شوراها از نهال نوپای انقلاب تا درختی برومند/ دهیاری‌ها نهادی جدید در مدیریت محلی

گروه جامعه ایرنا - پس از سرنگونی نظام پادشاهی و روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی، دگرگونی همه جانبه‌ای در جامعه روستایی و عشایری از نظر ساختاری به وجود آمد؛ این امر باعث تغییر شیوه اداره روستا شد و سرانجام مدیریت کدخدایی منحل شد.

شوراهای اسلامی یک نهاد و پارلمان محلی هستند که از متن قانون و در بطن جامعه شکل می‌گیرند و به نوعی حکومت مردم بر مردم و حکومت مشارکتی تعامل‌گرا به شمار می‌آیند و در متن قانون جمهوری اسلامی ایران از جایگاه بالایی برخوردار هستند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و کمتر از یک ماه بعد از برگزاری همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی، امام خمینی(ره) در ۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ فرمانی درباره شوراهای محلی صادر فرمود: «در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش که از ضرورت‌های جمهوری اسلامی است، لازم می‌دانم بی‌درنگ به تهیه آیین‌نامه اجرایی شوراها برای اداره امور محلی شهر و روستا در سراسر ایران اقدام و پس از تصویب به دولت ابلاغ نمایید تا دولت بلافاصله به مرحله اجرا درآورد».

در پی صدور این فرمان تاریخی، شورای انقلاب پس از مطالعه و تدوین پیش‌نویس‌ها و رفت ‌و برگشت و ارائه لایحه‌ها، در چهارم تیر ۵۸ «قانون شوراهای محلی» و سپس اول مهر همان سال «لایحه قانونی انتخابات شوراهای شهر و طریقه اداره آن» را به تأیید رساند.

نخستین قانون شوراهای اسلامی کشور در سال ۱۳۶۱ از تصویب مجلس شورای اسلامی گذشت. پس از آن این قانون در پنج نوبت دستخوش تغییرات و اصلاحاتی شد و درنهایت، آخرین اصلاح آن در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۵ انجام شد.

در ۱۷ اسفند ۱۳۷۷ نخستین دوره انتخابات سراسری شوراهای اسلامی کشور با استقبال چشمگیر مردم در بیش از ۴۰ هزار حوزه انتخاباتی برگزار و حدود ۲۰۰ هزار نفر از منتخبان مردم برای اداره امور شهرها و روستاهای کشور به عنوان عضو شورای اسلامی شهر یا روستا برگزیده شدند.

شروع به کار شوراهای اسلامی از ۹ اردیبهشت سال ۱۳۷۸ و همزمان با پیام تاریخی حضرت امام خمینی (ره) در خصوص شوراها و با صدور پیام ویژه‌ای از سوی رهبر معظم انقلاب آغاز شد و اکنون ۶ دروره از فعالیت شوراهای اسلامی شهر وروستا با عضویت بیش از ۱۲۶ هزار نفر می‌گذرد.

در قانون اساسی بر نقش شوراها در اداره امور کشور تاکید شده و بر همین اساس هم آنها دارای وظایف و اختیاراتی هستند و از سویی دیگر نقش مثبت شورا می‌تواند عامل موفقیت مدیریت شهری و روستایی در دستیابی به برنامه‌ها و رشد و توسعه شهر و روستا و در نهایت رضایتمندی اکثریت مردم و شهروندان شود.

قانون اساسی و شوراها

براساس اصل ششم قانون اساسی، اداره کشور متکی بر آراء عمومی از راه انتخابات یا همه پرسی است همچنین مطابق اصل هفتم نیز و با تاکید بر دستور قرآن کریم (وامرهم شوری بینهم) شوراها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره کشور است.

شوراها بر ۲ نوع هستند؛ شوراهای پایه شامل شوراهای شهر و روستا که با رأی مستقیم مردم به عنوان اعضای شورا وارد این نهاد می‌شوند و نوع دوم هم شوراهای فرادست هستند که شامل شوراهای بخش، شهرستان، استان و شورای عالی استان‌ها است و از میان اعضای شوراها انتخاب می‌شوند.

مهمترین وظایف شوراهای اسلامی فرادست

بررسی پیشنهادات دریافتی، تعیین اولویت و ارجاع آنها به مقامات ذی ربط، اعلام نارسایی‌ها و اشکالات نهادها و سازمان‌های اجرایی در حدود اختیارات و وظایف شوراها به مسئولان مربوطه و پیگیری آنها، بررسی پیشنهادها و ارائه آنها در قالب طرح به مجلس شورای اسلامی یا دولت، برنامه‌ریزی به منظور آموزش و آشنایی اعضای شوراها با وظایف خویش نظارت بر اجرای تصمیمات شوراهای فرادست و نظارت بر عملکرد شوراهای اسلامی از مهمترین وظایف شوراهای فرادست است.

مهمترین وظایف شوراهای اسلامی پایه

معرفی شهردار و دهیار، نظارت و پیگیری اجرای طرح‌های عمرانی در حوزه انتخابیه، ارائه پیشنهاد برای رفع کمبودها، نارسایی‌ها و نیازها به مقامات ذیربط، نظارت بر ارائه خدمات شهری و روستایی و نظارت و پیگیری بر حسن اجرای مصوبات شورای اسلامی شهر و روستا نیز از مهمترین وظایف شوراهای پایه محسوب می‌شود.

دهیاری جدیدترین نهاد در عرصه مدیریت محلی و مدیریت روستایی ایران

دهیاری هم جدیدترین نهادی است که در عرصه مدیریت روستایی ایران بعد از انقلاب اسلامی شکل گرفته است‌ و نقش مهمی در هماهنگی دستگاه‌های اجرایی و پیگیری امور آنها و تسهیل فرایند انجام امور در سطح محلی دارند و به نوعی الگو و نماد موفق در عرصه مدیریت محلی محسوب می‌شوند.

در بسیاری از روستاهای کشور، ظرفیت‌های اقتصادی و تولیدی پر بازده وجود دارد که در صورت شناسایی و بهره‌گیری از آنها، زمینه‌های تولید و اشتغال پایدار و مناسبی برای روستاییان فراهم و در نهایت منجر به رونق اقتصادی، ارتقای سطح رفاه، بهبود وضعیت معیشتی روستاییان و تثبیت جمعیت در این نواحی خواهد شد.

نهاد دهیاری به عنوان مدیر ارشد روستا و نماینده جامعه محلی است، دهیاری می‌تواند به واسطه وظایف و اختیاراتی که در زمینه عمران و نواحی روستایی دارد با توزیع متعادل امکانات و خدمات، ضمن محرومیت‌زدایی، از مهاجرت‌های بی‌رویه روستاییان به سکونتگاه‌های شهری کاسته و بستر لازم برای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و توسعه پایدار روستایی را ایجاد کند.

به دنبال صدور مجوز فعالیت نهاد دهیاری (سال ۱۳۸۲) با انتصاب دهیار، این نهاد توسط شورای اسلامی روستا به صورت قانونی آغاز به کار می‌کند و به جمعیت روستایی زیر پوشش خدمات ارائه می‌دهد.

در صورتی که روستایی واجد شرایط جمعیتی برای تاسیس مجوز دهیاری باشد، شورای اسلامی روستا باید به نمایندگی از اهالی روستا برای این امر اعلام آمادگی کند.

بیش از ۳۷هزاردهیاری در کشور فعالیت می‌کنند

معاون امور دهیاری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: از زمان تاسیس دهیاری‌ها از سال ۱۳۸۲ تاکنون ۳۷ هزار و ۸۶۵ دهیاری توسط وزارت کشور مجوز تاسیس دریافت کرده‌اند که بیش از ۹۵ درصد جمعیت روستایی کشور تحت پوشش خدمات دهیاری‌ها قرار گرفته اند که ۳۴ هزار و ۷۷۲ دهیاری نیز درجه بندی و ارتقا درجه دریافت کردند.

حمید ملانوری افزود: همچنین با موافقت وزیر کشور در همه روستاهای بالای ۲۰ خانوار نیز مجوز تاسیس دهیاری‌ها صادر خواهد شد که براین اساس صد در صد جمعیت روستایی کشور می‌توانند از خدمات نهاد دهیاری بهره‌مند شوند.

معاون امور دهیاری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور گفت: با اصلاح آیین‌نامه اجرایی شوراها در سال ۱۳۹۸ هم دستورالعمل درجه‌بندی دهیاری‌ها بر اساس شاخص‌های جمعیت، وسعت و درآمد، مرکزیت دهستان یا بخش و دارا بودن ظرفیت گردشگری روستا از درجه یک تا ۶ برای اصلاح به استانداری‌ها ابلاغ شده است.

وی گفت: شورا و دهیاری از طریق جلب مشارکت عمومی و خیرین، نقش موثری در کاهش هزینه‌های اجرای طرح‌های عمرانی و خدماتی روستا دارند.

معاون امور دهیاری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نقش شورا و دهیاری در شناسایی ظرفیت‌های توسعه‌ای محلی با بهره‌گیری از دانش بومی و دانش زیست محیطی را قابل تامل دانست و افزود: دهیاری‌ها نقش موثری در هماهنگی دستگاه‌های اجرایی و پیگیری امور آنها و تسهیل فرایند انجام امور در سطح محلی دارند.

مولانوری گفت: علاوه بر توسعه زیرساخت‌های اساسی در سکونتگاه‌های روستایی، تجربه چند دوره فعالیت شوراهای اسلامی روستایی و استقرار بیش از ۳۷ هزار نهاد دهیاری در سکونتگاه‌های روستایی و واگذاری اداره امور محلی به نهادهای مردم نهاد، اقدام بسیار ارزشمندی بوده است که ضمن توسعه خدمات عمومی در روستاها، گام ارزشمندی در راستای تحقق مردم‌سالاری دینی محسوب می‌شود و جا دارد که خدمات این نهاد نیز بیش از پیش از طریق رسانه‌ها برای عموم هموطنان و افکارعمومی تبیین شود.

تصویب ۱۷۳۶ طرح درآمدزای دهیاری‌ها/ فراهم شدن زمینه اشتغال ۳۴۹۰ نفر در روستاها

وی اضافه کرد: تصویب ۱۷۳۶ طرح درآمدزای دهیاری‌ها درکمیته ملی وام دهیاری‌ها با اعتباری بیش ۱۲ هزار ۲۶۷ میلیارد ریال و فراهم شدن زمینه اشتغال ۳۴۹۰ نفر در نواحی روستایی از جمله خدمات ارایه شود توسط نهاد دهیاری ها در روستا های کشور است.

معاون امور دهیاری های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها یادآوری کرد: همچنین ۹۰۰ شرکت تعاونی دهیاری‌ با عضویت بیش از ۲۱ هزار نهاد دهیاری در پهنه جغرافیایی کشور در روستا ها تاسیس شده است که زمینه‌سازی‌ اشتغال بیش از ۱۲ هزار نفر در روستاهای کشور را فراهم کرده است.

ملانوری گفت: تهیه لایحه اصلاح و الحاق موادی به ماده واحده قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا در روستاهای کشور و تأیید آن در هیات دولت و ارسال به مجلس شورای اسلامی برای طی مراحل تصویب، تهیه و ابلاغ اصلاحیه آیین‌نامه استخدامی دهیاران کشور از سوی هیات وزیران، برگزاری گردهمایی موضوع‌محور مدیران‌کل دفاتر امور روستایی و شوراهای، استانداری‌های سراسر کشور، ابلاغ «دستورالعمل نحوه دریافت تسهیلات در دهیاری‌ها» از سوی وزیرکشور، موضوع تبصره ماده ۱۳ قانون درآمد پایدار و هزینه شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و ابلاغ آیین‌نامه انضباط کار دهیاری‌ها به استانداری‌ها به منظور رسیدگی به تخلفات دهیاران و کارکنان دهیاری‌ها از دیگر اقدمات در معاونت دهیاری‌های سازمان شهرداری ها و دهیاری‌ها در امسال است.

واگذاری ۱۷ هزار و ۱۴۵ دستگاه انواع ماشین‌آلات عمرانی و خدماتی به دهیاری‌ها

معاون امور دهیاری های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها گفت: ۱۷ هزار و ۱۴۵ دستگاه انواع ماشین‌آلات عمرانی و خدماتی به دهیاری‌ها از ابتدای تأسیس دهیاری‌ها تاکنون واگذار شده است و ۹۳۸ پایگاه آتش‌نشانی روستایی در کشور احداث و تجهیز شده است.

وی ادامه داد: تاکنون ۱۶۰ هزار طرح عمرانی در سطح روستاهای دارای دهیاری کشور به بهره برداری رسیده است و برای برنامه‌ریزی بهینه و توزیع مناسب امکانات و ماشین‌آلات دهیاری‌ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

ملانوری اجرای ۷۹۵ طرح خرد گردشگری در روستاهای دارای ظرفیت گردشگری با اعتباری حدود ۷۶۰ میلیارد ریال را از دیگر خدمات نهاد دهیاری‌ها خواند و تاکید کرد: شناسایی و ایجاد بانک اطلاعات سه هزار نفر کارآفرین روستایی و بارگذاری آن در سامانه اطلاع رسانی این سازمان و نشر و ترویج تجربیات آن‌ها در قالب انتشار ۲ جلد کتاب به منظور الگو برداری و بهره‌گیری عمومی از تجربیات کارآفرینان روستایی از جمله اقدمات نهاد دهیاری‌ها است.

مولانوری اظهارداشت: تهیه لایحه اصلاح و الحاق موادی به ماده واحده قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا در روستاهای کشور و تأیید آن در هیات دولت و ارسال به مجلس شورای اسلامی برای مراحل تصویب، تهیه و ابلاغ اصلاحیه آیین‌نامه استخدامی دهیاران کشور، تهیه و ابلاغ اصلاحیه دستورالعمل درجه‌بندی دهیاری‌ها به استانداری‌های سراسر کشور، اصلاح آیین‌نامه اجرایی تشکیلات، انتخابات داخلی و امور مالی شوراهای اسلامی روستا و نحوه انتخاب دهیار، ابلاغ رشته‌های شغلی مرتبط با پست‌های سازمانی دهیاری‌ها به همراه شرح شغل و شرایط احراز به استانداری‌های سراسر کشور، تهیه و ابلاغ ضوابط تشکیلاتی و ساختار سازمانی دهیاری‌ها به تفکیک درجه به استانداری‌های سراسر کشور را از جمله فعالیت‌های دهیاری‌ها برشمرد.

وی افزود: برگزاری شش دوره جشنواره ملی طرح‌های برگزیده دهیاری‌ها، ابلاغ شیوه‌نامه تدوین برنامه پنج‌ساله دهیاری‌ها، با هدف بهره‌گیری از خرد جمعی و مشارکت جوامع محلی در پیشبرد امور توسعه روستا و نظم‌بخشی به امور محوله دهیاری‌ها، انعقاد بیش از ۳۰ تفاهم‌نامه‌ همکاری مشترک با سازمان ها و نهادهای ذی‌ربط در توسعه روستایی، ابلاغ «دستورالعمل نحوه دریافت تسهیلات در دهیاری‌ها» از سوی مقام عالی وزارت، موضوع تبصره ماده، قانون درآمد پایدار و هزینه شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، تهیه «آیین‌نامه اجرایی استفاده دهیاری‌ها به عنوان دستگاه اجرایی از اعتبارات تملک دارایی‌ها» وفق تبصره ذیل ماده یک قانون درآمد پایدار و هزینه شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، مصوب تیر ۱۴۰۱ و ارسال آن به و ارسال آن به دولت برای طی مراحل تصویب در هیات وزیران از دیگر فعالیت‌های دهیاری‌ها است.