نگاه به «کتابخانه عمومی به مثابه یک نهاد اجتماعی» این سوال را پدید می‌آورد که این نهاد اجتماعی چه کارکردی می‌تواند برای بهبود وضع عمومی جامعه در ابعاد مختلف، از جمله کمک به کارآفرینی و توسعه کسب و کارهای کوچک بویژه برای ساکنان مناطق محروم و به تبع آن تقویت رشد اقتصادی در سطح محلی داشته باشد. تاکید کتابخانه عمومی بر خدمت در سطح محلی است؛ زیرا بدرستی باور دارد که باید خدمتش جنبۀ محلی داشته باشد.
تمرکز روی ساکنان مناطق محروم و اولویت دادن به آنها نیز به این دلیل است که بر طبق منشور مشترک ایفلا و یونسکو، خدمات کتابخانه عمومی باید بدون در نظر گرفتن سن، نژاد، جنس، مذهب، ملیت، زبان یا وضعیت اجتماعی، پایه و اساس دسترسی برابر را برای همه فراهم کند؛ بنابراین، لازم است خدمات و تسهیلات خاصی برای آن دسته از کاربرانی ارائه شود که به دلیل محرومیت از هر نوع آن، از جمله ابعاد جغرافیایی، حاشیه‌نشینی، زیرساخت‌های محدود و همچنین مسائل اجتماعی نمی‌توانند از خدمات و تسهیلات عادیِ در دسترس برای عموم جامعه استفاده کنند.
همین محرومیت است که منجر به انزوای اجتماعی، نابرابری و به حاشیه‌راندن بیشتر و بیشتر گروه‌های محروم می‌شود و آنها را از مشارکت مدنی، اجتماعی و اقتصادی باز می‌دارد؛ در نتیجه، توانایی آنها را برای تبدیل شدن به کنشگران فعال عرصه عمومی تباه می‌سازد.
کتابخانه‌های عمومی به‌عنوان نهادهایی اجتماعی با پشتوانه مدنی و اقتصادی مناسب، این توانایی را دارند تا در مناطق محروم، که دسترسی برابر به اطلاعات و تکنولوژی‌ها وجود ندارد، فرصت‌هایی را برای دسترسی به منابع کارآفرینی برای ساکنان حاشیه‌نشین یک جامعه فراهم نمایند. اعطای چنین فرصت‌هایی به گروه‌های نادیده گرفته شده در هر سطحی از اجتماع، منجر به شانس بیشتر برای رفع نابرابری و خودکفایی جوامع می‌شود و کتابخانه‌های عمومی می‌توانند با ظرفیت‌هایی که در اختیار دارند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند.
در نگاه اول، اگر چه کتابخانه‌ها، بویژه کتابخانه‌های عمومی، به‌عنوان مکانی برای امانت کتاب با هدف سرگرمی در اوقات فراغت در نظر گرفته می‌شوند و نقش آنها در تقویت و توسعه کسب و کارها و حمایت از کارآفرینان نادیده گرفته می‌شود، ولی این نهادهای اجتماعی به دلیل امکانات و ابزارهایی که در اختیار دارند، قادرند با صرف حداقل بخشی از ظرفیت خود در اجرای فعالیت‌ها و برنامه‌های مرتبط با کسب و کارهای کوچک و کارآفرینی، در این زمینه تحول‌آفرین باشند؛ چرا که کتابخانه‌ها تقریباً هر چیزی را که یک کارآفرین می‌تواند به آن نیاز داشته باشد، دارند:
آنها تقریباً به راحتی در دسترس هستند و دسترسی رایگان به منابع و خدمات را برای همه فراهم می‌کنند؛ فضاهایی واقعی برای گفتگو فراهم می‌کنند که در آن شهروندان می‌توانند آزادانه صحبت کنند و منافع و نگرانی‌های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. از خلال این نقش است که کتابخانه‌ها از کمبود تبادل اطلاعات و ایده، که خلاقیت‌ها را خنثی می‌کند، تخیل را سرکوب می‌کند و مانع پیشرفت اجتماعی، اقتصادی و فنی می‌شود، جلوگیری می‌کنند؛
دسترسی بدون محدودیت به منابع اطلاعاتی را فراهم می‌آورند. کسب‌وکارهای کوچک قبل از هر چیز، نیاز به اطلاعات دارند و کتابخانه‌ها می‌توانند برای شروع، مکان بسیار مناسبی برای به‌دست آوردن این اطلاعات باشند؛ چرا که «خدمات اطلاع‌رسانی» یکی از اصلی‌ترین خدمات کتابخانه‌ها محسوب می‌شود.
کتابخانه‌ها با تضمین ارائه و گردش اطلاعات از خلال خدمات اطلاع‌رسانی در اشکال مختلف آن، فرصت‌هایی را برای یادگیری در زمینه‌های مختلف اقتصادی ایجاد می‌کنند. در واقع می‌توان گفت داده و اطلاعات، عنصر کلیدی کمک به کسب و کارهای کوچک است و کتابخانه‌ها از طریق فراهم کردن امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی و پایگاه‌های اطلاعاتی قادرند به برآورده‌کردن نیازهای اطلاعاتی کسب و کارها کمک کنند؛ به عبارت دیگر، کتابخانه‌ها، کارآفرینان را با داده و اطلاعاتی که برای راه اندازی و رشد کسب و کار خود نیاز دارند، مرتبط می‌کنند و از این طریق مسیر را برای آنها هموار می‌سازند.
دارای نیروی انسانی ماهری هستند که در بازیابی اطلاعات تخصص دارند و می‌توانند به کارآفرینان یا کسانی که به دنبال راه‌اندازی کسب و کار هستند کمک کنند تا رشد کنند و به موفقیت برسند. به عبارت دیگر آنها این توانایی را دارند که در زمان درست، افراد را به اطلاعات، فرصت‌ها، فضا یا منابع مورد نیاز پیوند دهند.
شناخت کتابخانه‌های عمومی به عنوان نهادی در خدمت کمک به کارآفرینی و توسعه کسب‌وکار، علی‌رغم آنچه به نظر می‌رسد ایده جدیدی نیست. به خاطر دارم 14 سال پیش را که به عنوان کتابدار در کتابخانه مشغول کار بودم و روزهای پنج شنبه در بخش کودک برای کودکان برنامه داشتیم. برای رفاه حال مادران، اتاقی را در انتهای کتابخانه به آنها اختصاص داده بودیم تا در پایان برنامه، در آن اتاق منتظر فرزندان خود بمانند. چند هفته بعد و به واسطه اعتراض کاربران به سر و صدای مادران، از آنها خواستیم تا از این فرصت برای آموزش استفاده کنند. همین امر مقدمه‌ای شد برای شروع دوره آموزش چرم‌دوزی. مادری بعد از چند ماه به میز امانت مراجعه کرد و خبر از راه اندازی کسب‌وکار خود در این حوزه داد.
به جرات می‌توان گفت که کتابداران کتابخانه‌های عمومی داستان‌هایی از این دست فراوان دارند. نمونه‌های موفق فراوانی از فعالیت‌های کتابخانه‌ای که به کارآفرینی به ویژه در حوزه کسب و کارهای کوچک یاری رسانده‌اند در دنیا و کشور وجود دارد، ولی متاسفانه به دلیل غفلت در بازنشر آنها و ناتوانی کتابخانه‌ها در تبلیغ خدمات خود در این حوزه، جایگاه کتابخانه به عنوان نهادی تاثیرگذار در کمک به کسب و کارها تثبیت نشده است.
حتی در کتابخانه‌هایی که منابع کاملی در خصوص کسب و کار و سرمایه‌گذاری دارند به ندرت ممکن است کسانی که به دنبال راه‌اندازی کسب و کارند کتابخانه را به عنوان نقطه شروع انتخاب کنند؛ چرا که آنها از ظرفیت کتابخانه، فضای کار و همچنین اطلاعات ارزشمندی که کتابخانه می‌تواند به در این خصوص آنها ارائه دهد بی‌اطلاعند.
بنابراین آنچه امروز در سطح برنامه‌ریزی کلان و اجرای تاکتیک در کتابخانه‌های عمومی کشور باید دنبال نمود، بررسی مجدد و بازخوانی تجربه‌های موفق جهانی، ملی و محلی موجود در این حوزه و ارائه برنامه‌های واقع‌نگرانه در جهت هدایت بخشی خدمات و زیرساخت‌های کتابخانه برای کمک به کارآفرینی و توسعه کسب و کار است.
معرفی، تبلیغ و شناساندن ظرفیت کتابخانه‌ها در حمایت و توسعه کسب و کارها در هر دو سطح رسمی و غیررسمی در جامعه برای تمامی کسانی که به ارتقای جایگاه کتابخانه علاقه‌مندند، ضروری است و تلاش همکارانم در دفتر پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در برگزاری رویدادهای علمی از جمله «همایش کتابخانه‌های عمومی و کسب و کارهای کوچک» امری مبارک در همین راستاست.
با کمک ظرفیت موجود در چنین رودیدادهایی می‌توان ضمن شناخت تجربه‌های موفق کتابخانه‌ها و کتابداران، از نظرات متخصصان حوزه توسعه کسب‌وکار نیز بهره گرفت و علاوه بر پیوند بین متخصصان این حوزه با کتابخانه‌ها و کتابداران، ظرفیت‌های جدیدی نیز برای معرفی و تبلیغ خدمات و امکانات کتابخانه به کارآفرینان و صاحبان کسب و کارها ایجاد کرد.
نظر شما