قشم، ارس و طبس؛ ژئوپارک‌هایی برای سفرهای شگفت‌انگیز

به گزارش خبرنگار میراث‌فرهنگی، ژئوپارک (Geopark) میراث به‌جای مانده از فعالیت‌های طبیعی و بشری در کره زمین است. ژئوپارک مخفف پارک زمین‌شناسی است و به سرزمین‌هایی که پدیده‌های زمین‌شناسی بی‌همتا و تاریخچه تکامل زمین شناسی مشخص دارند گفته می شود. در واقع، ژئوپارک منطقه ای است که در آن میراث زمین شناسی به خوبی و به صورت پایدار حفظ و مدیریت می شود. به عبارت دیگر ژئوپارک سرزمینی است که یک یا چند جایگاه مهم از نظر علمی (نه تنها زمین شناختی، بلکه باستان شناسی، اکولوژیکی یا فرهنگی) را در خود جای داده است.

در این میان هر منطقه‌ای و هر کشوری که از تاریخ کهن و پیچیدگی‌های زمین شناختی بیشتری برخوردار باشد، پتانسیل مناسبی را در توسعه این صنعت به همراه خواهد داشت. هدف اصلی از ایجاد ژئوپارک‌ها، حراست و حفاظت از میراث زمین است که در معرض صدمات ناشی از فعالیت های انسانی قرار دارد.

معرفی یک ژئوپارک بر اساس مواردی همچون تکامل کره زمین، شکل زمین، چشم انداز زمین تشکیلات زمین شناسی، خاکشناسی، کانی شناسی، سنگ‌شناسی، فسیل شناسی، باستان شناسی، میراث‌فرهنگی، محیط زیستی و مناطق با ارزش از نظر گونه‌های جانوری و گیاهی است، این مناطق جزئی از یک شبکه جهانی است که بهترین تجارب را با احترام به حفظ میراث زمین به اشتراک گذاشته و معیار اصلی آنها، استراتژی توسعه پایدار است.

اولین ژئوپارک ایران و خاورمیانه کجاست؟

ژئوپارک جزیره قشم اولین ژئوپارک تائید شده توسط یونسکو در ایران و در خاورمیانه است. جزیره زیبای قشم مشرف به تنگه هرمز و مجرای ورودی به خلیج فارس و دریای عمان است. این جزیره که بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس است، به دلیل مجاورت با اقیانوس هند، وجود منابع نفت و گاز و واحدهای پتروشیمی و پالایشگاهی و تجهیزات فراساحلی و برخورداری از تسهیلات بندری برای کشتی‌های بزرگ (در رده پاناماکس) یکی از استراتژیک‌ترین جزایر ایران و خلیج فارس است که به دلیل خدمات سوخت‌رسانی به کشتی‌های عبوری از آبراهه بین‌المللی و پارک‌های انرژی و زیست – فناوری آن شهرتی جهانی دارد.

از سوی دیگر، ویژگی‌های طبیعی و تاریخی این جزیره، باعث شده قشم به یکی از مقاصد گردشگری اصلی در ایران و منطقه خلیج فارس تبدیل شود. ژئوپارک قشم به واسطه واقع شدن در منطقه راهبردی خلیج فارس از اهمیت بالایی برخوردار است و از طرف دیگر، این ژئوپارک به دلیل قرار گرفتن بین ژئوپارک های شرق آسیا و اروپا جایگاه خاصی در منطقه و بین ژئوپارک ها پیدا کرده است. گنبد نمکی،‌غار نمکی، دره ستارگان، بام قشم، دره تندیس‌ها، دره شور،‌ تنگه چاه‌کوه، چشمه‌های آب معدنی، تپه‌های زیبای کاسه سلخ، دره تندیس،‌ روستای لافت و غار خربس از جاذبه‌های بی‌نظیر منطقه قشم است.

ثبت ژئوپارک‌های ارس و طبس در یونسکو

بعد از قشم اکنون منطقه ارس و طبس به عنوان دومین و سومین ژئوپارک های ایران به شبکه ژئوپارک های جهانی یونسکو اضافه شدند، نمایندگی ایران در یونسکو-پاریس، چهارشنبه هفته گذشته اعلام کرد که هیئت اجرایی یونسکو با صدور بیانیه ای اضافه شدن دو سایت «ژئو پارک ارس» و «ژئو پارک طبس» از ایران به شبکه ژئوپارک های جهانی یونسکو را تصویب کرده است.

در بیانیه یونسکو درباره ژئوپارک جهانی ارس آمده است: رود ارس حد شمالی این ژئوپارک را نشان می‌دهد که در شمال غربی ایران در انتهای جنوبی رشته کوه قفقاز کوچک قرار دارد. این رشته کوه به عنوان یک مانع طبیعی عمل می کند. طیف وسیعی از آب و هواها، و همچنین تنوع جغرافیایی و تنوع زیستی غنی را ایجاد کرده است.

همچنین فرهنگ های مختلف را در دو طرف شمالی و جنوبی زنجیره کوه به هم پیوند می‌دهد. مهمترین ویژگی زمین‌شناسی با اهمیت بین‌المللی در این ژئوپارک، آثار رویداد انقراض است که ۲۵۲ میلیون سال پیش رخ داده است که مرز پرمین-تریاس، یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ زمین را مشخص می کند. این ژئوپارک همچنین محل زندگی حیوانات در معرض خطر انقراض مانند گروس سیاه قفقازی، گوزن قرمز، قوچ ارمنی و پلنگ قفقازی است که در سه منطقه حفاظت شده زندگی می کنند.

همچنین این بیانیه درباره اهمیت ژئو پارک جهانی طبس می‌گوید: بسیاری از اندیشمندان از ۲۲ هزار و ۷۷۱ کیلومتر مربع کویر در شمال غربی استان خراسان جنوبی که این ژئوپارک در آن قرار دارد به عنوان «بهشت زمین‌شناسی ایران» یاد کرده‌اند. زیرا می توان سیر تکامل سیاره را از ابتدایی‌ترین بخش تاریخ زمین در ۴.۶ میلیارد سال پیش (پرکامبرین) تا کرتاسه اولیه در حدود ۱۴۵ میلیون سال پیش بدون کوچکترین وقفه دنبال کرد.

در این ژئوپارک، پناهگاه حیات وحش نایبندان، بزرگترین پناهگاه ایران، با مساحتی بالغ بر ۱.۵ میلیون هکتار و مهمترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی است. ژئوپارک جهانی یونسکو طبس نیمی از زیستگاه جهانی گیاه بومی Ferula assa-foetida را فراهم می‌کند که به طور گسترده برای اهداف دارویی استفاده می‌شود. این منطقه در طول تاریخ به عنوان شاهراهی بوده است که جنوب و غرب را به شرق و شمال شرق ایران متصل می کند. در نتیجه، هم به خاطر میراث ارزشمند طبیعی و هم به دلیل میراث فرهنگی، اکوتوریست‌ها را به خود جذب می‌کند.