چه ارتباطی میان صلوات و رجعت وجود دارد؟

اضافه شدن عبارت و عجّل فرجهم یا عجّل اللهمّ فرجهم به صلوات، مربوط به زمان پیامبر اعظم (ص) و ائمه اطهار(ع) است. مثلا در دعای حریق که امام صادق(ع) از امامان پیش از خود نقل می‌کند، آمده است جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل شد و این دعا را به آن حضرت آموزش داد که در فرازی از آن آمده است اللهم صل علی محمد و اهل بیته الطیبین و عجل اللهم فرجهم.

در روایتی دیگر آمده است هر کس پس از نماز صبح و نماز ظهر بگوید اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم، از دنیا نمی رود مگر آن که قائم آل محمد(ص) را درک می کند. در توقیع حضرت مهدی (عج) (نامه و نوشته زمان غیبت صغری) آمده است که برای نزدیک شدن ظهور من، بسیار دعا کنید. زیرا گشایش کارهای شما در آن است.

در برخی روایات نیز تاکید شده که همراه با ذکر صلوات، برای تعجیل در فرج دعا کنید که دسته ای از این روایات مربوط به زمان یا مکان خاصی است مثل اعمال شب و روز جمعه و دسته ای دیگر به طور مطلق ذکر شده است. عبارت عجل فرجهم به معنای درخواست تعجیل و شتاب در فرج و ظهور آل محمد(ص) است.

منظور از فرج در روایات، ظهور حضرت مهدی(عج) است و زمانی که می گوییم و عجل فرجهم یعنی از خدا می خواهیم تا گشایش آنها را به سرعت برساند و با فرج حضرت ولی عصر (عج) در کار همه ۱۴ معصوم فرج حاصل می شود. در جلد پنجاه و دوم کتاب بحارالانوار یک فصل به فضل انتظار فرج اختصاص یافته و از ظهور حضرت مهدی(عج) به فرج الله تعبیر شده است. یعنی با ظهور حضرت حجت (عج) آنچه ائمه(ع) می خواسته اند به وقوع می پیوندد و در حقیقت فرج خدا که خواسته ائمه است با ظهور آن حضرت معنا پیدا می کند.

فرج به معنای برطرف شدن غم و اندوه و گشایش در کار است و جمع بودن ضمیر، ظاهرا اشاره به همه اهل بیت دارد. چون در پی ظهور امام زمان دغدغه همه ائمه برطرف می شود. زیرا هدف تمام پیامبران و ائمه اصلاح امور جامعه و رساندن انسان به سعادت بوده و با ظهور امام زمان این مهم بر آورده می شود. برخی نیز معتقدند منظور این است که با شکل گیری رجعت، همه ائمه به ترتیب زنده شده و برای گشایش در امور مردم حکومت عدل بوجود می آورند.

حجت الاسلام هادی صادقی کارشناس علوم حدیث به خبرنگار معارف ایرنا گفت: رجعت در لغت به معنای بازگشت و در اصطلاح به معنای بازگشت پس از مرگ به زندگی دنیاست. یعنی کسی که می میرد، دوباره به زندگی دنیا برگردد و رجعت مورد نظر ما بازگشتی است که مقارن با ظهور امام زمان (ع) اتفاق می افتد.

صادقی افزود: سه نوع رجعت در روایات آمده که اولین رجعت مربوط به گروهی از بهترین انسان هایی است که قبل از ظهور حضرت ولی عصر(عج) به دنیا بازمی گردند و جزو زمینه سازان ظهور آن حضرت می شوند. در برخی روایات، معنای دوم رجعت، مقارن ظهور امام زمان (ع) معرفی شده که همزمان با ظهور آن حضرت گروهی از بهترین افراد به فرمان خدا از قبر برمی خیزند و جزو یاوران ایشان می شوند.

وی بازگشت برخی افراد پس از ظهور و استقرار حکومت حضرت مهدی را سومین نوع رجعت دانست و گفت: این افراد برای ادامه دادن مسیر حکومت امام زمان (ع) به دنیا بازمی گردند و در روایات تصریح شده است که ائمه معصومین (ع) مانند امیرمومنان(ع) و امام حسین(ع) پس از حکومت امام زمان (ع) به جهان بازخواهند گشت و حکومت خواهند کرد.

این پژوهشگر مذهبی افزود: در بعضی روایات گفته شده که پس از حکومت امام عصر (عج) ائمه معصومین (ع) یکی پس از دیگری حکومت می کنند و در برخی دیگر از روایات آمده است که امام حسین (ع) اولین امامی است که پس از امام زمان (عج) به دنیا بازمی گردند و قاتلین آن حضرت نیز به دنیا بازمی گردند و جنگی دیگر میان آنان اتفاق می افتد و امام حسین (ع) از قاتلین عاشورا انتقام می گیرد.

وی درباره فلسفه رجعت گفت: خدا در قرآن وعده داده است که صالحان را وارثان زمین قرار می دهد و اگر قرار باشد این وعده الهی واقع شود، بایستی آنان به دنیا برگردند و حکومت کنند تا دنیا به صالحان زمین برسد. رجعت برای بهترین مردم و همچنین بدترین مردم مانند بزرگان کفر و نفاق اتفاق می افتد و مردم متوسط پس از مرگ به دنیا بازنمی گردند.

این استاد کلام جدید ضمن بیان تاریخچه رجعت در میان اهل سنت و شیعه گفت: مساله رجعت در بسیاری از زیارت نامه ها مطرح شده است، به ویژه در زیارت امیرمومنان(ع)، امام حسین(ع) و همچنین در دعای عهد و برخی زیارت نامه های های امام زمان(عج) این موضوع تصریح شده است.

وی افزود: یکی از سنت های الهی این است که وعده های خود به صالحین را در دنیا محقق کند و خدا در قرآن خطاب به افراد صالح فرموده است که آنان را مالک زمین می کند. خدا به پیامبرانش وعده داد که آنان را وارث زمین می کند اما چنین اتفاقی برای آنان نیافتاد و بیشتر پیامبران چنین امکانی را پیدا نکردند و به همین دلیل اگر قرار باشد این وعده خدا واقع شود، بایستی آنان به دنیا برگردند و حکومت کنند تا دنیا به صالحان زمین برسد.

این استاد حوزه یکی دیگر از حکمت های رجعت را تحقق جزای ستمکاران در دنیا دانست و گفت: یکی از سنت های الهی این است که در همین دنیا جزای ظالمان داده شود و بعضی از ستمگران بدون این که مجازات شوند از دنیا رفتند. بنابراین آنان باید به دنیا برگردند و مجازات دنیوی شوند.

وی افزود: یکی از حقوق مومن این است که بتواند تشفی خاطر پیدا کند. یعنی زمانی که مومن، محاکمه رییس ستمگران را در دنیا مشاهده می کند که چگونه به سزای اعمال خود می رسد، باعث شادمانی و خشنودی او می شود و خدا اراده کرده است که این مساله را محقق کند. هر چند که چنین مجازاتی برای ستمگران به عنوان قسمتی از مجازات آنان است و کیفر اصلی ظالمان در روز قیامت خواهد بود ولی خدا می خواهد در دنیا نیز طعم عدالت را به ما بچشاند و به همین دلیل در دوره ظهور حضرت مهدی (عج) که دوران استقرار عدالت است، بخشی از ظلم هایی که در تاریخ واقع شده، به دست مبارک ایشان و کسانی که رجعت می کنند، جبران خواهد شد و عدالت کیفری به منصه ظهور خواهد رسید.

این استاد دانشگاه مساله رجعت را از نظر عقلی مورد بررسی قرار داد و گفت: ممکن است برخی افراد در اثبات این مساله از نظر عقلی دچار شک باشند و این گونه بپرسند که آیا کسی که از دنیا می رود و بدنش تبدیل به خاک می شود، ممکن است دوباره زنده شود ولی این مساله همانند ناممکن دانستن معاد است که کافران به پیامبر می گفتند و قرآن در سوره قیامت در پاسخ به این افراد می فرماید که بازگشت مردگان برای خدا امکان پذیر است و حتی خداوند قادر است که شیارهای انگشتان انسان را همانند روز اول بازگرداند.

صادقی با بیان این که رجعت در گذشته بارها اتفاق افتاده به داستان یکی از پیامبران اشاره کرد و گفت: حضرت عزیر از قبرستانی عبور می کرد و استخوان هایی پوسیده در آنجا دید و در دل خود گفت خدا چگونه این مردگان را زنده می کند و آرزو کرد که می توانست نحوه زنده کردن آنان را ببیند.

این استاد حوزه افزود: خداوند او را میراند و بعد از صد سال دوباره او را زنده کرد. عزیر با الاغ و غذای خود بود و هنگامی که زنده شد، الاغ خود را دید که پوسیده و خاک شده ولی غذای او سالم بود. آنگاه خداوند به او فرمود که به غذای خود نگاه کند که هیچ تغییری نکرده و آنگاه فرمان داد تا الاغی که استخوان های آن خاک شده، دوباره به حالت اولیه برگردد.

داستان این پیامبر خدا در آیه ۲۵۹ سوره بقره آمده و به گفته صادقی خدا، عزیر را دوباره به دنیا برگرداند و رجعت اتفاق افتاد و بر این اساس از نظر عقلی چنین چیزی ممکن است و محال عقلی نیست و هیچ محدودیتی نیز در قدرت خدا وجود ندارد. البته از لحاظ جریان عادی طبیعت چنین مساله ای زیاد اتفاق نمی افتد و به طور استثنایی واقع می شود ولی نمونه هایی اتفاق افتاده و خداوند در قرآن از این مساله خبر داده تا بعدا کسی منکر آن شود.

در روایت‌های بسیاری از جمله در دعای عهد و در دعای روز اول ماه مبارک رمضان نیز تعبیر «وَ عَجِّلْ فَرَجَه» آمده است. در حقیقت هر دو تعبیر به یک معنی باز می‌گردد. به عبارت دیگر یعنی خدایا فرج محمّد و آل محمّد را شتاب بخش که طبعاً فرج آنان با ظهور حضرت مهدی تحقّق خواهد یافت. زیرا آرزو و هدف همه ائمه (ع)، نابودی ظلم و تحقق عدالت همه‌جانبه در گستره جهانی بوده است و تعبیر وَ عَجِّلْ فَرَجَه یعنی خدایا در فرج حضرت مهدی شتاب بخش. دعا برای تعجیل فرج به معنای خواستنِ ظهور است، پس هر چه بیشتر بر این خواستن تأکید کنیم و با عمل، صبر، استقامت و پایبندی به حق، لیاقت و شایستگی خود را ثابت کنیم، به ظهور نزدیکتر می‌شویم.