بحران چندوجهی سومالی

وقتی نام کشورهای آفریقایی به ویژه سومالی از ذهن می گذرد، بی درنگ موضوعاتی چون فقر و ناامنی نیز به ذهن متبادر می شود. چند روز پیش انفجار دو خودروی بمب‌گذاری شده مقابل وزارت آموزش و پرورش این کشور در چهار راه «زوبی» واقع در مرکز موگادیشو در صدر رسانه های جهان قرار گرفت؛ رخدادی تروریستی که در جریان آن بیش از ۱۰۰ نفر کشته و ۳۰۰ نفر مجروح شدند.

پس از وقوع انفجار، «صدیق آدم دودیشی» سخنگوی پلیس سومالی طی کنفرانس خبری اعلام کرد که گروه تروریستی «الشباب» سومالی مسئولیت این حمله انتحاری را برعهده گرفته است.

این نخستین بار نیست و آخرین بار هم نخواهد بود که مردم بیگناه این کشور فقیر قاره سیاه قربانی تروریسم می شوند.حدود 2 ماه پیش نیز تروریست‌های الشباب چندین خودروی مسافربری را در منطقه «افر اردود» واقع در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر «بلدوین» را متوقف کرده و شروع به تیراندازی به سمت غیرنظامیان کردند که در نتیجه آن ۲۰ نفر از جمله چند زن و کودک کشته شدند  و بیش از هشت کامیون حمل مواد غذایی را آتش زدند.

الشباب یک گروه افراطی تروریستی است که بعد از سال 1991 زمانیکه گروه های شبه نظامی توانستند به دوران دیکتاتوری درسومالی پایان دهند به وجود آمد. گفته می شود که این گروه ریشه های فکری خود را از وهابیت عربستان گرفته است.

الشباب در اصل شاخه جوانان دولت اتحادیه دادگاه ها بود که در سال 2006 میلادی با هدف ایجاد یک کشور بنیادگرای مسلمان در شرق آفریقا به وجود آمد و در همان سال کنترل اغلب نقاط موگادیشو پایتخت سومالی را در دست گرفت. تا پیش از حمله نیرهای سازمان ملل به همراه نیروهای آفریقایی در سال 2011 میلادی به سومالی، کنترل نقاطی در مرکز و جنوب این کشور را نیز در اختیار داشت.

در سال 2011 میلادی نیروهای سازمان ملل با همراهی نیروهایی از کنیا و اوگاندا به مرکز قدرت الشباب در سومالی حمله کرده و این گروه را عقب راندند. با این وجود الشباب هنوز در حال درگیری و اقدامات تروریستی است و به نظر می رسد که این گروه تروریستی هزاران نیرو داشته باشد.

سومالی؛ از تهدید دشمنان همجوار تا حضور قدرت های استعمارگر

منطقه شاخ آفریقا چهار کشور سومالی، اتیوپی، اریتره و جیبوتی را شامل می شود. یکی از مسائل موجود در این منطقه، منازعات مرزی و سرزمینی و ناامنی های ناشی از آن در مناطق مرزی کشورها است. در وقوع این بی ثباتی و ناامنی های مرزی، عوامل مختلفی تأثیرگذار است که در میان آن ها تاریخ، ذهنیت های تاریخی و نقش تاریخ استعماری حاکم قابل توجه است.

از طرفی دشمنان هم مرز سومالی همچون اتیوپی، کنیا و جیبوتی به عنوان دشمنان از قبل تعیین شده برای این کشور توسط دولت های استعماری قدیم و جدید نظیر فرانسه، ایتالیا و انگلیس به دلیل ضعف درونی ملی و دولتی این کشور، همچنان از اهرم های خارجی و منطقه ای برای بیشتر به ضعف کشاندن این ملت بهره می برند که این واقعیت تلخ نیز بر عمق فاجعه در آن کشور افزوده است. مثلا، حمایت دولت اتیوپی از دولت موقت سومالی و اعزام نیروهای آن کشور به سومالی و نیز حمایت همه جانبه آمریکا از دولت موقت سومالی در برابر اسلام گرایان، سوالاتی را درباره علت ظهور دزدان دریایی در منطقه و در سواحل این کشور بوجود می آورد.

این کشور فقیر آفریقایی در طول تاریخ همواره زخم خورده استعمار بوده است. در سال 1884، انگلیس قسمتی از سومالی را تحت ‏الحمایه خود کرد و 5 سال بعد، ایتالیا نیز قسمت‏های دیگری از آن را به مستعمره خود تبدیل نمود. در این میان قیامِ محمدبن عبداللَّه حسان بر ضد انگلیسی‏ ها که از سال 1901 تا 1920 طول کشید به جایی نرسید. سازمان ملل متحد در سال 1950 از ایتالیا درخواست کرد. زمینه استقلال سومالی را فراهم کند. در 26 ژوئن سال 1960، سومالی استقلال خود را از انگلستان، و در اول ژوئیه 1960 از ایتالیا اعلام کرد.

اشغال این کشور در سال 1991 توسط نیروهای امریکایی کلید خورد تا زمانی که ترامپ در سال 2020 تصمیم به خروج از این کشور گرفت. دولت بایدن اما بر این باور است که الشباب با توجه به تهدیدی که ایجاد می‌کند، «یک اولویت قابل توجه است» و حضور «مداوم» آمریکا در آنجا برای مقابله با این گروه ضروری است.

چند ماه پیش یک مقام ارشد پنتاگون اعلام کرد که ایالات متحده، نیروهای آمریکایی در شرق آفریقا را تغییر موقعیت خواهد داد و با مشورت دولت سومالی، برای بازگرداندن حضور نظامی آمریکا در سومالی اقدام خواهد کرد.

ریشه یابی قحطی بزرگ؛ از زیست بوم تا بحران اوکراین

افزون بر خشکسالی شدید در شاخ آفریقا، طی ماه های گذشته تبعات اقتصادی ناشی از جنگ اوکراین، مردم این پهنه جغرافیایی را تا مرز قحطی کشانده است.

رئیس سازمان خواربار و کشاورزی ملل‌ متحد(فائو) اوایل ماه گذشته اعلام کرد: بدون یک واکنش بشردوستانه گسترده، وضعیت احتمالا در ماه‌های آینده بدتر خواهد شد. اگرچه قیمت‌های جهانی کالاهای کشاورزی در ماه‌های اخیر به بالاترین حد خود رسیده است، قیمت‌های مواد غذایی محلی در چندین کشور همچنان بالاست و در صورت از بین‌رفتن توافق با میانجی‌گری سازمان ملل‌متحد برای تقویت محموله‌های غلات و کودهای روسیه و اوکراین، قیمت‌های موادغذایی محلی همچنان افزایش خواهد یافت. اوکراین چهارمین صادرکننده غلات درجهان است،در حالی که روسیه رتبه سوم غلات و رتبه اول صادرات کود را دارد.

بر اساس گزارش فصلی فائو مناطق گرسنگی که با همکاری برنامه جهانی غذای سازمان ملل متحد تهیه شده است، قیمت‌های بالای غذا، سوخت و کود، اقتصادهای پیشرفته را مجبور به تشدید سیاست‌های پولی کرده است. به گزارش رویترز، دراین گزارش آمده است، انتظار می‌رود که این روندها در ماه‌های آینده، با افزایش بیشتر فقر و ناامنی غذایی حاد و همچنین خطرات ناآرامی‌های ناشی از افزایش نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی، افزایش یابد.

برآوردها حاکی  از آن است که 7.1 میلیون نفر از مردم سومالی که تقریبا نیمی از مردم این کشور 16 میلیونی را تشکیل می‌دهند، با خطر ناامنی غذایی روبه‌رو هستند. ناامنی غذایی به این معنی است که این افراد به‌سختی می‌توانند حداقل کالری موردنیاز خود را دریافت کنند و ممکن است برای زنده‌ماندن مجبور به فروش دارایی شوند.

به گفته آژانس‌های سازمان ملل متحد، از اواسط سال ۲۰۲۱، حدود ۳ میلیون دام در سومالی به دلیل خشکسالی تلف شده‌ است. این امر تامین امن غذا در این کشور را با چالش به‌مراتب بیشتری مواجه می‌کند. برنامه واکنش بشردوستانه ۲۰۲۲ سازمان ملل متحد تاکنون تنها ۱۸‌درصد بودجه موردنیاز سومالی برای مقابله با ناامنی غذایی را تامین کرده است.

در این شرایط، تورم مواد غذایی و کمبود غذا در سایر نقاط دنیا باعث شده است تا سومالی مجبور به رقابت با سایر کشورهای ضعیف برای تامین بودجه باشد. در سال ۲۰۱۱، شرایط قحطی حدود ۲۵۰ هزار نفر را در سومالی کشت.

در  مجموع، ریشه وضعیت اسفناک و بحران حال حاضر سومالی را می‌توان به 2 بخش سیاسی ـ امنیتی و زیست محیطی-اقتصادی جستجو کرد؛ مسائلی که دست به دست هم داده و به بحرانی چندوجهی در این کشور فقیر آفریقایی دامن زده که برایند آن، تهدید جانی هزاران نفر از مردم بی گناه است.