ایران میزبان گرم میلیون ها مهاجر

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به عنوان یک سازمان تخصصی سازمان ملل متحد امروز ۱۸ دسامبر (۲۷ آذر) را به دلیل اهمیت مساله مهاجرت به نام «روز جهانی مهاجران» نامگذاری کرده است؛ مهاجرانی که بر پایه برخی آمارها شمار آنها به حدود ۲۷۰ میلیون نفر در جهان می رسد که تقریبا ۳.۶ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند.

مهاجرت عبارت‌ است از جابه‌جایی مردم از مکانی به مکانی دیگر برای کار یا زندگی. مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد دورکننده‌ای مانند فقر، بیماری، مسائل سیاسی، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و کمبود امنیت مهاجرت می‌کنند. دلیل دوم می‌تواند شرایط و عوامل مساعد جذب‌کننده مقصد مهاجرت مانند امکانات بهداشتی بیشتر، آموزش بهتر، درآمد بیشتر، مسکن بهتر و آزادی‌های سیاسی باشد.

در پیوند با گونه‌های مهاجرت باید گفت که برخی مهاجرت ها داخلی اند که به روزانه یا فصلی قابل تفکیک هستند. اما مهاجرت خارجی بین کشورها صورت می‌گیرد و مهاجران از کشوری به کشور دیگر مهاجرت می‌کنند. برخی مهاجرت‌های خارجی با هدف دستیابی به منابع طبیعی و ثروت و یا دستمزد و رفاه بیشتر انجام می‌پذیرد که به آن مهاجرت اختیاری گفته می‌شود.

در این گونه مهاجرت‌ها کشور مبدا دچار مشکلات اقتصادی است. به‌ عنوان نمونه مهاجرت اروپاییان به آمریکا، استرالیا، کانادا و آفریقا در قرن نوزدهم یک مهاجرت اختیاری است. مهاجرت کارگران ترکیه به آلمان غربی پس از جنگ جهانی دوم و مهاجرت مردم اتریش، مجارستان و یوگسلاوی به آلمان پس از سال ۱۹۸۹ نیز مهاجرت‌های اختیاری است.

در این میان باید بین مهاجر و پناهجو تفکیک قائل شد؛ پناهندگی نوعی از مهاجرت خارجی است که عوامل دافعه در مبدا، مردم را مجبور به نقل مکان می‌کند. به‌ عنوان نمونه جنایات و اشغالگری رژیم صهیونیستی زمینه ساز پناهندگی بسیاری از فلسطینی‌ها به اردن، مصر، سوریه و لبنان شد. حمله آمریکا به افغانستان و جنگ‌های داخلی در آن کشور، بستر را برای پناهندگی افغان‌ها به ایران و پاکستان فراهم کرد. خشک‌سالی، قحطی و جنگ‌های داخلی هم باعث پناهندگی سکنه اتیوپی به کشورهای مجاور شد.

در ارتباط با مهاجران ایرانی لازم به ذکر است که بعد از افغانستان، مهاجران کشورهای عراق، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان و ترکیه در رتبه های بعدی حضور در کشورمان قرار دارند.

ایران چهار دهه میزبان مهاجران عراقی

سال های طولانی است که کشور ایران علاوه بر میزبانی جمعیت کثیری از پناهندگان و مهاجران افغان، پذیرای مهاجرین و پناهندگان عراقی نیز هست. اما هر بار که از مسائل و موضوعات مربوط به جامعه پناهنده سخن می رود در ابتدای امر پناهندگان و مهاجران افغان و موضوعات مبتلا به آنها به دلیل کثرت تعداد و حضورشان در گوشه گوشه کشور به ذهن می رسد. در حالی که حداقل به لحاظ زمانی حضور پناهندگان عراقی در ایران از قدمت بسیار بیشتری نسبت به افغان ها برخوردار است. با این حال به دلایل متعدد مانند تعداد کم آنها و شاید عدم ارتباط نزدیک آنها با جامعه ایرانی شناخت زیادی از آنها، ارزش ها، آداب وسنن، مشکلات و چالش های آنها در ایران و … وجود ندارد.

موج اول مهاجرت اتباع عراقی به ایران به سال ۱۹۸۰ بازمی گردد که با روی کار آمدن صدام حسین به عنوان رئیس جمهوری عراق در سال ۱۹۷۹ و آغاز درگیری های مسلحانه حزب بعث حاکم بر دولت عراق با دولت ایران تعداد زیادی از عراقی های ایرانی الاصل مقیم عراق در سال ۱۹۸۰ از این کشور اخراج شده و به مرزهای ایران فرستاده شدند. در این میان فعالان عراقی سیاسی عراقی الاصل (احزاب شیعه) که به علت مخالفت با سیاست های حزب حاکم تحت تعقیب، فشار و شکنجه بودند نیز به دلیل گرایش های سیاسی- مذهبی به ایران رهسپار کشورمان شدند.

موج دوم مهاجرت پناهندگان عراقی به ایران پس از وقایع انتفاضه شعبانیه سال ۱۹۹۱ و آغاز درگیری های احزاب سیاسی شیعه با دولت حاکم در شهرهای جنوبی عراق آغاز شد. در این سال ها پس از شکست جریانات شیعه تعداد زیادی از مردم شهرهای عمدتا مرزی عراق- ایران به دلیل اوضاع نابسامان سیاسی وارد خاک ایران شدند. آمار منتشره تعداد کلی این افراد را ۵۰۰ هزار نفر اعلام می کند. اما تعداد پناهندگان عراقی در ایران به مرور کاهش قابل توجهی داشته است و آمارها نشان می دهند که تا سال ۲۰۰۲ تعداد این افراد به ۲۰۶ هزار نفر رسیده است.

تعداد پناهندگان عراقی ساکن در ایران تا قبل از سقوط رژیم عراق ۲۰۵ هزار نفر بود که این عدد پس از سقوط دولت حاکم در عراق و بازگشت پناهندگان عراقی به کشورشان در حال حاضر به ده ها هزار نفر می رسد.

میزبانی ایران از میلیون ها مهاجر افغان

در یک نگاه کلی حضور آوارگان افغان در ایران را با توجه به گستردگی آن از نظر تاریخ تحولات افغانستان می توان به چند دوره تقسیم کرد؛

- موج اول مهاجران به ایران با تهاجم اتحاد جماهیر شوروی (سابق) به افغانستان در سال ۱۹۷۹ (۱۳۵۷) و سقوط نظام شاهنشاهی و استبدادی در ایران و استقرار جمهوری اسلامی آغاز شد.

- موج دوم این مهاجرت نیز در سال ۱۹۹۰ با فروپاشی دولت افغانستان و متعاقب آن شکل گیری طالبان در سال ۱۹۹۶ بود.

- موج سوم: حمله نیروهای تحت رهبری آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ و اشغال ۲۰ ساله این کشور موج سوم این مهاجرت را رقم زد.

- موج چهارم: با سقوط حکومت اشرف غنی در ۱۵ اوت ۲۰۲۱ (۲۴ مرداد ۱۴۰۰) جهان شاهد موج چهارم پناهندگان افغان به کشورهای دیگر از جمله ایران بود که اینک شمار آنها در کشورمان به بیش از ۵ میلیون نفر می رسد.

چند هفته پیش «علی بحرینی» سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی مستقر در ژنو در یکصد و یازدهمین نشست شورای سازمان بین‌المللی مهاجرت به اقدامات فراوان ایران در طول سال‌های گذشته برای بهبود و ارتقاء وضعیت مهاجران در ایران اشاره کرد.

او از اقداماتی چون ثبت نام بیش از ۷۰۰ هزار دانش آموز در مدارس دولتی که ۳۸۰ هزار نفر از آن‌ها افغان‌های فاقد مدرک هستند، تحصیل ۵۸ هزار دانشجو، برگزاری دوره های سوادآموزی برای ۱۹۰ هزار دانش آموز بی سواد خارجی، پوشش بیمه رایگان تحت یک طرح بیمه سلامت عمومی برای ۱۵۷ هزار پناهجوی آسیب‌پذیر، واکسیناسیون مهاجران در سراسر کشور در مقابله با همه‌گیری کرونا و و اعطای تابعیت ایرانی به بیش از ده هزار فرزند متولد شده از مادر ایرانی و پدر خارجی برای مقابله با بی تابعیتی نام برد.

در مجموع، وضعیت کنونی افغانستان نمونه‌ای از نتایج جاه‌طلبی‌های کشورهای ثروتمند و اشغالگر با محوریت آمریکا است که به بروز چالش‌های ژئوپولتیکی جدید منجر شده و رنج بی‌سابقه‌ای را برای مردم در حال مهاجرت در کشورهای مبدأ و ترانزیت مهاجران و همچنین جوامع میزبان آنها ایجاد می‌کند.

افزون بر آن، جمهوری اسلامی ایران در حالی آغوش خود را بر روی میلیون ها مهاجر از کشورهای مختلف گشوده که خود طی چهار دهه گذشته در نتیجه سکوت سازمنا های بین المللی و حقوق بشری جهان، هدف شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد؛ فشار تحریم که نه تنها بر زندگی و معیشت ایرانیان بلکه بر زندگی پناهجویان نیز تاثیر منفی برجای گذاشته است.

در این بین کشورهای غربی با وجود ادعای بشردوستی و اقدامات انساندوستانه در جهان برای کمک به ایران در ارتباط با رسیدگی بهتر به آوارگان حرکت چندان چشمگیری و قابل توجهی انجام نداده و در یک اقدام معنادار با وجود چندین میلیون آواره و مهاجر در ایران حتی در سال های اخیر بر کمیت و کیفیت تحریم ها خود علیه ایران افزوده اند.