چرایی تلاش آنکارا برای نزدیکی به دمشق

تنها چند سال پس از حمایت همه جانبه سیاسی و تدارکاتی ترکیه از گروه های معارض و تروریست ها در سوریه و قطع رابطه با دمشق و اشغال بخش هایی از شمال این کشور، اکنون آنکارا دولت «رجب طیب اردوغان» راهی جز مذاکره و همزیستی مسالمت آمیز با نظام سوریه نمی بیند.

به دلایل گوناگون داخلی و بین المللی رئیس جمهوری ترکیه در چند ماه اخیر بارها نسبت به رفع اختلافات و دیدار با «بشار اسد» همتای سوری خود ابراز تمایل کرده است.

با اینحال دمشق خطوط قرمز و شروطی را مطرح کرد و به همین دلیل در گام نخست دیدارهایی بین مقام های امنیتی و نظامی دو کشور برنامه ریزی و انجام شده است.

شکست مفتضحانه در سوریه

رسانه ها و اندیشکده های غربی اکنون به این نتیجه رسیده اند که رئیس جمهور ترکیه به احتمال زیاد امید خود را برای سرنگونی اسد از دست داده و به همین دلیل در یک چرخش آشکار خواستار عادی سازی روابط با سوریه شده است.

روزنامه الکترونیک «DISPATCH» در این زمینه نوشت، اردوغان رئیس جمهور ترکیه بیش از یک دهه است که برای سرنگونی رژیم بشار اسد تلاش کرده است. به همین دلیل ترکیه حجم انبوهی از منابع دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی خود را برای این تعهد پرهزینه صرف کرد.

علاوه بر این سیاست های اردوغان در سوریه به روابط ترکیه با آمریکا هم آسیب زد و این کشور را به روسیه نزدیک کرد. در آن زمان، اگرچه واشنگتن علاقه چندانی به حفظ بشار اسد در قدرت نداشت، اما اولویت خود را به مقابله و نابودی تهدید ناشی از دولت اسلامی (داعش) متمرکز کرد که برای ترکیه در بهترین حالت یک تهدید ثانویه بود تا اینکه در سال ۲۰۱۵ به طور مستقیم مورد حمله قرار گرفت. در مقابل از همان ابتدا رهبر ترکیه همه انرژی خود را برای برکناری اسد صرف کرد.

طبق تحلیل این رسانه، اکنون به نظر می رسد که اردوغان یک چرخش بزرگ را انجام داده است. به احتمال زیاد ترکیه در ماه ‌های نخست سال ۲۰۲۳ برای حل و فصل اختلافات و مذاکره با حکومت اسد تلاش عملی را انجام دهد و هر توافقی که بین رهبران دو کشور حاصل شود، برای هر دوی آن ها تلخ خواهد بود.

این تحلیل تصریح دارد: اردوغان اکنون فهمید که کل عملیات ترکیه در سوریه یک شکست بزرگ برای وی بوده است. در دهه ۲۰۱۰ دولت وی همیشه دولت اسد را تروریستی می نامید و بر لزوم نابودی آن تاکید می کرد. وی هیچ هدف استراتژیکی در سر نداشت، جز اینکه یک همتای سنی را جایگزین رهبر علوی سوریه کند. اما حمایت روسیه و ایران از دمشق ورق را برگرداند.

از سوی دیگر نوع نگاه اردوغان به کردها و امتناع مداوم آنکارا از همکاری با ایالات متحده به حمایت نظامی واشنگتن از یگان‌های مدافع خلق (YPG) - کردهای سوریه شد. این همکاری ترکیه را خشمگین کرد زیرا YPG را شاخه‌ای از گروه کرد جدایی‌طلب خود، حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) می دانست.

در پایان ترکیه در موضوع سوریه هم تنها ماند و در نهایت با وجود حضور چند ساله در شمال سوریه، آنکارا نتوانست به اهداف خود در زمینه سرنگونی اسد، الحاق سرزمین یا کنترل کردها و حتی ایجاد یک خط حائل امن دست یابد و در نهایت به حل مسالمت آمریکا موضوع با دمشق روی آورد.

غرب علیه اردوغان

تحلیلگران اشتباهات اردوغان در یک دهه گذشته را فراوان و بزرگ می دانند ولی عمیق ترین ضربه به جایگاه وی به خاطر رویکرد غلط در موضوع سوریه وارد شد.

در این زمینه اندیشکده آمریکایی بنیاد دفاع از دموکراسی ها آورده است بسیاری از ناظران ترکیه، رئیس جمهور این کشور را شخصیت ناپسندی می دانند اما برای تضعیف پوتین و تضمین بقای اوکراین، به نفع غرب است که اردوغان در کنار آن باشد – نه روسیه.

شاید ترکیه برای یک شریک و حتی متحد آن قدر مهم باشد که نتوان آن را نادیده گرفت. چنین ارزیابی هایی با توجه به تهاجم روسیه به اوکراین حتی افزایش یافته ‌اند اما در این زمینه لزومی ندارد که با اردوغان مماشات شود زیرا وی اشتباهات راهبردی زیادی داشت که به امنیت غرب صدمه زده است.

اتاق فکر آمریکایی فوق دلیل این دیدگاه بدبینانه را چنین بیان می کند: فهرستی طولانی از اقدامات تاسف بار اردوغان وجود دارد که نمی توان و نباید آنها را نادیده گرفت. از جمله نمونه های قابل توجه درگیری در سوریه است. این کشور صحنه نمایشی بود که اردوغان در آن به طور خستگی ناپذیر برای تضعیف اهداف امنیتی جامعه بین المللی تلاش کرد.

وی در تلاش وسواس‌گونه خود برای سرنگونی رژیم بشار اسد در دمشق که هیچ دستاورد استراتژیک قابل تشخیصی برای ترکیه یا غرب نداشت، تعداد زیادی از جنگجویان خارجی را به صفوف داعش پیوند داد. آنکارا پشتیبانی لجستیکی و پزشکی از این گروه را ارائه کرد و فروش و انتقال سلاح به نهادی را که به طور قطع بزرگترین تهدید امنیتی برای منطقه از زمان القاعده بود، تسهیل کرد.

بنیاد دفاع از دموکراسی ها افزود: رسانه ها در آن زمان (۲۰۱۲-۲۰۱۵) ترکیه را شبیه به یک «بزرگراه جهادی» توصیف می کردند که شاهد عبور کنترل نشده تعداد زیادی تروریست از مرزهایش بود. آیا این را باید فراموش کرد؟ آیا غرب باید تصور کند که می تواند با این ترکیه علیه روسیه همکاری کند؟ در واقع نه.

طبق این تحلیل در طرف مقابل اردوغان با خرید مستقیم سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه، انسجام ناتو را به ‌طور جدی تهدید کرد و در نتیجه از برنامه همکاری در تولید و خرید F-۳۵ حذف شد. اس-۴۰۰ ها از سال ۲۰۱۹ در انبار باقی مانده اند، زیرا قادر هستند اطلاعات هواپیماهای متحدان ترکیه را جمع آوری کنند و با روس ها به اشتراک بگذارند که آسیب جدی به امنیت ناتو وارد می کند.

این گزارش سپس به موضوع ترکیه در دوران اردوغان در قبال روسیه و همکاری نزدیک با آن در حوزه های بانکی، انرژی، تجاری، مواد غذایی و امنیتی پرداخت و حتی از اجرا نکردن تحریم ها علیه مسکو از سوی آنکارا انتقاد کرد.

اردوغان اقدامات بیشتری را نیز علیه امنیت غرب انجام داده است؛ تشدید تنش نظامی در شرق دریای مدیترانه با قبرس و یونان، حمایت از نمایندگان جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) در داخل مرزهای خود، برخورد با مخالفان سیاسی در داخل کشور و پرونده های عثمان کاوالا، فعال حقوق بشر و همچنین کارمند سفارت ایالات متحده از آن جمله هستند.

در پایان این تحلیل آمده است: درک این نکته برای غرب ضروری است که در زمینه تحقق منافع امنیتی خود به ترکیه نیاز ندارد. برای ناتو، ایالات متحده و اتحادیه اروپا، مسیر مشخصی برای نزدیک شدن به اردوغان وجود دارد، ترکیه را از اس-۴۰۰ عاری کند، در مورد گسترش ناتو تمام ضمانت ‌های امنیتی را به فنلاند و سوئد بدهد و به عنوان یک کشور دموکرات باید حاکمیت قانون و انتخابات آزاد و عادلانه را تشویق کند. اگرچه ائتلاف غربی با چالش امنیتی روبرو است اما این بدان معنا نیست که غرب باید با بازیگران بدخواهی همکاری کند که فقط برای واردکردن آسیب بیشتر به آن تلاش می کنند.