حکایت غریب یک هنر دستی + فیلم

جالب‌تر آنکه لازم نیست برای بافتن به دستان خود نگاه کند؛ به چشمان تو زل می‌زند و بدون تپق، می‌بافد، او بافتن را در خون و پوست و گوشت خود دارد و آن را حفظ است.

وقتی می‌بافد حرف هم می زند، حواسش به اطراف هم هست و اگر لازم باشد غذا هم می خورد و به کارهای دیگر هم می پردازد اما از بافتن، نه می ایستد و نه خسته می شود!

"گوهر مهدیزاده" استاد حصیرباف با ۷۶ سال سن که به گفته خودش بیش از ۶۰ سال آن را به حصیربافی و دیگر محصولات دستی درخت خرما مشغول بوده است.

خستگی را جواب کرده، آثار پیری یا کهولت در او نمی‌بینی؛ مصمم و قاطع و جدی می‌بافد و تو از دیدن آن سیر نمی‌شوی؛ چشمانت را به دستهای هنرمندانه او می دوزی، لذت می بری از این همه انرژی و هنر و تلاش می‌کنی حتی یک لحظه از دیدن غافل نشوی.

عشق به بافتن در وجود او ریشه دوانده و حاضر نیست آن را با وجود آنکه بازاری ندارد کنار بگذارد؛ او برای دلش می بافد و نه کسب درآمد.

بی‌رونقی بازار و بی‌رغبتی جوانان، مشکلات حوزه حصیربافی در بافق

گوهرخانم اما دل پر گله‌ای داشت؛ از بی‌رونقی بازار حصیربافی، از بی‌رغبتی جوانان به این شغل و از کمبود کارگاه‌های مرتبط با این حرفه؛ از اینکه یک بادبزن او را فقط ۲ هزار تومان می خرند، از اینکه ۳۵۰ بادبزن بافته و آن را فقط ۷۵۰ هزار تومان فروخته است!

می‌گفت اگر عشق به بافتن نداشتم آن را کنار می‌گذاشتم؛ از تلاش‌های چند سال گذشته مسوولان میراث فرهنگی برای رونق این حرفه قدیمی، قدردانی می کند اما معتقد است هنوز جای کار بسیاری باقی مانده و هنوز تا نقطه مطلوب فاصله داریم.

شهر نخل‌خیز بافق قرنهاست که در زمینه صنعت حصیربافی و دیگر محصولات جانبی آن فعالیت دارد؛حصیربافی از برگ درخت نخل، شاهکار زنان بافقی است؛ قدمتی به اندازه تاریخ این شهر دارد؛ این هنر سینه به سینه توسط شیر زنان و مردان بافقی به نسل‌ها منتقل شده است.

شاید حصیربافی را پیشه‌ای سخت قلمداد کنیم اما این نوع هنر بافندگی بسیار راحت و جذاب است و با یک آموزش ساده و مقدماتی می توان به آن مشغول شدحصیربافی از هنرها و صنایع دستی قدیمی دیار گرم و سوزان بافق است که نخلستان‌های فراوانی دارد؛ این هنر روزگاری نه فقط یک هنر بلکه یک شغل محسوب می‌شد به نحوی که مردم زیادی از طریق آن امرار معاش می‌کردند.

در گذر زمان و صنعتی شدن جامعه، از رونق این هنر کاسته شد و استفاده از فرش‌ها، بادبزن‌ها و سایر اقلام حصیری به سوی فراموشی رفت.

شاید حصیربافی را پیشه‌ای سخت قلمداد کنیم اما این نوع هنر بافندگی بسیار راحت و جذاب است و با یک آموزش ساده و مقدماتی می توان به آن مشغول شد.

نخل و نخلکاری در بافق قدمتی ۲۰۰۰ ساله دارد و همین باعث شده تا این شهرستان علاوه‌ بر این‌که در کنار کرمان، بوشهر، خوزستان و سیستان و بلوچستان یکی از قطب‌های تولید خرمای کشور به‌شمار می‌رود، دارای تاریخ، تمدن و میراثی کهن باشد که امروز آن را در زمره یکی از مناطق گردشگری کشور هم قرار می‌دهد.

تولید خرما به تنهایی زمینه اشتغال بسیاری برای بافقی‌ها ایجاد کرده، با این‌حال استفاده بهینه از اجزای نخل برای ساخت صنایع‌دستی حصیری، به رشد این شهرستان و اشتغال زایی و درآمدزایی آن افزوده، ضمن این‌که زمینه توسعه گردشگری را نیز فراهم کرده است هرچند رونق گذشته را ندارد.

سطح زیرکشت خرما در شهرستان بافق ۲۰۰۰ هکتار است و ۲۵۰۰ بهره‌بردار در این حوزه مشغول به فعالیت هستند، حدود ۷۰ درصد خرمای اصلاح‌شده و تولیدی بافق به استان‌های قم، اصفهان و تهران صادر می‌شود.

مهم‌ترین گونه‌های خرمای بافق، ارقام بومی کبکاب، زاهدی و پیارم است که حدود ۶۰۰ هکتار از باغات منطقه به کشت این ارقام تجاری اختصاص یافته و به‌رغم همه مشکلات، با توجه به بازاریابی‌های انجام‌شده و برگزاری سالانه جشن خرما در شهرستان، این محصول توانسته جایگاه خوبی در استان و کشور پیدا کند و مشتریان خوبی برای کشاوزران بافقی از سراسر کشور بیاورد.

بازار فروش نداریم/ حصیربافی جنبه درمانی هم دارد

رییس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق به ایرنا گفت: اکنون سه باب کارگاه حصیربافی با ۵۰ هنرمند در این شهرستان دایر است؛ نکته مهم این است که کسانی باید اقدام به دایر کردن کارگاه کنند که در این هنر دارای مهارت و مدیریت باشند.

"لیلا رنجبر" از راه اندازی انجمن صنفی حصیربافی در شهرستان خبر داد و با تایید قیمت پایین محصولات این حوزه در منطقه افزود: مصرف محصولات این بخش مثل سابق نیست مانند "بادبزن" که این روزها دیگر کسی نیاز ندارد و وجود یک بادبزن در هر خانه ای کافیست.

به گفته وی در صورت اعمال تغییراتی در تولید محصولات حصیری می توان مثلا قیمت بادبزن را از ۲ هزار تومان به ۱۰۰ هزار تومان رساند که این نیازمند وقت گذاشتن و صبوری است.

برخی محصولات حصیربافی جنبه درمانی هم پیدا کرده بعنوان مثال از الیاف فرآوری شده درخت خرما، "جغجغه" برای کودکان ساخته می شود که کودک آن را به دهان برده و لثه های خود را با آن می خاراندن و حکم اسباب بازی هم داردرنجبر با بیان اینکه متاسفانه صادرات خارجی این محصول تعریفی ندارد و فقط در شهرستان و استان و برخی شهرستانهای دیگر کشور خریداری می شود تصریح کرد: کم رنگ بودن صادرات مختص صنایع حصیری بافی نیست بلکه بسیاری از صنایع دستی دیگر را هم شامل می شود.

وی بر تلاش برای بازاریابی محصولات حصیربافی تاکید کرد و یادآور شد: لازم است هنرمندان این حوزه به سمت تولیدات جدید بروند؛ مثل جامدادی یا جاقاشقی و وسایل کاربردی که مصرف آن بیشتر از بادبزن است .

مدیر میراث فرهنگی بافق اظهار داشـت: اخیرا برخی محصولات حصیربافی جنبه درمانی هم پیدا کرده بعنوان مثال از الیاف فرآوری شده درخت خرما، "جغجغه" برای کودکان ساخته می شود که کودک آن را به دهان برده و لثه های خود را با آن می خاراندن و حکم اسباب بازی هم دارد.

وی محصولات حصیربافی را شامل حصیر، بادبزن، جاقاشقی، جا مدادی، کلاه. دم دری، جارو. زیرانداز، رومیزی، ساک دستی، کیف و دیکر محصولات اعلام کرد.

وی فعالان این حوزه در شهرستان بافق را بطور رسمی ۵۰۰ نفر و غیر رسمی ۲ هزار نفر اعلام کرد و با بیان اینکه این حرفه، دیگر شغل اصلی مردم منطقه نیست، اضافه کرد: این شغل، کمک درآمدی برای خانواده هاست .

رنجبر با اشاره به اینکه طی چند سال گذشته با اقداماتی که توسط میراث فرهنگی شهرستان انجام شده جوانها نیز رغبتی برای تولید این محصولات نشان داده اند گفت: اکنون برخی از این جوانها بعنوان مربی مشغول بکار شده اند که سنی بین ۳۰ تا ۴۰ سال دارند.

وی مشکلات این حوزه را عدم بازار فروش به دلیل مشکلات اقتصادی مردم بیان کرد و افزود: با افزایش هزینه های جاری زندگی از میزان هزینه خانوار برای خرید صنایع دستی کاسته شده است.

وی با ابراز تاسف از اینکه در نمایشگاههای محصولات حصیری، بیشتر مردم تماشاگر هستند تا خریدار تصریح کرد: به صورت فعال در نمایشگاههای کشوری در تهران و دیگر استان حضور داریم و ماهانه هم یک نمایشگاه در خود شهرستان برپا می شود.

به گفته خانم رنجبر، صنعت حصیربافی بافق در ۲۰ اسفند سال ۱۴۰۰ ، ملی شد.

شهر خرماخیز بافق در ۱۱۰ کیلومتری شرق شهر یزد قرار دارد و از شهرستان های معدن خیز کشور نیز محسوب می شود.