نرخ ارز در آخرین روزهای سال شاهد نوساناتی کم‌سابقه بوده و اکنون علاوه بر تحلیلگران و فعالان اقتصادی، عموم مردم به سمت‌وسوی تحولات ارزی و اخبار سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار بر بازار توجهی ویژه دارند.
با فراز و فرودهای نرخ ارز در بازار آزاد، بانک مرکزی در دوره جدید ریاست خود اقداماتی مانند تثبیت نرخ ۲۸ هزار و پانصد تومانی برای ارز نیمایی و نیز راه‌اندازی مرکز مبادله طلا و ارز را در دستور کار قرار داد تا به گفته «محمدرضا فرزین» در جایگاه «نرخ‌ساز» بازار قرار گیرد.
این در حالی است که در روزها و هفته‌های گذشته دیدگاه‌های مختلفی درباره سیاست ارزی در ساختار تصمیم‌گیری و از پاستور تا بهارستان مطرح شده و عملکردهایی مانند اعلام ممنوعیت و سپس شروع مجدد عرضه دلار در صرافی‌ها از وجود برخی عدم‌قطعیت‌ها در حوزه تصمیم‌سازی ارزی حکایت دارد.
بانک مرکزی در شرایط فعلی و در فعالیت‌هایی که انجام داد تمام توان خود را برای تنظیم بازار ارز به کار برد. در فضای بعد از تحریم، متغیر فروش نفت به خارج، نقش مهمی در قیمت ارز دارد
حال با توجه به واقعیت‌های مربوط به بازار و الزامات سیاستگذاری در این حوزه، برای میلیون‌ها نفر اهمیت دارد که در بازار ارز چه می‌گذرد و سمت و سوی آن چه خواهد بود. «سیدمرتضی افقه» استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز پاسخگوی پرسش‌های پژوهشگر ایرنا بوده است که شرح آن را در ادامه می‌خوانید؛
ایرنا: مهم‌ترین محدودیت‌هایی که سیاستگذاران بازار ارز و به طور مشخص بانک مرکزی برای تنظیم بازار با آن مواجهند کدامند؟
ما می‌بایست از ابتدای پیروزی انقلاب تا به اکنون وابستگی به نفت از کاهش می‌دادیم اما چون هنوز این اتفاق نیافتاده است، بنابراین هنوز نفت نقش اصلی در متغییرهای اقتصادی کشور دارد و از آنجا که بخش قابل توجهی از واقعیات نفتی یعنی تغییر و تحولات آن در بیرون از کشور است، در شرایط فعلی بعد از تحریم، متغیر فروش نفت به خارج، نقش مهمی در قیمت ارز دارد. پس ما در فروش، صدور و دریافت درآمدهای نفت با مشکل مواجهیم و می‌توان این مساله را به عنوان محدودیت در نظر گرفت. چون تحریم ها هنوز پابرجا است بانک مرکزی نمی‌تواند نقش داشته باشد فقط می‌تواند یک مقدار در تقاضا نقش داشته باشد و آن هم هر چه که ظرفیت داشته طی این چند سال به کار برده است. بانک مرکزی در شرایط فعلی در فعالیت‌هایی که انجام داد (بازار مبادلات و ...) تمام توان خود را به کار برد.
ایرنا: با توجه به شائبه و شایعاتی که سال‌ها است مطرح می‌شود، باید پرسید آیا دولت و دستگاه‌های اجرایی از افزایش قیمت دلار سود می‌برند؟
من با چنین صحبت‌هایی که گفته می‌شود افزایش قیمت دلار عامدانه است و دولت از آن سود می‌برد، موافق نیستم. چراکه عدد دلار در بودجه مشخص می‌شود و دولت بیشتر از آن نمی‌تواند بفروشد. البته در قسمتی که به بازار آزاد می‌دهد ممکن است دولت سهمی داشته باشد اما تبعات منفی آن به لحاظ سیاسی و اجتماعی اینقدر زیاد است که من بعید می‌دانم که دولت آن وجه مختصر ناشی از افزایش قیمت ارز را به این همه تبعات اجتماعی ترجیح دهد.
ایرنا: افزایش نرخ ارز به سود کیست؟ هم از نظر منافع اقتصادی و هم اهداف سیاسی؛ اعم از بازیگران خارجی و منطقه‌ای، نهادهای حاکمیتی و دولتی، طبقات و بنگاه‌های اقتصادی و ...
ما باید دو بحث را از هم تفکیک کنیم؛ یکی افزایش نرخ ارز و دیگری بی‌ثباتی نرخ ارز. اگر قیمت ارز روی رقمی مانند ۶۰ هزار تومان بماند، اگرچه بالاست اما اگر مدتی همین قیمت باشد، هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده می تواند خودش را با این قیمت وفق دهد؛ یعنی اضطراب ذهنی از بین می‌رود اما در شرایط فعلی هر دو وجود دارد. این بی‌ثباتی اصلا به نفع هیچ کسی نیست، نه نهادهای حاکمیتی و دولتی و نه طبقات و بنگاه‌های اقتصادی و فقط به نفع بازیگران خارجی است که به دنبال این هستند که کشور بی‌ثبات شود.
بی‌ثباتی اصلا به نفع هیچ کسی نیست، نه نهادهای حاکمیتی و دولتی و نه طبقات و بنگاه‌های اقتصادی و فقط به نفع بازیگران خارجی است
ایرنا: مهم‌ترین متغیرهای تاثیرگذار بر کاهش یا افزایش نرخ ارز چیست؟ به عبارتی وضعیت ارزی کنونی ناشی از چه عواملی است و در مقطع کنونی، کدام نقش اصلی را دارد؟ عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، روانی و ...
متغییرهای غیراقتصادی یعنی تحریم‌هایی که در شرایط فعلی کشور با آن مواجهه است در دوره جنگ تحمیلی هم اینگونه نبود. در آن زمان به‌رغم همه مشکلاتی که وجود داشت ما می‌توانستیم با فروش نفت کالا وارد کنیم و تنها با آمریکا مبادلات تجاری نداشتیم.
از سال ۹۷ تا به امروز دولت هر آنچه را که در اختیار داشته برای اینکه از تحریم‌ها آسیب نبیند به کار گرفته است از استقراض از بانک بانک مرکزی تا فروش دارایی‌ها، انتشار اوراق و ... اما چون تحریم‌ها ادامه دارد سیاستگذاران داخلی نمی‌توانند در بالا یا پایین شدن نرخ ارز نقش داشته باشند. همه چیز تحت تاثیر متغیرهای غیر اقتصادی است به ویژه متغییر تحریم.
ایرنا: از میان این متغیرها کدام بیشتر از سوی نهاد سیاستگذار قابل کنترل است و وزن مولفه یا مولفه‌های قابل کنترل در تعیین سمت و سوی بازار، در مقایسه با سایر سایر متغیرها به چه میزان است؟
دولت تمام تلاش خود را خواهد کرد که مشکل تحریم را به نحوی که مصالح کشور هم ایجاب کند، حل کند. اگر این مشکل حل نشود این تلاطم‌های ارزی وجود خواهد داشت و بانک مرکزی فقط می‌تواند نقش دفاعی داشته باشد؛ نقشی که بتواند تاثیرات تحریم را بر قیمت ارز کاهش دهد و به تبع آن تورم هم کاهش پیدا کند.
دولت در کوتاه‌مدت توان آن را ندارد که نقدینگی را کنترل کند اگرچه در زمان روی کار آمدن وعده این کار را داد اما ساختارها اجازه چنین کاری نمی‌دهد. این هم تقصیر دولت نبود و تمام تلاش خود را کرد
ایرنا: با توجه به پیش‌بینی‌های متنوع از قیمت دلار، چه سناریوهایی برای آینده بازار ارز وجود دارد و کدام محتمل‌تر است؟
مادامی که مشکل تحریم حل نشود در کوتاه‌مدت این زمینه وجود دارد که نرخ ارز افزایش پیدا کند اینکه چنین افزایشی تا کجا پیش خواهد رفت، بستگی به این دارد که دولت بتواند نقدینگی را کنترل کند. دولت اگر بتواند نقدینگی را کنترل کند افزایش قیمت دلار هم می‌تواند کنترل کند اما متاسفانه ساختارهای اقتصادی کشور و بودجه کشور به گونه‌ای است که متاسفانه دولت نتوانسته این کار را انجام دهد. چراکه بودجه به اندازه‌ای نان‌خور دارد که کمک آنچنانی که به تولید ملی و رفاه نمی‌کند.
دولت در کوتاه‌مدت توان آن را ندارد که نقدینگی را کنترل کند اگرچه در زمان روی کار آمدن وعده این کار را داد اما ساختارها اجازه چنین کاری نمی‌دهد. این هم تقصیر دولت نبود و تمام تلاش خود را کرد. الان هم شب عید است و تقاضا برای ارز به دلیل مسافرت و ... زیاد است و بنابراین تا عید همچنان فشار افزایش قیمت وجود خواهد داشت.
ایرنا: موضع‌گیری‌های مقامات رسمی (اعم از سیاسی، اقتصادی، نظامی-امنیتی) چه تاثیری بر افت‌وخیزهای ارزی دارد؟
به هر حال هر موضع‌گیری که برای تولیدکننده و مصرف‌کننده خوشبینی به وجود آورد، به شرط اینکه سرمایه اجتماعی از بین نرفته باشد، در کاهش قیمت ارز نقش دارد. به خصوص اگر نظامی‌ها به لحاظ هسته‌ای موضع‌گیری کنند که به ایجاد تنش بیانجامد، باعث فشار جدید بر کشور می‌شود. البته اگر اخباری دال بر اینکه ممکن است مذاکرات باز شروع شود، حتماً بر کاهش نرخ ارز تاثیر خواهد گذاشت.
نظر شما