آیین باستانی جشن سده در بجستان خراسان رضوی

به گزارش ایرنا، بجستان دروازه ورودی استان خراسان رضوی از مسیر زمینی استانهای خراسان جنوبی، کرمان، یزد، اصفهان، فارس و هرمزگان است که در طول تاریخ بورستان، بژستان و بزستان هم خوانده شده است. بر اساس برخی روایت ها بجستان توسط "سام نریمان" بنیان نهاده شده و قدمت زندگی و آبادانی این منطقه به دوران زرتشت می رسد.

آیین های مختلفی در دوران ایران باستان در نقاط مختلف کشور برگزار می شده است که هر کدام ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران زمین داشته اند و یکی از این آیین ها که همه ساله در شهرستان بجستان و از جمله مناطق روستایی آن برگزار می شود، جشن سده است.

جشن سده پس از ورود اسلام نیز همچنان پابرجا بوده و مورخانی مانند بیرونی، بیهقی، گردیزی، مسکویه و دیگران شکوه این جشن را در دوران پس از اسلام تایید کرده‌اند.

جشن سده یکی از آیین‌های کهن و تاریخی مناطق روستایی شهرستان بجستان است که همه ساله در بهمن ماه و حدود ۲ ماه مانده به نوروز برگزار می‌شود.

این جشن تاریخی از آیین هایی است که پیش از اسلام در میان مردم بجستان و به خصوص روستاهای جزین، فخرآباد، سردق و قاسم آباد این شهرستان از نهم تا بیستم بهمن ماه با شور خاصی برگزار می شده و علت انتخاب بهمن ماه برای برگزاری این جشن تاریخی به خاطر نزدیک بودن به ایام نوروز و فاصله سه ماهه آن تا موعد برداشت محصول است.

مردم شهرستان بجستان به رسم همیشگی، که هرساله در شامگاه دهم بهمن یعنی آخرین روز چله بزرگ و آغاز چله کوچک، انبوهی از خار و خاشاک و هیزم جمع آوری کرده و در یک دورهمی صمیمانه آرزو می کردند در ۵۰ روز باقی مانده از سال بارندگی خوب و باعافیت و متعاقب آن بهاری سرسبز پیش رو باشد.

آیین جشن تاریخی سده بجستان در سال ۱۳۹۱ با شماره ۸۳۹ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.

یک کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری در جنوب استان خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: مردم شهرستان بجستان بر اساس یک رسم کهن به یادگار مانده از ایران باستان از روزهای ابتدایی بهمن ماه برای اجرای جشن سده آماده می‌شوند و به مدت سه روز به بیایان رفته، بوته‌های نوعی خارِ سبک و حجیم را جمع آوری می‌کنند که در روستاهای "زین آباد و مرندیز" این شهرستان به آن "چرخه" می‌گویند.

مهدی ذوالفقاری خاطرنشان کرد: مردم مناطق روستایی بجستان با هیزم و چوب جمع آوری شده در مقابل منازل خود آتش می‌افروزند و جوانان با کمک بزرگسالان بر روی تپه‌ها و ارتفاعات آتش برپا کرده و شعرهای خاص این مراسم را می‌خوانند.

وی افزود: برخی از اشعاری که مردم بجستان از دوران کهن در زمان جشن سده می‌خوانده اند بدین شرح است: سده سده ی ماه نوروز، صد به غله پنجاه به نوروز/ دخترای خنه، کوگاشو مخنه/ زنای شودار، به غم گرفتار/ زِنای بی شو، چله به درشو

وی اظهار داشت: سپس مردم منطقه خاکستر برجای مانده از آتش را در همان مکان باقی می‌گذارند و معتقدند اگر این خاکستر به وسیله باران شسته شود سال پر برکت و پرنعمتی خواهند داشت.

ذوالفقاری ادامه داد: این جشن از قدیم به عنوان سده معروف بود و در برخی از مناطق روستایی مانند فخرآباد و سردق به نام سبغلو و در روستاهای مزار و درزاب آن را کوری می‌گویند.

جشن تاریخی سده در روستاهای زین آباد، مرندیز، جزین و قاسم آباد بجستان بیش از دیگر آبادی‌های این منطقه اصالت خود را حفظ کرده و در روستای زین آباد و بقچیر جشن سده در غروب و شامگاه ۲ روز پایانی چلّه بزرگ و روز آغازین چلّه کوچک زمستان یعنی نهم، دهم و یازدهم بهمن ماه برگزار می‌شود.

ذوالفقاری گفت: همچنین جوانان گوی‌های کوچک پارچه‌ای درست کرده و آنها را به نفت آغشته نموده و در بیرون روستا آتش زده و با قدرت به هوا پرتاب می‌کنند، سپس پشته های چرخه را به پشت بام‌ها برده و آتش می‌زنند و معتقدند هر که آتشش بلندتر شود، خرمن گندم او بزرگتر خواهد بود و آنکه آتشش دود کند، گندم‌هایش سیاه خواهد شد.

شب‌های جشن سده با صله رحم و دید و بازدید بستگان و آشنایان و شب نشینی، شادی و خوردن غذاهای محلی سپری می‌شود و به ویژه خانواده‌هایی که به تازگی وصلت کرده‌اند به دیدار هم می‌روند.

جشن سده در روستاهای منطقه آیین مشابهی اجرا می‌شود به عنوان مثال در روستای مزار از حدود سه دهه پیش، زمان این جشن به یک روز کاهش یافته که در دهم بهمن مردم این روستا در این روز پشته‌های خار را مقابل خانه‌های خود به آتش می‌کشند و کودکان به تماشای آن رفته و اشعاری مانند "های کوری کوری کوری، دلِ سِرما بِدری" می‌خوانند.

از مجموع ۱۵۸ اثر تاریخی شناسایی شده در بجستان ۱۴۸ اثر جزو آثار ملی ثبت شده و ۲۵ مورد هم در آینده در فهرست آثار ملی ثبت می‌شود.

پل یونسی، رباط‌های زین آباد و فخرآباد و مسجدهادی جامع، مرندیز، ساباط و کاروانسراهای مزار، آهنگ و خارفیروزی و باغ منزل‌های رحیمی در شهر بجستان و بخشایش در روستای جزین از جمله آثار تاریخی شاخص این منطقه است.

مهمترین آثار ثبت شده این شهرستان در فهرست میراث معنوی کشور جشن باستانی سده، فنون تهیه شیره انگور و هنر سبد و ترکه بافی روستای مزار و آیین نخل بندان و نخل گردانی شهر بجستان است.

مرکز شهرستان بجستان در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.