گردشگری کشاورزی در خراسان‌شمالی؛ اندیشه‌ای نو برای درآمدی پایدار

حس خوب چیدن میوه و قدم زدن در میان مزارع سرسبز با دشت های رنگارنگ و گذر از جوی روان در کنار هوای مطبوع هر کسی را مست می کند و بی خیال دنیای واهی.

چشیدن طعم واقعی هلو، آلبالو، گیلاس و زردآلو به راستی که چقدر طعم زندگی را لذت بخش می کند و جان و روح را جلا می دهد و هر کسی را فکر این خلقت زیبا وا می دارد.

اما از قدم زدن در میان خش خش برگ های پاییزی و نم نم صدای ترنم باران نباید غافل شد و زیبایی ها را تنها باید در پادشاه فصل ها نگاره کرد و همه اینها از لحظات نابی است که در میان باغزارها و تپه های سرسبز خراسان شمالی تجربه می شود و طعم واقعی زندگی را شیرین می کند.

بهار با آن زیبایی های دل انگیزش و کوهسارهای سرسبز و چشمه های روان، تابستان فصل برداشت انگور و تمامی میوه های تابستانی، پاییز رنگارنگ و دشت های ارغوانی زعفران و زمستان سفید پوش در این خطه از شمالشرق کشور، همه و همه بیانگر ظرفیت های گردشگری مناسب در این خطه است و تنها باید دید و لذت برد.

چند سالی است حرکت مردم از محل زندگی خود به مناطق روستایی با هدف صرف اوقات فراغت و کسب لذت در این منطقه افزایش یافته است و مردمی که از مناطق بکر و زیبا دیدن می کنند و لذت یک روز خوب را در کوهستان و روستا تجربه می کنند، غافل از اینکه این نوع از سفرها نوعی از گردشگری مهم و پر سود تلقی می شود که زیرساخت های آن فراهم نیست و در این زمینه برنامه ریزی گسترده ای انجام نشده است.

تمامی این ظرفیت های اقتصادی در گردشگری کشاورزی می گنجد و به طور کلی این نوع از گردشگری شامل تفریح و سرگرمی یا با اهداف آموزشی برای دیدن و لذت بردن از فعالیت‌های کشاورزی، دامداری، تاریخی، فرهنگی، برداشت محصول و غیره را شامل می شود و در جهت رسیدن به توسعه روستایی و ایجاد درآمد ثانویه برای جامعه روستایی اهمیت بسزایی دارد.

خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این میزان ۳۰۰ هزار هکتار زراعی و مابقی باغی است و بیش از ۸۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این حوزه فعالیت می کنند. بیشترین شاغلان استان در بخش کشاورزی اشتغال دارند و این گویای ظرفیت مناسب برای فعالیت در بخش گردشگری کشاورزی است.

حدود ۴۴ درصد از جمعیت این استان در روستاها سکونت دارند و در طی این سال ها با خشکسالی و افزایش نهاده های دامی مواجهه هستند که گردشگری کشاورزی می تواند جایگزین خوبی برای درآمد اقتصادی آنها باشد.

گردشگری کشاورزی؛ ظرفیتی مغفول

گردشگری کشاورزی در تمام کشور تا حد زیادی ناشناخته است و کشاورزان از اهمیت این نوع درآمدزایی بی اطلاع هستند و از آنجایی که کشاورزی به عنوان پیشران اقتصادی خراسان شمالی مطرح است نقش بسزایی در توسعه پایدار این منطقه ایفا می‌کند و اهمیت این بخش باید در این خطه بیش از هر جایی اطلاع رسانی شود.

اشتباهی که در باور کشاورزان این منطقه وجود دارد این است که کشاورزی، محدود به زراعت یا حداکثر باغداری شده است. در حالی که کشاورزی طیف وسیعی از فعالیت‌های مختلف است که زراعت، باغداری، دامداری و دامپروری، پرورش کرم ابریشم و زنبورعسل، پرورش و صید ماهی را شامل می شود و هر کدام از این فعالیت‌ها می‌تواند یک جاذبه برای کشاورزی باشد.

بنابراین گردشگری کشاورزی، استفاده از زیرساخت‌ها و فضاهای تولید کشاورزی است که در خدمت گردشگری قرار می‌گیرد و در واقع، گردشگری کشاورزی بازدید از یک مزرعه یا فعالیت‌های کشاورزی برای لذت بردن، آموزش و تجربه عملی فعالیت‌های مربوط به کشاورزی است.

مزارع و کشتزارها در محور این نوع از گردشگری قرار دارند و معرفی و اطلاع رسانی از این حوزه نقش مهمی در ترویج این نوع از فرهنگ اقتصادی دارد که در ذیل به تعدادی از مزارع این بخش اشاره می شود.

مزارع تعطیلات: اقامتگاه‌های موجود در مزارع و باغ های نواحی روستایی برای اقامت موقت گردشگران است و خدمات پذیرایی با محصولات بومی و ارگانیک و غذاهای محلی انجام می‌شود و گردشگران از صنایع‌دستی هنرمندان بومی خریداری می‌کنند و تولید آن را از نزدیک مشاهده و تجربه می کنند.

مزارع مهمان: مزارعی که در آن دامداری، سوارکاری، ماهیگیری و فعالیت‌های تفریحی مانند عکاسی، تیلرسواری، قایق سواری، پیک‌نیک، آشپزی و غیره رواج دارد و گردشگران، مهمان گله‌داران می‌شوند و لذت در دامان طبیعت را تجربه می‌کنند.

مزارع تماشا: گاهی گردشگران با حضور در روستاها و مزارع از فعالیت‌های کشاورزان بازدید و آن‌ها در مراحل کاشت و برداشت محصولات مشارکت می‌کنند و از چیدن میوه تا دوشیدن شیر و تولید فرآورده‌های لبنی و محصولات روستایی برایشان جذابیت دارد.

مزارع آموزشی: بعضی مزارع برای مشارکت در فعالیت‌های کشاورزی و دامداری با اهداف آموزشی برنامه‌ریزی و مدیریت می‌شوند. به نظر می‌رسد این شیوه بیشتر مناسب دانشجویان و دانش‌آموزانی باشد که در یکی از رشته‌های تحصیلی مرتبط با علوم دامی یا کشاورزی تحصیل می‌کنند و در کنار تحصیل تجربه واقعی هم برای آن‌ها ضروری است.

مزارع سلامت: مزارع سلامت مکان‌هایی هستند که ساکنان شهرها برای بازیابی سلامت خود و اغلب برای گذراندن دوره بیماری و یا پس از انجام عمل جراحی در آنجا اقامت می‌کنند.

استقبال کشاورزان از طرح‌های گردشگری

تنوع اقلیمی و موقعیت آب و هوایی استان، بستر مناسبی برای گردشگری کشاورزی به شمار می‌رود، با توجه به ظرفیت‌های موجود در این حوزه امید می رود در عرصه جذب گردشگر و ارتقای شرایط گردشگری اتفاقات خوبی در استان رقم خواهد خورد.

طی ۲ سال اخیر با توجه شرایط اقلیمی استان و ظرفیت های حوزه گردشگری خصوصا انگور، زمینه ای جهت ورود سرمایه گذاران به این خطه از استان و اقدام برای گردشگری کشاورزی فراهم شده است که این خود باعث می شود تا کشاورزان علاوه بر کشاورزی در حوزه گردشگری نیز درآمدزایی داشته باشند.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی در این باره می گوید: طی ۲ سال گذشته تقاضا برای سرمایه گذاری در این بخش از اقتصاد استان افزایش یافته و در این مدت ۲ مجوز در مساحت ۱۰ هکتار از باغ های انگور در شهرستان های بجنورد و شیروان صادر شده است و اینک ۶ طرح گردشگری کشاورزی با اختصاص ۲۰ هکتار از باغ‌های این استان در شهرستان های بجنورد، شیروان، اسفراین و مانه و سملقان در دست اجرا است که موافقت اصولی برای آنان صادر شده است.

ابوالفضل اسماعیلی می افزاید: طرح های در دست اجرا شامل باغ های هلو، انگور، زعفران، گلخانه، پرورش ماهی و غیره را شامل می شود که بیشترین طرح ها و سرمایه گذاری توسط متقاضیان در زمینه انگور به خاطر کیفیت و مرغوبیت باغ های منطقه است و طرح های مزبور پروانه لازم را دریافت نکرده اند و هنوز به بهره برداری نرسیده اند و تا پایان امسال پروانه سه طرح اخذ می شود و سپس تسهیلات از محل وزارتخانه برای آن اختصاص می یابد.

وی می گوید: ۲ مجوز با سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیارد ریال در حوزه باغ انگور در شهرستان های بجنورد و شیروان صادر شده است که برای ۷۰ نفر اشتغالزایی خواهد کرد ضمن اینکه اختصاص تسهیلات در این حوزه سقف ندارد و همچنین اجرای این طرح ها درآمد خوبی نیز برای متقاضان خواهد داشت چرا که از ناحیه فروش محصول سودی خوبی برای آنان حاصل خواهد شد.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می افزاید: برای سرمایه گذاری در این حوزه باغی درخور گردشگری و داشتن سرویس بهداشتی و مکانی برای کافی شاپ و استراحت نیاز است و زیرساخت خاصی مدنظر نیست و همین شرایط مناسب موجب شده است تا از این گونه از طرح های اقتصادی استقبال مناسبی شود و مجریان این طرح ها ۷۰ درصد تسهیلات خواهند گرفت و مابقی نیز آورده متقاضی محسوب می شود.

اسماعیلی می گوید: بر اساس برآورد کارشناسان این حوزه؛ مناطق مستعد گردشگری کشاورزی در این استان بستگی به اولویت محصول در آن منطقه دارد و محصول انگور در شهرستان های شیروان، زعفران در فاروج و باغ های هلو، سیب و شلیل در شهرستان مانه وسملقان مستعد سرمایه گذاری هستند.

وی با اشاره به اینکه تلفیق گردشگری و کشاورزی بسترساز توسعه و افزایش ثروت در منطقه است تصریح می کند: توسعه گردشگری کشاورزی در مناطق مستعد یکی از راهبردهایی است که برای تقویت نواحی روستایی مناسب است زیرا که گردشگری کشاورزی می‌تواند با توجه به گوناگونی محیطی و مزیت‌های نسبی موجود در آن به عنوان یکی از عرصه‌های تنوع بخشی به اقتصاد روستایی مدنظر قرار گیرد.

ضعف اطلاع رسانی

صنعت گردشگری به عنوان سود آورترین بخش‌های اقتصادی دنیا بدل شده است و گردشگری را کلید توسعه می دانند که باعث کسب ارز خارجی، افزایش تولید ناخالص ملی، ایجاد فرصت‌های شغلی و کمک به سرعت گردش پول از عواید اقتصادی این صنعت است و در موفقیت و توسعه جهانگردی عوامل متعددی نقش دارند که رسانه ها نقش مهمی در این راستا دارند.

رسانه ها به واسطه کارکردهایی چون اطلاع رسانی، آموزش، سرگرم سازی، اقناع، بسیج عمومی و فرهنگ سازی نقش بی بدیلی در صنعت گردشگری ایفا می کنند. از این رو با شناخت این کارکردها و انعکاس آن توسط رسانه های استان می‌توان زمینه توسعه صنعت گردشگری استان را فراهم کرد.

بنابراین اطلاع رسانی در خصوص این محصول پربازده کمک شایانی به جذب و فراهم کردن سرمایه گذاری کشاورزی می کند و علاوه بر اشتغالزایی باعث درآمدزایی و اقتصاد پایداری در منطقه می شود.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی در این خصوص می گوید: اطلاع رسانی در بخش گردشگری این خطه بسیار ضعیف است و ظرفیت های اقتصادی منطقه به خوبی رسانه ای نشده است و ضعف این بخش به حدی است که اکثر کشاورزان از اهمیت گردشگری کشاورزی به طور کامل بی اطلاع هستند.

وی با اشاره به استقبال خوب سرمایه گذاران در این حوزه می افزاید: تنوع اقلیمی و موقعیت آب و هوایی استان بستر مناسبی برای گردشگری کشاورزی فراهم کرده است و وجود جاذبه‌های طبیعی و تاریخی استان ظرفیتی برای شناخت بیشتر این منطقه در بین گردشگران است که با اطلاع رسانی درست و صحیح می توان این نوع گردشگری را در استان تقویت کرد و سرمایه گذاران خوبی در این حوزه جذب شوند.

وی می گوید: معرفی و برند سازی محصولات کشاورزی نیز در این بخش اهمیت بسیاری دارد و باید در این حوزه نیز به صورت کارشناسی فعالیت کرد.

خراسان شمالی با جمعیت یک میلیون نفر دارای ۱۱۵ جاذبه گردشگری، ۲۴ منطقه نمونه ملی و استانی و هشت روستای هدف گردشگری مقصدی بکر برای طبیعت دوستان و علاقه‌مندان به فرهنگ و آیین‌های اقوام مختلف است.

این استان ۴۵ هزار و ۷۹۶ هکتار باغ دارد، سالانه از این سطح ۲۹۷ هزار و ۵۸۲ تن انواع محصول باغی تولید می شود که از لحاظ سطح و تولید در کشور جایگاه ۲۳ را دارد که سهم آن در این شاخص از نظر سطح باغی ۱.۵۷ درصد کشور و در تولیدات ۱.۴۵ درصد است.

از ۵۹ نوع محصول تولیدی بخش کشاورزی این استان ۲۶ گونه آن باغی است و سطح اراضی کشاورزی و بایر خراسان شمالی ۴۰۰ هزار هکتار است.

سهم بخش کشاورزی استان ۱.۱ درصد از تولیدناخالص بخش کشاورزی کشور است که مهمترین بخش تولیدی استان بخش کشاورزی است.