جنگ چین و آمریکا در حوزه فناوری

دامنه تنش میان آمریکا و چین هر روز گسترده تر از قبل می شود. هراس از رشد نقش و جایگاه چین در سیاست و اقتصاد جهانی و سنگین شدن وزن آن در تحولات بین المللی هراس را در غرب به ویژه ایالات متحده افزایش داده است ،زیرا به اعتقاد تحلیلگران جمهوری خلق چین مهمترین رقیب برای تهدید و نابودی هژمونی واشنگتن (به عنوان رهبر رویکرد لیبرال غرب محور) در جهان است. تاچندی قبل بساری از کارشناسان پیش بینی می کردند تا یک دهه آینده و حداکثر تا ۲۰۳۵ پکن به عنوان بزرگترین قدرت اقتصادی و سیاسی جهان خود را جایگزین واشنگتن خواهد کرد.

این هراس البته از بیشتر از یک دهه قبل در آمریکا جدی گرفته شد و از همان زمان «باراک اوباما» سیاست هایی را در زمینه مقابله با روند رشد چین اتخاذ کرد و تمرکز بر شرق آسیا را در دستور کار خود قرار داد. در دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» این سیاست ها تشدید شد و کار به جنگ تعرفه ای و تجاری هم کشیده شد. دولت «جو بایدن» هم در ادامه همان راهبرد، انواع خط مشی ها را در شرق آسیا به کار بسته است.

تقویت پیمان های اقتصادی امنیتی با کشورهای شرق آسیا، نزدیکی بیشتر با ژاپن، کره و استرالیا و تلاش برای رقیب تراشی و بزرگ کردن دهلی نو در مقابل پکن و خارج کردن شرکت ها و سرمایه گذاران غربی از چین مهمترین اقدامات کاخ سفید بود. در این زمینه تحریم تکنولوژیکی به ویژه مباحث مربوط به تراشه و نیمه هادی ها هم که گفته می شود نقش مهمی در آینده اقتصاد و صنعت جهان دارند از جمله مهمترین اقدامات ایالات متحده برای مهار چین بوده اند. دولت بایدن در یکی از تازه ترین اقدامات خود استفاده از شبکه های اجتماعی پرمخاطب و محبوب چینی را برای کارمندان ادارات دولتی و بسیاری از شرکت ها ممنوع کرد.

مرکز پژوهشی «نشنال اینترست» در همین چارچوب با توجه به رویکردهای ضدچینی دولت آمریکا آورده است، در محیط پرتنش بین‌المللی امروزی ، نوآوری‌ های فن‌آورانه همچون هوش مصنوعی، اتوماسیون، رباتیک، فناوری کوانتومی و تکنولوژی فضایی امتیازاتی استثنایی برای دولت‌ ها محسوب می شوند و نوعی از رقابت جهانی قدرت را شکل می‌ دهند. چین با سرمایه‌ گذاری‌ ها و تدوین سیاست‌ های خود در این زمینه‌ها توجه‌ غرب را به خود متمرکز کرده و اکنون به‌عنوان یک رقیب یا حتی دشمن مهم ایالات متحده مطرح شده است.

برنامه فناوری محور چین

چین در برنامه جامع خود در عرصه فناوری ها سعی کرده است از فرصت‌ های سیاسی، اقتصادی، نظامی و تجاری ناشی از فناوری‌ های نوین برای تبدیل شدن به رهبر جهان استفاده کند. در استراتژی چین و در چارچوب مکانیسم‌ های هماهنگ از شرکت‌ های دولتی حمایت بیشتری به عمل می آید، به تحقیق و توسعه اولویت داده می شود و صنعتی‌ سازی با فناوری پیشرفته را تضمین می کند و برنامه‌های نوآورانه را تقویت می کند. همین رویکرد است که کشورهای غربی را نگران می کند.

از اوایل سال ۲۰۰۶، کابینه چین اعلام کرد که فناوری نوآورانه را به عنوان یک انتخاب استراتژیک در برنامه ملی میان مدت و بلندمدت توسعه علم و فناوری (۲۰۰۶-۲۰۲۰) قرار می دهد. در این زمینه، چین بر تقویت توانایی‌های خود در زمینه‌ هایی مانند هواپیماهای بدون سرنشین و فضا متمرکز شد و برنامه‌ های توسعه پنج ساله خود را با توجه به فناوری‌ های دیجیتال و اتوماسیون تدوین کرد. از سال ۲۰۰۹ چین حمایت خود را از بسیاری از برنامه های علمی از جمله فناوری کوانتومی، فناوری های فضایی و ماهواره ای، قابلیت های سایبری، هوش مصنوعی، رایانش ابری، سیستم های اتوماسیون و رباتیک افزایش داده است.

چین در سال ۲۰۱۵ نیز برنامه های «ساخت چین ۲۰۲۵» و اینترنت پلاس را تدوین و اعلام کرد به ویژه بر سرمایه گذاری در هوش مصنوعی، فناوری های کوانتومی و کلان داده ها متمرکز شد. با وجود چالش‌ ها در توسعه صنعت فناوری پیشرفته و افزایش سهم بازار در مقابل شرکت های بزرگ فناوری مانند ایالات متحده، سیاست گذاران چینی در تلاش هستند تا ظرفیت چین را افزایش دهند و به بازیگری تبدیل شوند که بتواند در بازار جهانی با شرکت هایی مانند علی بابا، تنسنت، بایدو، هواوی و شیائومی قادر به رقابت با غرب باشد.

طبق دیدگاه این اتاق فکر آمریکایی، هدف دیگر سرمایه‌گذاری چین در فناوری نوآورانه، ادغام این قابلیت‌ ها و سایر فناوری‌ های با کاربرد دوگانه در حوزه نظامی است. چین در دوره ریاست جمهوری «شی جین پینگ» اصلاحات ارتش آزادیبخش خلق (PLA) را در سال ۲۰۱۵ به عنوان بخشی از سیاست ادغام نظامی-غیرنظامی آغاز کرد و از آن زمان توانایی نیروهای پشتیبانی استراتژیک PLA را در زمینه هایی از جمله فضا، جنگ سایبری و جنگ الکترونیک بهبود بخشیده است. از این رو، چین ضمن مدرن سازی ارتش خود، به دنبال اجرای دکترین نظامی جدید مبتنی بر رقابت در فضا و جنگ های آینده است.

در این راستا چین در سال ۲۰۱۶ یک ماهواره کوانتومی را به فضا فرستاد تا توانایی‌ های نظامی خود را با بهبود قابلیت‌ های اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی خود و کسب برتری نسبت به رقبای جهانی ارتقا دهد.

رقابت جهانی در سایه فناوری نوآورانه

افزایش ظرفیت و توانایی فناورانه چین به یکی از موضوعات اصلی در روابط دوجانبه واشنگتن با پکن تبدیل شده است. با توجه به تمایل تصمیم گیرندگان آمریکایی برای حفظ رهبری جهانی ایالات متحده در حوزه های اقتصادی، نظامی و فناوری، ادغام صنایع غیرنظامی-نظامی پکن و توسعه فناوری‌های با کاربرد دوگانه به چالش‌های حیاتی برای ایالات متحده تبدیل شده است.

با اینکه اقدامات تقابلی آمریکا از دولت اوباما شروع شد و تاکنون تداوم داشته اما هنوز سیاست واشنگتن در مورد چین مشخص نیست. به هر حال چهار پارامتر حیاتی راهبرد کاخ سفید قابل تشخیص است: حفظ رهبری فنی، اقتصادی و نظامی؛ محدود کردن نفوذ چین در بازار فناوری از طریق تعمیق همکاری با متحدان آن؛ تولید فناوری های جایگزین؛ و ساختن یک ساختار فنی- سیاسی در برابر رقبای خود.

در همین راستا ناتو نیز بر پیشرفت تکنولوژیکی چین به عنوان شاخص مهمی از نگرانی غرب معطوف شده است. شرکت‌های غربی مجبور می شوند تا همکاری خود با چین را محدود کنند و همچنین تلاش هایی برای محدود کردن خرید پکن از شرکت های غربی هم صورت گرفته است.

به اعتقاد کارشناسان در هرصورت شرایط و عرصه‌ های رقابتی در دنیای امروز تنها مبتنی بر پارادایم امنیتی نیست. نهادها و بازیگران بسیاری در نظم جهانی کنونی از نزدیک با چین تعامل دارند. به عبارت دیگر، در فضای رقابتی امروزی، ساختار دوقطبی نیست و بسیاری از بازیگران، از جمله ایالات متحده و متحدانش، باید با چین در زمینه های مختلف تعامل داشته باشند. این وضعیت دامنه و آینده کارزار مبارزه آمریکا با چین را پیچیده می کند.

علاوه بر این، رقابت تکنولوژیک تنها به فضاهای فیزیکی یا ژئوپلیتیکی محدود نمی شود و حتی حوزه‌ های اطلاعاتی و مبتنی بر داده را هم در بر می‌گیرد. این وضعیت اهمیت بحث در مورد آینده محیط رقابتی امروزه را بیشتر می کند.

فرجام سخن اینکه، واشنگتن در اوایل دهه ۲۰۱۰، در دولت اوباما استراتژی محدودسازی رشد سریع اقتصادی چین را اتخاذ کرد و دونالد ترامپ هم سیاست تهاجمی تری را همچون تحریم های اقتصادی و فناوری اتخاذ کرد که بر تحریم مبتنی بود ضررهای قابل توجهی را به شرکت های چینی مانند هواوی وارد کرد. سیاست واشنگتن برای مبارزه با چین در دوره ریاست جمهوری جو بایدن هم با روش های گوناگونی ادامه دارد و حتی اعضای ناتو و کشورهای اروپایی را هم با خود همگام ساخته است.

در هر صورت دامنه این رقابت تکنولوژیکی به اندازه ای وسیع و پیچیده شده است که پیش بینی برنده یا بازنده منازعه سخت به نظر می رسد.