نگاهی گذرا به سنت‌های ماه مبارک رمضان در زنجان

به گزارش ایرنا، کشور ایران مهد آیینها و مراسم‌ متعددی است که در زمان‌ها و بنابر موقعیت های مختلف در بین اهالی هر منطقه ای برگزار می‌شود که شماری از آنها به نوعی با زندگی مردم عجین شده است.

مردم فرهنگ دوست استان زنجان نیز از گذشته ها، آیین‌ها و مراسم باشکوهی را در ایام ماه مبارک رمضان برگزار می کردند که هم اکنون تنها بخشی از آنها باقی مانده و بخش زیادی با گذشت زمان به فراموشی سپرده شده است.

مردم مومن این استان در ماه مبارک رمضان، روزهای خود را با رفتن به مساجد و اماکن مذهبی و قرائت قرآن و دیگر ادعیه سپری می کنند و با نزدیک شدن به اذان مغرب در صف خرید انواع نان، حلیم، زولبیا و بامیه، آش و سوپ حاضر می شوند و هنگام غروب آفتاب با دستی پر از مایحتاج این ماه رحمت به منزل باز می گردند.

خواندن دعا، استغفار و طلب آمرزش برای درگذشتگان از جمله آداب زنجانی ها بر سر سفره افطاری است که بعد از اذان مغرب و قبل از افطار انجام می شود.

از طرفی تدارک سفره افطار برای روزه داران، افطاری دادن به اقوام و آشنایان، رفتن به مراکز نگهداری از کودکان بی سرپرست و سالمندان و تهیه اقلام غذایی برای افراد محروم و بی بضاعت از دیگر رسوم زنجانی ها است که با گذشت سال ها همچنان پابرجاست.

از طرفی بازار پخت زولبیا و بامیه و نون چایی (چای چورکی) که در این استان طرفداران خاص خود را دارد در ماه رمضان داغ داغ است و در سفره های افطاری روزه داران استان حضور ثابت دارد.

نون چایی از شیرینی های مخصوص این ماه و زنجانی ها محسوب می شود و گردشگران و مسافرانی که در این ماه گذری به زنجان داشته اند، همواره مشتری این شیرینی خوشمزه هستند.

هر سال در این روزها سفارش های زیادی به قنادان زنجانی برای پخت این نان داده می شود که از آرد، تخم مرغ، شکر، شیر، روغن و برخی طعم دهنده های دیگر تشکیل شده است.

سنت های گذشته افطاری زنجان تا به امروز

یکی از مراسم بسیار زیبای ماه رمضان در زنجان بردن افطار به خانه عروس بود که توسط طبق کش ها به همراهی نقاره چی ها اتفاق می افتاد و خلعت و هدایای عروس را چند طبق کش در حالی که نقاره چی ها مارش های مختلفی را می نواختند به طرف خانه عروس می بردند.

خانواده عروس هم در حالی که هر کدام فانوسی به دست داشتند، به محض رسیدن کاروان طبق کش ها به در خانه عروس به استقبال آنها می شتافتند و فانوس ها را بالای سر خود می گرفتند و این نمادی از آمدن نور به خانه بود.

اولین سحری نیز با صدای دل انگیز نقاره چی ها بر بام مساجد و نیز با مناجات و سحر خوانی به اهالی اعلام می شد، سحرخوان ها بر بام مساجد به سحرخوانی می پرداختند و برخی نیز در کوی و کومه راه می افتادند و با آوای قرّا و دل انگیز خود اوقات شرعی و وقت سحر را اعلام می کردند.

خواندن مناجات هیجان زیادی را در شنونده ایجاد و روحیه معنوی روزه داران را تقویت می کرد و اشعار مناجات کنندگان اغلب از سروده های شاعرانی مثل عطار و ابوسعید ابوالخیر و مضامین آنها اغلب عرفانی بود.

این شعرها در شنونده به شدت اثرگذار بود و شوق وصف انگیزی در آنها ایجاد می کرد، بعضی از شعرها نیز از سروده های بومی بود که اکثر آنها با ستایش خدا و نیز مدح و رثای امیرالمومنین و نیز اعلام ماه ضیافت خدا آغاز می شد.

مراسم سحری نیز در بین جوانان به نوعی مرسوم و معمول بود همچنین پس از افطار اکثر مردم به ویژه جوان ها بیرون از خانه به سر می بردند و در محله های خود به بازی های مختلف می پرداختند یا در قهوه خانه ها و زورخانه ها تجمع می کردند.

آنهایی که در خانه می ماندند و بیرون نمی رفتند، بیکار نمی نشستند و به بازی هایی مثل "جوراب اویونی"، جوراب بازی" و "تاپاچا چیستان" می پرداختند.

در گذشته ها و در شب های رمضان این استان در بیرون از خانه نیز غوغایی به پا می شد، جوانان و سالخوردگان در قهوه خانه ها که محل امنی برای تجمع و تبادل افکار، اندیشه ها و انتقال ادبیات شفاهی بود تجمع می کرده و پس از شنیدن نقل نقالان و روایت روایتگران به بازی "تورنا" و "گل یا پوچ" می پرداختند که بازی های بسیار مفرح و نشاط آوری بود.

بازی گل یا پوچ که در اصطلاح محلی "اوزوک اوزوک" اطلاق می شد، حافظه و هوش را تقویت می‌کرد و در اغلب قهوه خانه ها مرسوم بود و در خانه ها و منازل نیز به آن می پرداختند.

این بازی از سابقه زیادی برخوردار بوده و طبق نقل قولی از زمان سلاطین قجری در قهوه خانه ها اجرا می شده است و در زمان مظفرالدین شاه قاجار برای این بازی انگشتری مخصوصی به کار می بردند که بسیار گرانقیمت بود و در اصطلاح محلی "مظفر لعلی" یعنی لعل مظفر به آن می گفتند.

کیسه برات و فلسفه برکت و نعمت

دوختن برات کیسه سی «کیسه برات» در پایان ماه مبارک رمضان از جمله سنت های رمضان زنجانی هاست که هر چند به فراموشی سپرده شده اما هنوز خانواده هایی هستند که این مهم را به جا می آورند.

به اعتقاد زنجانی های میانسال و کهنسال اگر این کیسه ها توسط پنج زن سیده که اسم آنها فاطمه یا یکی از القاب حضرت فاطمه زهرا (س) باشد، لمس شود، برکت و نعمت خداوند متعال به همراه آن وارد خانه های آنان می شود و اعضای خانه نیز به آرزوی خود می رسند.

مادر خانواده این کیسه را در مسجد و بین دو نماز ظهر و عصر و دعاهای تعقیبات نماز با نخ و سوزن می‌دوزد و برای بریدن نخ و پارچه‌ این کیسه به‌ جای چاقو و قیچی از دندان ‌ها استفاده می کند و یک سکه‌ نیز در قسمت پایین آن قرار می دهد.

فلسفه و ریشه ‌های این باور و اعتقاد را می ‌توان در قرار دادن این سکه‌ در قسمت پایین کیسه جست‌وجو کرد که انجام این کار می‌تواند نمادی از نعمت و برکت به شمار آید.

تهیه و توزیع انواع مایحتاج غذایی از جمله برنج، گوشت، مرغ، نان، آرد، روغن، کره و پنیر بین نیازمندان در طول ماه مبارک رمضان به ویژه ایام قدر از دیگر آدابی است که از سال های دور میان زنجانی های خیر و اصیل رایج است.

بربری، سنگک، فتیر، شیرمال، تافتون، نان شیرین، زولبیا و بامیه و پشمک نیز از خوراکی های سنتی است که بازار خرید آنها در ماه مبارک رمضان داغ و مصرف آن بسیار زیاد می شود.

در استان زنجان از سال های پیش سحرخوانی و رمضان خوانی رواج داشته و عده ای از تاریخ نویسان سابقه سحرخوانی را به یک هزار سال پیش نسبت می دهند.

این آیین که در ماه رمضان و در ساعت های پایانی نزدیک به اذان صبح برگزار می شد مخصوص ریش سفیدها و معتمدین شهر بود که ترانه های عامیانه را با صدای رسا و آواز خوش قرائت می کردند.