و خطرناک است

اهدای خون شامل مراحل پذیرش، مشاوره و معاینه پزشکی، خونگیری و پذیرایی و استراحت پس از اهدای خون است و  با توجه به وجود این چرخه تلاش شده است تا داوطلبان اهدای خون هرگونه بدون معطلی مراحل را طی کنند و تا حد امکان وقفه ای در مراحل اهدا ایجاد نخواهد شد و سامانه نوبت دهی اینترنتی نیز به منظور اخذ نوبت در ساعات خلوت تر به آدرس nobatdehi.ibto.ir در دسترس است تا داوطلب اهدای خون در ساعاتی که خود مدنظر دارد مراجعه کند.

متاسفانه در ماه های اخیر از مراجعه داوطلبان اهدای خون کاسته شده است و بنابراین هیچگونه ازدحامی در مراکز انتقال خون به چشم نمی خورد و از طرف دیگر فضاهای مسقف و سرباز جانبی مراکز انتقال خون نیز در اختیار اهداکنندگان گرامی خون است تا با هدف حفظ فاصله های فیزیکی از آن استفاده کنند.

باور غلط: لوازم مصرفی در انتقال خون ناقل کرونا است

فرآیند اهدای خون از بدو تاسیس سازمان انتقال خون ایران تا کنون بر اساس موازین ایمنی و بهداشت و مطابق با استانداردهای ملی و بین المللی انجام می شود، در دوران شیوع ویروس کرونا این استاندارد ها ارتقا یافتند و به شیوه سختگیرانه تری بر اجرای آنها اعمال نظارت می شود.
تمامی تجهیزات مصرفی اعم از سواپ های ضدعفونی کننده موضع ورود سوزن در محل بازو، پدهای ضدعفونی کننده، کیسه های خون و ... استریل و ویژه تنها یک اهداکننده خون است

تمامی تجهیزات مصرفی اعم از سواپ های ضدعفونی کننده موضع ورود سوزن در محل بازو، پدهای ضدعفونی کننده، کیسه های خون و ... استریل و ویژه تنها یک اهداکننده خون است، حتی خارج کردن این تجهیزات و ملزومات از بسته بندی ها با هدف اطمینان خاطر داوطلب اهدای خون به گونه ای انجام می شود که در معرض دید باشد، ملحفه های تخت های اهدای خون نیز امکان تعویض را دارد و یکبار مصرف است و در پایان هر شیفت کاری نیز تجهیزات و ملزومات اهدای خون و سالن های اهداکنندگان خون مطابق با دستورالعمل ها گندزدایی می شود.

باور غلط: اهدای خون موجب بیماری و ضعف سیستم ایمنی می شود

اهدای خون موجب ضعیف شدن بدن و یا کاسته شدن از سطح ایمنی آن نمی شود، برخی از داوطلبان اهدای خون ممکن است چنانچه شب قبل از اهدای خون استراحت کافی نداشته یا وعده غذایی مناسب میل نکرده باشند در نخستین تجربه اهدای خون دچار سرگیجه ای موقت شوند؛ این ضعف موقتی است و در همه اهدا کنندگان نیز اتفاق نمی‌افتد، با این حال با یک سری اقدامات پیشگیرانه می‌توان از آن جلوگیری کرد و تجربه به یاد ماندنی از کمک به همنوعان را ثبت کرد.

حجم مایع از دست رفته خون در ۲۴ ساعت پس از اهدای خون به بدن باز می گردد و سلول های خونی نیز ۳ تا ۴ هفته پس از اهدای خون جایگزین می شوند همچنین میزان آهنی که در خون اهدایی نیز موجود است در ۶ تا ۸ هفته پس از اهدای خون کامل در بدن جایگزین می شود.

باور غلط: مراکز انتقال خون باید تست ویروس کرونا را بر روی داوطلبان اهدای خون انجام دهند

ویروس کرونا از طریق خون قابلیت سرایت ندارد وضرورتی به انجام این تست زمانبر نیست، تاکنون استاندارد های بین المللی الزامی برای انجام آزمایش تشخیص ویروس کرونا را بر روی داوطلبان اهدای خون را اظهار نداشته است.

بر روی کلیه خون های اهدایی آزمایش غربالگری به روش الیزا شامل غربالگری آنتی ژن سطحی هپاتیت B ( HBs Ag) ، آنتی بادی هپاتیت C (HCV Ab )، آنتی بادی و آنتی ژن HIV ( HIV Ag – Ab) انجام می شود.

همچنین آزمایش تعیین گروه خون و تشخیص عامل بیماری سیفلیس نیز بر روی نمونه خون های اهدایی انجام می شود  و پس از انجام آزمایش های غربالگری هپاتیت و HIV و سیفلیس، در صورت منفی شدن آزمایش ها، کیسه های خون و فرآورده های آن آماده ارسال به مراکز درمانی خواهند بود.

باور غلط: انتقال خون نسبت به سلامت مراجعان کم توجه است

سازمان انتقال خون ایران از نخستین روزهای شیوع ویروس کرونا تاکنون خود را ملزم به رعایت کلیه پروتکل های بهداشتی مبارزه با شیوع ویروس کرونا دانسته است و همه کارکنان و داوطلبان اهدای خون قبل از ورود به مراکز اهدای خون تب سنجی می شوند.

اهداکنندگان خون ماسک دریافت می کنند، مسیرهای ورود و خروج تا حد امکان به کمترین میزان ممکن کاهش یافته است، مراکز اهدای خون در پایان هر نوبت کاری ضدعفونی می شوند.

در سالن های انتظار فاصله های فیزیکی رعایت می شود و امکان شستشوی دست و ضدعفونی کردن آن در مراکز اهدای خون فراهم است، پوستر های آموزشی و هشدار دهنده نیز در مراکز در معرض دید افراد نصب شده است.

تخت های اهدای خون با فاصله جانمایی شده است و پذیرایی پس از اهدای خون نیز با استفاده از ظروف یک بار مصرف انجام می شود، گذشته از همه این موارد در سازمان انتقال خون ایران نظام مراقبت از داوطلبان اهدای خون تحت عنوان" Donor vigilance"مستقر است که مستقیما به بررسی وضعیت سلامت اهداکنندگان خون و پایش عوارض احتمالی ناشی از اهدای خون می پردازد.