تاریک و روشن‌های یلدای مجازی

به گزارش خبرنگار ایرنا، روزهای منتهی به آیین‌های ملی و بویژه پس از آن، همین که به صفحه شبکه‌های اجتماعی داخلی و غیر داخلی یا گروه‌های فامیلی و دورهمی‌های مجازی پای بگذاریم با انبوهی از تصاویری مواجه می‌شویم که تجربه‌های انفرادی کاربران از برپایی این آیین‌ها را نشان می‌دهد.

همین بازنشر و نمایش نحوه برپایی آیین و رسوم، عاملی برای برگزاری پر فروغ‌تر یلدا البته به شیوه‌ای دگرگون، شده است؛ جانمایی این آیین ایرانی در فضای مجازی رفته رفته رسومی را به آن افزوده و البته همگان اذعان دارند که به همین میزان هدف و مفهوم را از آن ربوده است.

تاثیر اشتراک گذاری تصاویر آیین‌های بومی آن با هم میهنان حاضر در فضای مجازی در زنده ماندن و زنده نگاه داشتن این آیین‌ها انکار شدنی نیست اما این نوع نمایش، گاه از هدف تهی می‌شود و به سوی افاده و خودنمایی راه پیدا می‌کند.

یلدا، بهانه‌ای شد تا تاریک و روشن‌های نمود آیین‌های ایرانی و اسلامی در فضای مجازی را با جامعه‌شناسان بوشهر به بررسی بگذاریم.

شریک‌های مجازی شادی‌های یلدایی

زهرا چراغ زاده جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر گفت: بازنشر آیین‌های ایرانی و اسلامی از سوی مردم در فضای مجازی چند دلیل دارد؛ نخست اینکه ایرانیان تمایل دارند تا شادی خود را با دیگران شریک شوند و دیگران را در شادمانی خود سهیم کنند.

او افزود: برخی از کاربران نیز تنها و دچار خلا تنهایی هستند و این تلاشی برای پر کردن این خلا به شمار می‌رود.

این جامعه شناسی هر چند معتقد است که اهمیت دادن و به نمایش گذاشتن آیین‌های ملی پسندیده است و سبب تقویت فرهنگ ایرانی – اسلامی می‌شود اما این را هم گفت که این افزایش خلاقیتی که امروز با بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده گاهی به سمت افاده و اقناع روحی و روانی کشیده می‌شود.

افاده‌گری، بلای جان نمایش پسندیده آیین‌ها

عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد بوشهر گفت: تجملگرایی، افاده گری و خودنمایی از آسیب‌هایی است که می‌تواند بازنشر پسندیده آیین‌ها را تهدید کند.

او این را هم افزود که انتشار تصاویر ناهمخوان با فرهنگ ایرانی و اسلامی که پیشتر مرسوم نبوده در خلال بازنشر برپایی آیین‌ها و آمیختن این آسیب‌ها با زیبایی آیین‌های ملی از دیگر آسیب‌های نمود مجازی مناسبت‌ها و رسوم ایران است.

غلامرضا جعفری نیا رئیس گروه جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر نیز معتقد است که تغیرات تکنولوژیکی پر شتاب در سال‌های اخیر سبک زندگی را تغییر داده و این سبب شده تا مراسمی که به شکل سنتی برگزار می‌شد اکنون در دورهمی‌ها مجازی منعکس شود.

به عقیده او هر چند باتوجه به سبک زندگی امروز استفاده از ظرفیت فضای مجازی گزینه خوبی است اما با ضعف‌های موجود ناشی از نحوه استفاده و ناآگاهی از سبک زندگی متناسب با این فضا است.

جعفری‌نیا با بیان اینکه نسل امروز باید فرهنگ خود را متناسب با تغییرات ایجاد شده، شکل دهد، پیشنهاد کرد: حاکمیت رسانه‌ای فعال در کشور باید شیوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی و سبک زندگی متناسب با نظم فعلی را تعریف و ترویج کند.

دورهمی، گپ و گفت، قصه و شعر اعضای جدا نشدنی یلدای سنتی ایرانی‌ها برای گذراندن شادتر طولانی‌ترین شب سال بوده و گرمای همین محفل‌های سرمای نخستین شب زمستان را به باد فراموشی می‌سپرده است.

امروز هم یلدا در میان شور و شوق مردم برپا و گرامی داشته می‌شود اما حرارت نمایش آن در فضای مجازی بیش از گرمی محفل‌ها است و کیفت تصاویری که برداشت و به اشتراک گذاشته می‌شود اهمیتی بیش از هدف نیاکانمان از برپایی یلداها یافته است.

تبلیغات گسترده لباس‌های یلدایی، پذیرایی‌های مجلل سرخ و سبز، شلوغی آتلیه‌های عکاسی همه و همه نشان از دغدغه بازنشرها است که گاه هدف را در لا به لای شلوغی خود گم کرده است.

چراغ زاده، جامعه شناس بوشهری معتقد است که برای پیشگری از آسیب‌های نمود مجازی یلدا و دیگر آیین‌های ایرانی در ضمن بهره‌گیری از این ظرفیت برای زنده نگه داشتن آنها، باید افراد دلسوز فضای موجود را با محتوای سنجیده اشباع کنند تا رفته رفته شیوه پسندیده نهادینه شود.

سکوت آیین‌های محلی و خرده فرهنگ‌ها از یلدای مجازی

یکی دیگر از واقعیت‌های برپای مجازی آیین‌های ایرانی – اسلامی، تاکید بر رسوم مشترک در مردم همه اقوام و استان‌ها است و در این فضا آیین‌های محلی فرصت حضور چندانی نمی‌یابد.

اگر نگاهی به تصاویر و حتی نوشته‌های منتشر شده یلدایی در این فضا بیندازیم همه از آجیل و انار و هنداونه روایت می‌کند، از حافظ خوانی سخن می‌گوید و گردهمایی‌های خانوادگی اما در این میان خبری از رسوم خاص یک شهر یا روستا در بلندترین شب سال نیست.

چراغ زاده در این ارتباط توضیح داد: ایران مجموعه‌ای غنی از فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌ها است اما اکنون پایتخت به شکل افراطی محوریت پیدا کرده است و حتی در رسانه ملی تهران معیار قرار گرفته است.

به اعتقاد او این سبب شده است تا بسیاری از مردم تمایلی به انتشار تصاویر آیین‌های محلی شان را ندارند وان را کم قدر می‌دانند چرا که تهران گرایی غالب شده است.

به پیشنهاد این استاد جامعه شناسی باید گروهی از مردم که اطلاعات کافی دارند، به تعمد تبلیغاتی را در فضای مجازی برای پذیرش فرهنگ‌ها، آیین و رسوم، گویش‌ها و لهجه‌های مختلف انجام دهند.

رئیس گروه جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر اما با توضیح درباره ویژگی‌های شبکه مجازی، گفت که رویکرد فضای مجازی ملی است و کاربران آن نیز منطبق با همین ویژگی اقدام می‌کنند.

به عقیده جعفری‌نیا مخاطب این کاربران مردم در جفرافیای ملی هستند و آنها با این برداشت که دیگران از آیین‌های بومی آشنایی ندارند و استقبال نمی‌کنند، از انتشار این آیین‌ها پرهیز می‌کنند.

او ادامه داد: چنین فضایی باقی خواهد ماند مگر اینکه خیلی روی آن کار شود.

در سال‌های اخیر که مناسبت‌های ایرانی و اسلامی دامان فرهنگی خود را به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی گسترش داده، افق روشنی برای زنده و پویا ماندن آنها ایجاد شده اما اکنون اختلاط با آسیب‌هایی مانند ریا، فخر و خودنمایی که جایی در فرهنگ اصیل ایرانی ندارد آنها را تهدید می‌کند.

ایجاد فاصله‌های نسلی و به حاشیه راندن خرده فرهنگ‌های محلی از دیگر نقاط تاریک برپایی مجازی آیین‌هاست که باید سخت مراقب آن بود.