در روزگاران قدیم مرد حکیمی بود، که هر روز برای نوشتن به کنار دریا می رفت و پیش از شروع به کار در امتداد ساحل قدم می زد. روزی از روزها همچنانکه به راه رفتن و نظاره مشغول بود. در دور دست ها کسی را دید که دست افشان حالتی از سماع داشت، خرسند شد چون بنده ای را می دید که شکر صبحگاهان به جای می آورد به شتاب راه سوی او گرفت.
چون نزدیک تر شد دریافت که مرد جوانی است و آنچه می کند رقص و سماع نیست بلکه خم می شود، چیزی از زمین بر می دارد و به آرامی به درون آب پرتاب می کند چون نزدیک تر شد پرسید ای مرد جوان به چه کاری مشغولی؟ مرد جوان ایستاد نگاهی کرد و گفت: ستاره های دریایی را دوباره به آب می سپارم.
حکیم پرسش خود را دوباره تکرار کرد چرا ستاره های دریایی را دوباره به آب بر می گردانی؟ جوان گفت چون مَد فرو نشسته و تابش آفتاب تُند مرگ ستاره های دریایی را در پی دارد. حکیم گفت ای مرد جوان تو می دانی که در کنار این ساحل بلند صدها هزار ستاره دریایی بیرون از آب افتاده اند عمل تو در این میان چه تاثیری بر جای می گذارد؟
مرد جوان که به آرامی گوش فرا داده بود باز خم شد، ستاره ای دیگر برداشت آن را به آب سپرد و گفت بر حیات این ستاره تاثیر خواهد گذاشت.
در درون هر آدمیزاده ای ودیعه ای نادر نهفته است ودیعه ای که توان تاثیر گذاری او را متمایز می کند و اگر از وجود آن با خبر شویم با چنین اشرافی می توانیم بر شکل گیری آینده تاثیر بگذاریم. آنچه باید انجام دهیم یافتن ستاره های درونمان است با باز گردانیدن آنها به جهان خردمندانه و نیکو برکت وجود ما جهان را آباد خواهد ساخت.
بازی، تفریح کردن و تحرک داشتن خود لازمه جسم و روح است. انسان با ورزش کردن سلامتی جسمی و روحی خویش را تقویت می کند. قدیم تر ها بازی های بومی و محلی نوعی از فرهنگ و هنر مردم محسوب می شد و فعالیت و تحرک جسمی، بکارگیری هوش و استعداد، کشف استعدادهای مدیریتی، تقویت رهبری و مدیریت، لزوم توجه به گروه و دسته بندی افراد بر اساس توانایی های مختلف از ویژگی های انجام این بازی ها بود.
در آن زمان ها انجام بازی های محلی و بومی، بخشی از هر فرهنگ به حساب می آمد، این بازی ها متناسب با وضعیت اقلیمی و فرهنگی هر منطقه طراحی می شدند و همراهی با جغرافیا و فرهنگ، رمز ماندگاری آنها بود.
در بازی های بومی و محلی، تخلیه هیجانات و انرژی کودکانه و بر قراری تعادل در رفتار به سهولت انجام می شد و دور ساختن کودکان از فعالیت های پر خطر و مشغول کردن آنها به فعالیت گروهی، خودشناسی و افزایش مهارت های کلامی از ویژگی های مهم انجام بازی های بومی و محلی محسوب می شد.
در گذشته ای نه چندان دور بازی های بومی و محلی در بسیاری از روستاها و حتی شهرها در میان جوانان، نوجوانان و به ویژه کودکان برای سرگرمی و با هم بودن بچه ها و رفع خستگی روزانه به دور از بازی های رایانه ای و کاذب و بدون صرف هزینه های هنگفت و انجام نوعی ورزش و ایجاد تحرک برای سلامت بدن رواج داشت.
از گذشته در اقصی نقاط جهان مردمان به طرقی سرگرم بازی هایی بودند که جزیره قشم هم از این امر مستثنی نبود. بازی هایی که هوش و ذکاوت را تقویت می کردند و جسم و روح انسان را پرورش می دادند اما هم اکنون بازی های رایانه ای جای بازی های بومی و محلی را پر کرده است و آن را به باد فراموشی سپرده اند که این خود معضل بزرگی است برای بچه هایی که جسم و روانشان نیازمند تحرک و ورزش است.
متاسفانه با ورود بازی های جذاب رایانه ای کم کم بازی های بومی و محلی رو به فراموشی رفته است که این فراموشی فرهنگی مشکلاتی در رفتار، بی تحرکی، چاقی مفرط، افسردگی، بیماری های روحی و روانی، بیماری های جسمی، مفصلی و چشمی را برای کودکان، نوجوانان و جوانان به وجود آورده است.
سالها پیش با پایان یافتن مدارس در جزیره قشم خود به خود بازی ها بومی و محلی در نگین خلیج فارس آغاز می شد و اگر به طور مثال در یکی از محله های قشم بچه ها دارتو بازی می کردند تمامی محله ها همان بازی در دستور کارشان بود، حتی در مواقعی بچه های یک محل جمع می شدند و به محله ای دیگر می رفتند و با هم مسابقه می دادند.
بازی هایی که در این مطلب به آنها اشاره شده است، گوشه ای از گفت و گوی خبرنگار ایرنا با مردم جامعه محلی و کهنسالان جزیره قشم است. اما ناگفته نماند که این گونه بازی ها به شرایط اقلیمی، جغرافیایی و همچنین اجتماعی و فرهنگی منطقه بستگی داشته و هر منطقه از کشور بازی های مخصوص به خود داشته یا با کمی تفاوت انجام می گیرند.
«دارتوپا»، «رمازا»، «درا»، «لوپنگا»، «گالسا»، «هفت سنگا»، «تیله‌یا»، «مایه‌یا»، «استپ»، «دارمغا»، «کلمچا»، «مالوکا»، «شاه وزیرا»، «هب»، «سورای‌متا»، «کلی‌ملیا»، «در وسطا»، «زهبا زهبا»، «گوپا»، «گرگم سالالم»، «روا»، «کل شیطونا»، «داما»، «قطالا»، «چهم مروختا»، «گونیا»، «گراشیا»، «کرکوموچا»، «دستم چلکا»، «سربسته‌یا»، «بند بازیا» و «قاضی‌کیان» ۳۲ بازی بومی محلی رایج در جزیره قشم است.
از آنجایی که بازی های بومی و محلی بخش بزرگی از میراث معنوی ایران اسلامی هستند در این نوشتار با نحوه اجر و انجام چهار بازی بومی - محلی جزیره قشم از جمله «دارتوپا»، «رمازا»، «درا» و «لوپنگا» آشنا خواهیم شد.
دارتوپا (چوگو) ، یکی از بازی های ۳۰ گانه بومی - محلی رایج در جزیره قشم است که سرعت، چابکی و قدرت عکس العمل کودکان را افزایش می دهد.
نام های دیگر چوگو در استان های مختلف کشور به نام های بروبیا، حلال و حرام، گوفربجک، بالا و پایین، دارتوپا نیز معروف است و شباهت زیادی با ورزش بیس بال دارد و مسابقات این بازی در سطح ملی نیز برگزار می شود.
هدف اصلی این بازی افزایش سرعت عمل، مفاهیم جنگ و گریز، سرعت انتقال و تقویت دست و عضلات و چابکی پسران نوجوان است.
این بازی گروهی است و دست کم ۶ نفر بازیکنان دارد که سن هر بازیکن ۱۲ سال به بالا است. توپ نمد و چوب تراش شده گِرد تقریبا ۵۰ سانتی از وسایل انجام این بازی هستند.
بهترین زمان برای دیدن این بازی در سفر به جزیره قشم، زمان برگزاری آیین نوروز صیاد است که هر ساله در روستای سلخ برگزار می شود.
رمازا یکی دیگر از بازی های بومی - محلی جزیره قشم نگین خلیج فارس است در این بازی گروهی دست کم هشت نفر از نو نهالان به بالا در فضای باز و هموار با هدف تقویت عضلات دست و پا، سرعت انتقال، مفاهیم اولیه جنگ و گریز و چابکی این بازی را انجام می دهند.
در اجرا و انجام این بازی از بین بازیکنان ۲ نفر به عنوان ممبل (سرگروه) انتخاب می شوند و بازیکنان به صورت مساوی تقسیم می شوند و زمین به قید قرعه تعیین می شود. بازیکنان هر دو تیم (الف و ب) کار خود را آغاز می کنند. بدین ترتیب به طور مثال تیم الف در نقطه شروع و تیم ب در مقابل تیم الف قرار می گیرد و تیم الف که شروع کننده است یک نفر را به عنوان مهاجم سرعتی (او باید از معرکه جان سالم بدر ببرد و دیگر یاران وی باید راه را برای او هموار کنند تا خود را به نقطه انتهای مسیر برساند. به گویش محلی او را هاوی خطاب می کنند).
هر یک از بازیکنان باید با دست راست انگشتان پای چپ و یا بالعکس را بگیرد و با یک پا عمل دویدن و با دست دیگر عمل هل دادن و یا باز کردن دست از انگشتان پا را انجام دهند. بازی که شروع شد هر ۲ تیم با یکدیگر به نبرد تن به تن اقدام می کنند و تیم ب باید سعی کند اول تیم هاوی خود را به نقطه انتها نرساند و از طرفی دستان بازیکنان حریف از پاهایشان باز کند که جابجایی تیمی صورت گیرد.
چنانچه تعدادی از بازیکنان تیم الف دست هایشان از پایش آن جدا شده و هاوی بتواند خود را به انتهای نقطه برساند، کل تیم الف باید به حالت اولیه برگردند و بازی را از نو آغاز کنند. تیم ب باید سعی کند تا هاوی (مهاجم سرعتی) نتواند خود را به انتهای مسیر برساند و از طرفی بازیکنان تیم الف سعی می کنند تا هاوی را تحت حمایت قرار دهند تا بتوانند به مسیرش ادامه دهد.
کلمه رمازا شاید از لغت رَم گرفته شده که به معنی فرار می باشد و رماز انگار که به معنی در حال فرار باشد.
درا هم از دیگر بازی های محلی - بومی جزیره قشم سرزمین عجایب هفتگانه است در این بازی تعداد بازیکنان هر تیم ۱۰ نفر نوجوانان به بالا است و این بازی در فضای باز و هموار با هدف افزایش سرعت عمل، دقت عمل و چابکی انجام می شود. در اجرا و برگزاری این بازی نیز ۲ نفر به عنوان ممبل (سر گروه) انتخاب می شوند و یارگیری انجام و بعد از آن به قید قرعه زمین بازی تعیین می شود که تیم الف مهاجم و تیم ب مدافع یا برعکس است.
سال های گذشته در این بازی محدودیت نفر و بازیکن وجود نداشت و کم کم درا را اصولی تر بازی می کردند، اما اکنون خط مستطیل شکلی که ابعاد آن را مشخص نکرده اند روی زمین می کشند و مستطیل را به هشت قسمت تقسیم می کنند. مساحت تقریبی آن پنج در هشت (۴۰ متر مربع) و یارگیری توسط سرگروه آغاز و به قید قرعه زمین بازی مشخص می شود تیم الف مهاجم و تیم ب مدافع می شود.
تیم مهاجم در نقطه شروع قرار می گیرد و تیم مدافع سه نفر روی هر یک از چهار راه و یک نفر که خط مقدم است روی سه راه می ایستد و بازیکنان مهاجم باید طوری در خانه های ترسیمی بیایند که مدافعان نتوانند آنها را در تله بیاندازند. مدافع حق دارند در مسیر حدود خودش حرکت کند و می تواند فقط به دست راست و چپ در حرکت باشد و سر گروه بازی می تواند در کل مسیر حرکت کند و به صورت آزاد در مسیرهای خط کشی شده حرکت داشته باشد و بازیکنان حریف را به دام بیاندازد و چنانچه یکی از بازیکنان مهاجم در تله بیافتد بازی متوقف و جابجایی تیم ها صورت می پذیرد.
چنانچه همه بازیکنان تیم الف بدون این که در دام بازیکنان تیم ب بیافتند امتیاز یک را به تیم برنده می دهند و بازی را دوباره آغاز می کنند. در ضمن سرگروه تیم مدافع در هنگام آمدن بازیکنان تیم الف به خانه ها آنان را آزاد می گذارد تا وارد معرکه شوند ولی خانه های بعدی باید خودشان را از مدافعان عبور دهند و در موقع برگشتن و گذر از آخرین مرحله که سرگروه آن جا کمین کرده بازیکن مثل دور اول آزاد نیست و باید خود را با ترفندی به خط پایان برساند.
لوپنگا هم از دیگر بازی های بومی - محلی جزیره قشم سرزمین پدیده ها است در این بازی گروهی چهار نفر به بالا (به طوری که دور حاکم شلوغ نشود) از نوجوانان با استفاده از یک عدد شال گره زده در کوچه، محله و یا فضای باز بازی را آغاز می کنند و هدف از انجام این بازی تقویت هوش، بالا بردن دقت و تمرکز حواس عنوان شده است.
در اجرای این بازی، ابتدا بازیکنان دور هم جمع می شوند و به قید قرعه یک نفر به عنوان حاکم بازی انتخاب می شود. حاکم شال گره زده را در دست می‌گیرد و بقیه بازیکنان گوش به فرمان حاکم یک دست خود را بر روی شال نگاه می دارند و حاکم سوال های خود را مطرح می کند (سوال های در رابطه با نوع خرما و سپس میوه ها می باشد) و بازیکنان باید با دقت به سوال های حاکم پاسخ دهند.
بازیکنی که جواب صحیح را اعلام کند بی درنگ حاکم با تایید پاسخ، شال ها را رها می کند و بازیکنی که جواب صحیح را گفته شال را در دست می گیرد و بقیه بازیکنان با رها کردن شال پا به فرار می گذارند و بازیکن شال به دست به دنبال بازیکنان می دود و به محض رسیدن به هر کدام از بازیکنان با شال به آنان ضربه می زند تا اینکه حاکم اعلام می کند تمامی بازیکنان کنار او جمع شوند و بازیکنی که پاسخ سوال را داده بود به عنوان حاکم بعدی انتخاب می شود و بازی طبق روال قبلی آغاز می شود.
استان هرمزگان با دارا بودن بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز دریایی از سواحل شرق استان (جاسک) در دریای عمان تا سواحل نیلگون خلیج فارس در شرق استان (پارسیان) و برخورداری از جزایر ۱۴ گانه خلیج فارس، یکی از مهم ترین و راهبردی ترین استان های ایران است که از جاذبه های منحصر به فردی چون جنگل های بی همتای حرا و مرغوب ترین مروارید جهان و ده ها اثر تاریخی و طبیعی برخوردار است.
خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.
این جزیره با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.
نظر شما