برای پاسخ به این سوال باید به روایتی برگردیم که پیامبر اکرم (ص) فرمود اسلام بر پنج پایه بنا نهاده شده است که عبارتند از نماز، روزه، حج، زکات و ولایت و در ادامه روایت فرمودند در بین این پنج مورد، ولایت از اهیمت بیشتری برخوردار است.
در روز عید غدیر خم، مساله ولایت مطرح شده است؛ مساله ای که اگر در دین نبود، رسالت پیامبر ناتمام بود، بلکه می توان گفت رسالت ناتمام اصلا ارزشی نداشت. یعنی دینی که بدون رکن ولایت باشد، نه اینکه دین ناقص باشد، بلکه دین نیست. همانگونه که اگر نمازگزاری ارکان پنج گانه نماز را درست به جا نیاورد، کل نماز او باطل است؛ دینی هم که ولایت نداشته باشد، دین ناقص تلقی نمی شود بلکه بی دینی تلقی می گردد. چرا که اگر ولایت در دین نباشد، دین به انحراف خواهد رفت و از بیراهه سر در می آورد. می توان دین بدون ولایت را به خودرویی تشبیه کرد که همه قسمت های آن سالم است ولی فرمان ندارد. در چنین خودرویی معلوم نیست سرنشینان به کدام مقصد خواهند رفت و ممکن است این خودرو به دره ای سقوط کند. آن خودرویی که فرمان ندارد، هر چه بیشتر و سریعتر حرکت کند، با خطرات بیشتری روبرو خواهد بود. به همین دلیل است که دین اسلام بر روی مساله ولایت حساسیت ویژه ای دارد.
بررسی آیات قرآن نشان می دهد که تبعیت مردم از پیامبران، جدای از دسترسی مردم به دستورات دینی، از جایگاه بالایی برخوردار است. اگر نیاز به ولایت نبود، لازم نیود خداوند حتی پیامبران را برای هدایت انسان ها بفرستد و فقط به ارسال کتب اکتفا می کرد. این که در قرآن مکرر می فرماید اطیعوا الله و اطیعوا الرسول دلالت دارد بر اینکه لازم است دستورات دینی توسط یک نفر به نام نبی تفسیر شود تا مردم بتوانند کتب الهی را بفهمند و در جامعه پیاده کنند.
سوال مهم این است که بعد از رحلت هر پیامبر آیا مردم رها می شوند و نیازی به مبیّن و مفسّر دین ندارند. آیا مردم خودشان می توانند تکالیف الهی را از میان کتب آسمانی استفاده نمایند؟ پاسخ سوالاتی از این قبیل را با استفاده از تاریخ به راحتی می توان پیدا کرد. با مراجعه به تاریخ مشخص می شود که هر گاه مردم، رهبران الهی را ترک کرده و به جانشینان پیامبران توجه نکرده اند، گرفتار تحریف و تفرقه شده و نتوانسته اند وحدت در عبادت را در مسیر حق حفظ کنند. یکی از نمونه های این تحریف ماجرای قوم بنی اسرائیل و گوساله سامری است که مردم بعد از رفتن حضرت موسی به دلیل بی توجهی به سخنان جانشین ایشان، حضرت هارون، به سمت سامری رفتند و گوساله پرست شدند.
در صدر اسلام بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) مردم به دستور آن حضرت در غدیر خم بی توجهی کردند و گفتند حسبنا کتاب الله. یعنی ما به سفارش پیامبر احتیاجی نداریم و تکلیفمان را خودمان مشخص می کنیم. جامعه اسلامی در آن روز با این شعار وارد عرصه جدیدی از دینداری شد و نتیجه آن این شد که در میان مدت و بلند مدت دین اسلام گرفتار تفرقه شد و انواع و اقسام نحله های اسلامی سر برآوردند. نبود ولی در جامعه باعث شد تا هر کسی از ظن خود دین را بفهمد و به دیگران بیاموزد. دقت داشته باشیم که این تفرقه از ناحیه خلفا و علمای اسلامی منشا می گرفت که اگر به خود مردم واگذار شده بود، فهم از دین و کتاب خدا به مراتب از تشتت بیشتری، برخوردار می شد.
نتیجه اینکه اگر ولایت به عنوان مکمل دین در نظر گرفته شده، به این دلیل است که دین باید مفسر و مبین داشته باشد؛ مفسری که با وحی در ارتباط است و دین را خوب می شناسد و مانند پیامبر اکرم (ص) از روی وحی سخن می گوید نه از روی هوی. (و ما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی)
نظر شما