روایتی از یک خبر| راهبرد روسیه، کلید حل‌وفصل مناقشه ایروان-باکو؟

به گزارش ایرنا، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه پنجشنبه گذشته در نشست سه جانبه با الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان در مسکو، گفت: به طور کلی به نظر من علیرغم وجود مسائل و مشکلات، وضعیت در قره‌باغ کوهستانی به سمت حل و فصل مناقشه در حال پیشرفت است.

وی درباره این نشست اظهار داشت: هم علی‌اف و هم پاشینیان با این موضوع که مسائل موجود قابل حل و فصل است، موافقت دارند. در بیشتر موارد، مشکل خاصی وجود ندارد و فقط برخی بحث‌های فنی در میان است.

این نشست سه‌جانبه که پوتین پیش از حضور در آن، با نخست وزیر ارمنستان و رئیس جمهوری آذربایجان به صورت جداگانه گفت‌ وگو کرده بود، در حدود ۲۰ دقیقه به طول انجامید.

الکسی اورچوک معاون نخست‌وزیر روسیه نیز اندکی بعد از برگزاری این نشست سه‌جانبه اعلام کرد که معاونان نخست‌وزیران روسیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان طی نشستی در هفته آینده در مسکو درباره روند عبور و مرور از مرز گفت ‌وگو خواهند کرد.

وی به خبرنگاران گفت: ما در جلسه هفته آینده به طور خاص فقط در مورد قوانین و مقررات مربوط به عبور و مرور و روند ترتیبی این قوانین و مقررات صحبت خواهیم کرد.

پیشینه

قره باغ کوهستانی شاهد ۲ جنگ طی سه دهه اخیر بوده است. در دهه ۱۹۹۰، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی از هم فروپاشید، ارمنستان و جمهوری آذربایجان یک سری نبردهای شدید بر سر این منطقه انجام دادند که هزاران نفر از هر ۲ طرف کشته شدند. قره باغ کوهستانی در داخل مرزهای به رسمیت شناخته شده جمهوری آذربایجان قرار دارد، اما به مدت سه دهه تحت کنترل ارمنستان بود.

اما در سال ۲۰۲۰، نیروهای جمهوری آذربایجان حمله‌ای را برای پس گرفتن قره باغ تدارک دیدند و بخش‌هایی از این منطقه را در اختیار گرفتند. تنها آتش بس با وساطت مسکو، باعث پایان یافتن این درگیری‌ها شد و توافقی میان سه طرف شکل گرفت.

بر اساس این توافق، جاده ارتباطی قره باغ به ارمنستان به نام گذرگاه لاچین تحت کنترل نیروهای صلحبان روسیه قرار گرفت و نیروهای باکو پشت حصارهای ۲ طرف جاده مستقر شدند.

در حالیکه این جنگ ۶ هفته‌ای با بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ کشته پایان یافت اما درگیری‌ها از آن زمان به صورت مقطعی ادامه پیدا کرد تا اینکه جمهوری آذربایجان چند ماه قبل گذرگاه لاچین را با وجود حضور نیروهای روسیه مسدود کرد.

در این زمان انتقادهایی از سوی ایروان به نیروهای حافظ صلح روسیه وارد آمد مبنی بر اینکه آنها هیچ اقدامی برای رفع انسداد تنها گذرگاه متصل کننده قره باغ به سرزمین اصلی ارمنستان انجام ندادند.

با این حال، روسیه در اوکراین درگیر عملیات ویژه نظامی شده بود و از طرف دیگر بدون نقش آفرینی مسکو بیم آن وجود داشت که قره باغ کوهستانی زخم خورده از نبردها، بار دیگر به سمت یک درگیری برود.

با این وجود روسیه بار دیگر ابتکار عمل را در دست گرفته و با میزبانی از سران ایروان و باکو به دنبال حل و فصل مناقشه‌ای است که در گذر زمان، نظم جدیدی را بر منطقه حاکم کرده است.

اهمیت موضوع

درحالیکه روسیه تمرکز خود را بر روی به نتیجه رساندن آنچه «عملیات ویژه نظامی» در اوکراین خوانده، متمرکز کرده خلا شدیدی در نقش میانجی جمهوری آذربایجان و ارمنستان احساس می‌شد. به دنبال آن آمریکا و اتحادیه اروپا فرصت را غنیمت شمرده و با برگزاری دیدارهایی میان مقام‌های ارشد ۲ کشور سعی در پا درمیانی داشته اند.

در اکثر مواقع طی ۳۰ سال گذشته آمریکا و روسیه به همراه فرانسه به صورت مشترک برای حل مناقشه قره باغ همکاری می‌کردند و روسای مشترک گروه مینسک بودند. این پروژه‌ای بود که جو ژئوپلیتیکی دهه ۱۹۹۰ میلادی را تسخیر کرده بود.

فدراسیون روسیه با کشورهای غربی برای حل مشکلات جمهوری‌های عضو سابق شوروی همکاری داشت و مسکو نقش پلیس را در منطقه قفقاز جنوبی ایفا می‌کرد؛ در حالیکه آمریکا و فرانسه با هماهنگی روسیه مسیرهای دیپلماتیک را به سمت صلح پیش می‌بردند.

اما در حال حاضر در روابط روسیه با مجموعه غرب به علت حمایت‌های نظامی آنها از اوکراین، شکاف عمیقی ایجاد شده و هر کدام به صورت مجزا اقدامات خود را پیش می‌برند.

در تاریخ ۱۴ ماه مه (۲۴ اردیبهشت) در نشستی در بروکسل به میزبانی شارل میشل رئیس شورای اروپا، ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر به رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی یکدیگر به توافق رسیده بودند.

حتی گفت وگوهای تلفنی نیز بین وزیران خارجه ۲ کشور و آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا صورت گرفت تا اینکه در نهایت رئیس دستگاه دیپلماسی ایالات متحده در نیمه اردیبهشت ماه دیدارهای مجزایی را با ۲ طرف در آریلینگتون ویرجینیا انجام داده و یک دیدار سه جانبه را در محل وزارت امور خارجه آمریکا تدارک دید.

مسکو نیز که به دقت اقدامات غرب در این زمینه را رصد می‌کرد، پس از این دیدار سه جانبه و اقدام آمریکا برای ارائه یک طرح صلح به شدت واکنش نشان داد. دیمیتری پسکوف سخنگوی کاخ کرملین پس از آن اعلام کرد که هیچ جایگزینی برای توافق امضا شده در سال ۲۰۲۰ با میانجیگری مسکو وجود ندارد.

و اینک روسیه بار دیگر نقش میانجی را در این منطقه در دست گرفته و باکو و ایروان پس از نزدیک به سه دهه در مسیر صلح و عادی سازی روابط قرار گرفته‌اند.

علی‌اف در نشست اتحادیه اقتصادی اوراسیا به میزبانی روسیه گفت: با توجه به اینکه ارمنستان به صورت رسمی قره باغ را بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت شناخته است، احتمال دستیابی به توافق صلح وجود دارد و جمهوری آذربایجان هیچ ادعای ارضی نسبت به ارمنستان ندارد.

پاشینیان هم در این نشست گفت که ۲ کشور پیشرفت خوبی در عادی سازی روابط بر اساس به رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی داشته‌اند.

وی ادامه داد: ایروان آماده است تمامی خطوط حمل و نقل منطقه را که از خاک ارمنستان می‌گذرد، بازگشایی کند.

ارزیابی

روسیه به علت درگیر بودن در جنگ اوکراین خلایی در نقش میانجیگری خود بین باکو و ایروان ایجاد کرده بود که در برهه‌ای اتحادیه اروپا و آمریکا به تلاش برای وساطت میان ۲ کشور دست زدند تا منافع خود را در منطقه قفقاز جنوبی تامین کنند.

اما اکنون پس از مدتی که مسکو زمین بازی را به ۲ بازیگر غربی واگذار کرده بود به نظر برای ایفای نقش تاریخی خود مجدد دست به کار شده و قصد حل و فصل این مناقشه با همکاری ۲ طرف را دارد.

درحالیکه نیاز به نقش آفرینی مسکو در مناقشه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان احساس می‌شود، به نظر می رسد که کرملین از این موقعیت به نحو احسن برای به نتیجه رساندن مذاکرات بین علی‌اف و پاشینیان که در نقطه‌ای تاریخی قرار دارند، استفاده خواهد کرد.