به گزارش ایرنا؛ قمقمه های عطشان مجموعه خاطرات جانباز شیمیایی محمدرضا زنجانی به همت علیرضا صداقت می باشد که از سوی انتشارات سماء قلم منتشر شده است؛ محور خاطرات این کتاب عملیات کربلا یک و آزاد سازی مهران در تیرماه سال ۱۳۶۵ است.
نویسنده شرح حال جانباز را در مقدمه کتاب چنین بیان می کند: آقای محمدرضا زنجانی در شهر همدان شهرستان "مهاجران" ۱۵ بهمن ۱۳۴۵ به دنیا آمد.
وی در سن نوجوانی و در حالیکه کمتر از ۱۵ سال سن داشت؛ به جبهه رفت و تا پایان جنگ حضوری فعال داشت و هفت بار در عملیات های مختلف مجروح شد که از جمله آنها عملیات کربلای یک است؛ عملیاتی که اسم کتاب هم بر گرفته از چند و چون و خاطرات آن است.
در این کتاب آمده است: "ای کاش کسی بود که به زایرانی که از مرز مهران عازم کربلای حسینی می شوند، می گفت: فرزندان ایران اسلامی با لب تشنه این منطقه را از لوث متجاوزان بعثی پاک کردند، تا بیشتر قدر زیارت شان را بدانند و در حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) یادی از آن دلاور مردان کنند».
قمقمه های عطش
سال ۱۳۶۵ عملیات کربلای یک، برای آزادسازی شهر مهران من در لشکر علی ابن ابی طالب(ع)، واحد اطلاعات و عملیات مشغول انجام وظیفه بودم ؛ مهران بعد از فتح فاو توسط صدامیان در تاریخ برای چندمین بار اشغال شد.
امام خمینی (ره) از مسئولان و فرماندهان خواستند که مهران باید هر چه زودتر آزاد شود.
این عملیات در تاریخ ۹/ ۴/ ۶۵ و در اوج گرمای تابستان با رمز "یا ابوالفضل العباس ادرکنی " انجام شد.
قبل از حمله وقتی نیروهای عمل کننده (رزمندگان) باخبر شدند رمز عملیات حضرت ابوالفضل العباس (ع) است؛ همه به سقای دشت کربلا متوسل شدند و برخی از نیروها نیز آب قمقمه هایشان را خالی و با لب تشنه در آن عملیات شرکت کردند.
بسیاری از بچه های گردان های امام سجاد (ع) شب عملیات با لب تشنه به شهادت رسیدند؛ در این عملیات بود که شهر مهران بار دیگر آزاد شد و بنده هم توفیق مجروحیت در آن عملیات را داشتم.
حوالی ظهر روز دوشنبه ۱۶ تیر ۱۳۶۵ (روز هفتم عملیات) بار دیگر مواضع لشکر ۲۷ زیر آتش شدید دشمن قرار می‌گیرد و متعاقب آن، نیروهای پیاده‌ی عراق که به نظر می‌رسد به استعداد یک تیپ باشند، تظاهر به تک می‌کنند.
لشکر ۲۷ که بار دیگر در یک عمل انجام شده قرار گرفته است، تمام انرژی خود را برای مقابله و دفع پاتک دشمن به کار می‌برد.
رزمندگان گردان کمیل با استعداد ۷۰ رزمنده در نهایت ایثارگری مقاومت می‌کنند؛ از جنگ دو طرف در سخت‌ترین و طاقت‌فرساترین موقعیت زمانی به لحاظ گرمای شدید هوا و تشنگی، ۲ ساعت و نیم است که می‌گذرد.
فضای منطقه را دود و آتش و هیاهوی مداوم گلوله‌های تیربارها و مسلسل‌ها و به‌خصوص انفجار گلوله‌های توپ پرکرده است؛ هر چه عملیات به طول می‌انجامد، رمق دوطرف بیشتر کاهش می‌یابد.
با گذشت سه ساعت، اکنون بیشتر صدای انفجار مهیب گلوله‌های توپ و خمپاره است که به گوش می‌رسد.
در این هنگام فرماندهی تیپ ۷۱ عراق به پشتیبانی گردان توپخانه خود رفته و به ستاد اعلام می‌کند تا تکلیف را برای جلو رفتن یا عقب‌نشینی مشخص کنند، چراکه تعداد زیادی از نیروها کشته و یا زخمی شده‌اند و فرماندهان گروهان ها و دسته‌ها پی‌درپی تقاضای آب و آذوقه دارند.
آنها به شدت در سختی و تنگنا به سر می برند؛ البته تلاش‌هایی برای رفع این مشکل انجام می‌شود، اما خودروهای حامل آب و آذوقه بر اثر آتش سنگین نیروهای ایرانی منهدم شده‌اند و شدت عطش و تشنگی نیروها به حدی رسیده که برخی فرماندهان عراقی به مقام ارشد خود در قرارگاه اعلام کرده‌اند در صورت تأخیر در ارسال نیازها، ناچار عقب‌نشینی می‌کنند.
فداکاری در نهایت درجه خود
در جبهه خودی نیز وضع بهتر از این نیست؛ تنها وجه تمایز رزمندگان با نیروهای عراقی، ریشه‌های اعتقادی‌شان در مبارزه با نیروهای اشغالگر و روحیه فداکاری و ایثارشان در برابر دشمن است.
جلوه این فداکاری در زمان نبرد و هنگامیکه رزمندگان عطش شدید دارند، کاملاً مشهود است؛ زمانیکه قمقمه‌های آب خالی و همه تشنه‌اند؛ فقط یکی از رزمندگان در قمقمه‌اش کمی آب هست که آنرا به دیگری می‌دهد و او نیز به دیگری و ...
عباس پورمحمدی یکی از رزمندگان حاضر در این عملیات در تشریح این وضعیت می‌گوید: همه تشنه بودند یکی از همرزمان، چون تشنگی بسیار زیاد دوستان را شاهد بود، آب را نمی‌خورد و به دیگران تعارف می‌کند بچه‌ها ردیف به روی زمین نشسته بودند.
اولی قمقمه را از دست او گرفت، اما نیاشامید و آنرا به همرزم دیگر تعارف کرد؛ او هم آب نخورد و به دوست دیگرش که کنار او قرار داشت، داد.
باورم نمی‌شد در این هوای گرم و با شدت عطش، کسی در فکر خود نیست؛ قرار بر این شد هر کس جرعه‌ای آب بیاشامد و آن را به نفر بعدی بدهد.
باور کنید از ترس اینکه مبادا آب به همه بچه‌ها نرسد، قمقمه به دست هرکسی که می‌رسید، فقط لبان خود را تر می‌کرد؛ اندکی آب می‌چشید و بعد به نفر بعدی می‌داد.
قمقمه آب به آخرین نفر رسید، اما هنوز آب به‌اندازه‌ی چند نفر دیگر در داخل آن بود. آب اندک قمقمه را ۱۰ تا ۱۵ نفر از بچه‌ها می‌خوردند، ولی آن‌قدر بااحتیاط که از مقدار آن کم نمی‌شد.
در این زمان به‌خوبی مشاهده کردم که ایثار در اوج قله‌ی امکان ایستاده است و فداکاری در نهایت درجه‌ی خود میان دوستان می‌درخشید.
سرانجام این تهاجمِ متجاوزان که پنج ساعت ادامه یافته است، بر اثر جسارت و مقاومت سرسختانه رزمندگان به شکست انجامید.
ایمان ابزاری فراتر از تئوری های نظامی
سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در تاریخ نهم تیر سال ۱۳۶۵، همزمان با شروع عملیات آزادسازی مهران در میان نیروهای لشکر ۴۱ ثارالله از گنجینه نیروی ایمانی رزمندگان ایرانی در برابر دشمن تا بن دندان مسلح و تأثیر آن بر پیروزی جبهه حق بر باطل سخنرانی کرد.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برای اولین بار این صوت را منتشر کرده است در این صوت می‌شنویم:
"برادران، توجه داشته باشید که خدا با ماست؛ دشمن ما یک دشمن ترسو و بزدل است؛ اینکه امکانات، تجهیزات، آموزش و فکر نظامی دارد را هیچ‌کس انکار نمی‌کند؛ اما دشمن ما یک‌چیز ندارد و آن یک چیز را که ندارد انگار هیچ‌چیز ندارد که آن ایمان است.
یک چیز و یک مرض در دشمن ما وجود دارد و آن ترس از مرگ، آنچنان از مرگ می‌ترسند که حساب ندارد و این عامل و این مرض در هر کجا باشد باعث شکست می‌شود. "
درباره عملیات
پس از اشغال مهران برخی شواهد نشان‌دهنده این بود که دشمن از حملات زمینی خود دست بر نداشته و همچنان در محورهایی خود را آماده تک می‌کرد و این احتمال داده می‌شد درصورتیکه نیروهای خودی به دشمن مجال بدهند، قصرشیرین و سپس سومار مانند مهران به تصرف عراق درخواهند آمد.
در این صورت ادامه این روند آثار و تبعات سیاسی نظامی نامناسبی برای کشور خواهد داشت.
به همین دلیل عملیات کربلای یک با هدف باز پس گیری شهر مهران و سلسله ارتفاعات قلاویزان و دستیابی به مرز و تأمین کل منطقه در شباهنگام نهم تیر سال ۶۵ انجام و تا ۱۰ روز بعد ادامه داشت؛ روزهایی که زیبا ترین حماسه ها طی آن رقم خورد.
در این عملیات شهر مهران، هشت روستای منطقه، پاسگاه دراجی و سلسله ارتفاعات قلاویزان به‌ویژه قله ۲۲۳ و همچنین منطقه‌ای به وسعت ۱۷۵ کیلومترمربع از خاک ایران از دست عراقی‌ها آزاد شد و عقبه‌های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیررس نیروهای اسلام قرار گرفت.
مهران؛ تنها شهری که در دوران دفاع مقدس چهار بار دست به دست شد
رژیم بعث عراق پس از ناکامی در بازپس‌گیری فاو برای جلوگیری از حملات گسترده ایران، شهر مهران را به تصرف درآورد و با هیاهو آنرا به رخ جهانیان کشید.
عراقی‌ها جشن گرفتند و گفتند نیروهای طلایی صدام در عملیات خونخواهی قهرمانانه مهران را تصرف کرده اند.
رادیو بغداد با چنان آب و تابی خبر فتح مهران را اعلام کرد که گویی تهران را فتح کرده‌اند؛ صدام اعلام کرد مهران مهریه فاو است و تا زمانی که ایران در فاو است، آنها هم محکم و استوار در مهران خواهند ماند.
رییس جمهور معدوم عراق همچنین رجز خوانی کرد و گفت: عقب‌نشینی ایران از فاو در مقابل عقب‌نشینی عراق از مهران خواهد بود.
این تبلیغات تا سطحی بود که حضرت امام «ره» به موضوع حساس شدند و شخصاً از فرمانده سپاه پیگیری کردند که تکلیف مهران را روشن و بعثی‌ها را وادار به عقب نشینی کنند.
با پیگیری‌های حضرت امام راحل و جلسات متعدد فرماندهان و اقدامات مختلف تیم‌های شناسایی، تصمیم بر انجام عملیات کربلای یک گرفته شد.
با نزدیک شدن زمان حمله، جابجایی و نقل و انتقالات شروع شد.
در این هنگام طوفان نسبتاً شدیدی همراه با گرد و غبار در گرفت و سطح منطقه عملیاتی و عقبه نیروهای خودی را پوشاند به طوری که دشمن امکان دید را از دست داد.
یا ابوالفضل العباس ادرکنی
ساعت ۲۲:۳۰ دقیقه مورخ نهم تیرماه سال ۱۳۶۵ عملیات آزادسازی مهران تحت عنوان کربلای یک و با رمز یا ابوالفضل العباس ادرکنی آغاز شد.
این عملیات در پنح مرحله طراحی شده بود که در همان مرحله اول و دوم قوای اسلام به اهداف مورد نظر مورد نظر دست یافتند از جمله آنکه شهر مهران و همچنین بیش از ۱۷۵ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده ازاد شد.
همچنین ارتفاعات قلاویزان، کله قندی، روستاهای رضاآباد، پاسگاه مرزی بهرام آباد، جاده مهران - دهلران به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و شهرهای بدره و زرباطیه عراق زیر دید و تیر قوی نیروهای اسلام قرار گرفتند.
بعد از تصرف این شهر رزمندگان دیوارهای شهر را به نوشته" مهران آزاد شد، قلب امام شاد شد" مزین کردند تا نشان دهند این عملیات صعب فقط با ایمان و عشق و وحدت پیروز گشته است.
مهران؛ دژ شکست ناپذیر
۱۰ تیر سالروز آزادسازی مهران از چنگال رژیم بعث صدام با رشادت‌ها و دلاوری‌های رزمندگان اسلام است.
عراق امیدوار بود با این استراتژی علاوه بر کاستن از فشارهای سیاسی و ضربات روانی ناشی از شکست‌های پی‌درپی در فاو، از انفعال خارج و ابتکار عمل را در جنگ به دست آورد و آنرا به عنوان راهی برای پایان دادن به جنگ برگزیند.
بر همین اساس، عراق تهاجم خود را در تاریخ ۱۵/ ۱۲/ ۱۳۶۴ از جبهه شمالی آغاز و پس از موفقیت در عملیات زنجیره‌ای در مدت زمان بر اساس این تفکر صدام که: «از دم (شمالی‌ترین جبهه نبرد یعنی اشنویه) شروع می‌کنیم تا به سر [فاو] برسیم» مناطق ارتفاعات شاخ تاجر و شیخ گزنشین، دربندیخان، سومار و حاج عمران و مناطق شرهانی، سیدکان، مجنون جنوبی، فکه و پیچ انگیزه را مورد تهاجم قرار داد و اخباری دال بر آمادگی عراقی‌ها برای یورش به منطقه عمومی مهران شایع شد.
درحالیکه فرماندهان نظامی ایران برای چاره‌جویی و مقابله با تهاجمات پی در پی دشمن در تلاش بودند، خبرهایی از نقل و انتقال ارتش عراق در منطقه عمومی مهران و احتمال حمله به آن گزارش شد.
سرانجام در ساعت ۲ بامداد ۲۷/ ۲/ ۱۳۶۵ با اجرای آتش شدید توپخانه روی مواضع خودی، هجوم دشمن به منطقه مهران آغاز و روز جمعه ۲/ ۳/ ۱۳۶۵ با پشت سر گذاشتن شهر مهران و تصرف ارتفاعات قلاویزان و تپه غلامی و باغ کشاورزی تا پشت جاده مهران، تا ۲۰ کیلومتری عمق خاک ایران پیش آمد.
رادیو و تلویزیون و نشریات عراق از اشغال مهران چنان حماسه‌ای ساختند که گویی ارتش عراق مجدداً شهر خرمشهر یا پایتخت ایران را فتح کرده است.
آنها با راه‌اندازی جنگ روانی گسترده، تبلیغ می‌کردند که مهران را در برابر فاو پس می‌دهیم.
در نتیجه این عملیات گسترده روانی، آزادسازی مجدد مهران در اولویت ایران قرار گرفت و استراتژی جدید و نانوشته "هجوم بدون توقف" در دستور کار قرار گرفت. پس از آن، طراحی و اجرای عملیات کربلای یک به منظور آزادسازی منطقه مهران آغاز شد.
روز دوشنبه ۹/ ۴/ ۱۳۶۵ عملیات آغاز و درحالیکه تصور می‌شد جنگ سخت و نفسگیری در منطقه آبزیادی در ارتفاعات قلاویزان به وقوع می‌پیوندد، در کمال تعجب، نیروهای دشمن حداقل مقاومت را از خود بروز دادند و با گذشت ۴۰ دقیقه از شروع عملیات، همه خطوط مستحکم عراقی‌ها در هم شکست.
مهران آوردگاه تاریخی
مهران که در نوار مرزی بین دو کشور جزو جبهه میانی به حساب می آمد، نه تنها در آن زمان - که از دیرباز و حتی قبل از شروع جنگ - صحنه مناقشات مرزی و درگیری های پراکنده بود.
با توجه به اینکه بیشتر نیروهای ایران در فاو درگیر بودند، عراق در یک حرکت حساب شده با کمترین مقاومت از سوی نیروهای خودی دروازه های مهران را گشود و روستاهای اطراف آن را به تصرف خود درآورد.
از این سو به منظور آزادسازی شهر مهران مقدمات کار، از جمله شناسایی و جمع آوری اطلاعات از دشمن، آغاز و عملیات کربلای یک بر اساس سه مرحله طراحی شد.
در ساعت ۲۲ و ۳۰ مورخ ۹ تیرماه ۱۳۶۵ عملیات آزادسازی مهران با عنوان «کربلای یک» و با رمز «یا ابوالفضل العباس(ع) ادرکنی» آغاز شد.
۲۴ ساعت پیش از شروع عملیات، ۲ گردان از رزمندگان ایرانی جهت دور زدن و غافلگیر کردن دشمن از سمت قلعه آویزان حرکت کرده بودند. همزمان با حرکت این نیروها، طوفان نسبتا شدیدی همراه با گرد و غبار سطح منطقه عملیات و عقبه‌های خودی را پوشاند و این وضعیت درست در زمانی بود که یگان‌های خودی آماده می‌شدند تا عملیات خود را آغاز کنند.
عملیات موفق کربلای یک پایانی بر استراتژی دفاع متحرک عراق و نیز نقطه شروع امیدوار کننده ای برای نیروهای خودی بود؛ منفعل کردن سیاست تهاجمی عراق، هدفی عمده بود که نیروهای خودی بخوبی توانستند در این عملیات به آن دست یابند و ضمن آن به همه اهداف نظامی پیش بینی شده نیز برسند.
۱۰ روز جنگ و مقاومت در مهران منجر به آزادسازی هشت روستا و ارتفاعات قلعه ویزا شد و ۲ پاسگاه مرزی به دست رزمندگان اسلام افتاد.
همچنین عقبه‌های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیر نیروهای خودی قرار گرفت و در مجموع ۲۲۰ کیلومتر مربع از زمین های تحت اشغال دشمن آزاد شد.
در این عملیات ۱۱۰ دستگاه تانک و نفربر، صدها دستگاه خودرو، چند انبار بزرگ مهمات و مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین دشمن منهدم گردید و در کنار این شمار از خسارات، ده ها تیپ از یگان‌های ارتش عراق از میان رفت.
خبرگزاری آسوشیتدپرس در این زمان گزارش داد که: «صدام حسین در یک برنامه تلویزیونی به افسران و سربازان خود که در عملیات مهران دست به عقب‌نشینی زده‌اند، مدال شجاعت داده است … این نشان به کسانی داده شد که چند ساعت قبل در عملیات نظامی شکست خورده‌اند.»
مرکز مطالعات استراتژیک لندن در گزارشی اعلام کرد که کارشناسان نظامی در لندن معتقدند عملیات مهران پدیده جدیدی رخ داد وآن به اسارت درآمدن بسیاری از افسران عالی رتبه ارتش عراق از جمله فرمانده تیپ و جانشین لشگر است.
در این گزارش علت اسارت سران ارتش بعث را عدم ایمان افسران عالی رتبه و پرسنل و سربازان ارتش عراق به ادامه جنگ و بیهوده انگاشتن ایستادگی در برابر نیروهای ایران عنوان شده بود.
شهرستان مهران با مساحت ۲ هزار و ۳۹۲ کیلومتر مربع معادل ۱۲ درصد مساحت استان ایلام را به خود اختصاص داده و این شهرستان از شمال به ایلام، از جنوب به دهلران، از شرق به ملکشاهی و از غرب به کشور عراق محدود شده‌است.
طبق آخرین آمار جمعیت شهرستان مهران در سال ۱۳۹۵ برابر با ۲۹ هزار و ۷۹۷ نفر جمعیت ساکن است که در ایام اربعین این جمعیت تا بیش از چهار میلیون نفر افزایش می یابد که در آن مقطع زمانی هر شبانه روز میانگین بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر در این شهرستان تردد می کنند.
ارتفاعات مهران دارای اهمیت نظامی و استراتژیک است؛ چراکه مهران نزدیک‌ترین شهر مرزی به عتبات عالیات می‌باشد
مهران از شهرستان‌های مرزی استان ایلام است که از تنگۀ فصیل دهلران شروع شده و به شمال‌غرب میمک یعنی تنگۀ بیجار ختم می‌شود.
فاصلۀ آن با شهرهای بدره و زرباطیه عراق کمتر از ۲۰ کیلومتر می‌باشد و از ۲ بخش مرکزی و صالح‌آباد تشکیل شده است؛ این شهر، در گذشته جوچَفت یعنی نهر کج نامیده می‌شد.
مهران در ناحیۀ غربی کبیرکوه قرار دارد؛ کنجان‌چم و گاوی از مهم ترین رودهای این شهر هستند که پس از تلاقی و یکی شدن، از مرز ایران عبور کرده و به هور جصان در عراق می‌ریزد.
در محدودۀ مرزی ایران و عراق در منطقۀ مهران، کوه‌ها و تپه‌های شاه‌نخجیر، شینو، کولک، کانی‌سخت، میش‌خواص، زیل‌ملک، سیاه‌ول، کله‌قندی، زالوآب، چکه‌قمر، چکه‌موسی، قلاویزان، جبل حمرین و کوه تونل وجود دارد.
ارتفاعات مهران دارای اهمیت نظامی و استراتژیک است و تسلط و دید دو طرف مرز را افزایش می‌دهد.
این موضوع، از دیرباز همواره محل اختلاف ایران و عراق در این منطقه بوده است به همین دلیل، با شروع جنگ تحمیلی، مهران از اولین شهرهایی بود که مورد هجوم ارتش عراق قرار گرفت.
پس از سقوط حکومت دیکتاتوری صدام، شهر کوچک مهران محل تردد زائران کربلا و زیارتگاه‌های عراق شد که رونق زیادی به این شهر دادند.
از مهمترین زیارتگاه‌های مهـــران، زیارتـگاه امام‌زاده سیدحسن است؛ بارگاه این امام‌زاده در جنگ تحمیلی تخریب شد و قسمتی از گنبد آن باقی ماند.
مزار علی غیوری‌زاده و برخی شهدای دیگر منطقه در جوار این امام‌زاده قرار دارند.
ارتفاعات قلاویزان که در جنوب‌غرب شهر مهران واقع شده، منطقه‌ای ناهموار و شبه‌کوهستانی است که پس از کوه چکه‌موسی، با طول تقریبی ۲۲ کیلومتر در امتداد یال‌های دامنۀ غربی کبیرکوه، از سمت شرق به غرب کشیده شده و بلندترین نقطه قلاویزان قله ۲۶۵ است که در خاک ایران قرار دارد.
قله ۲۲۳ در خاک عراق نیز در نزدیکی فرورفتگی خط مرزی جنوب مهران (شیار میگ‌سوخته) واقع شده است. سایر بلندی‌های مهم قلاویزان تپه‌های ۲۵۴، ۲۴۴، ۲۴۹، ۲۲۵ و ۱۷۵ می‌باشند که به صورت نواری هلالی‌شکل از جنوب‌شرق تا جنوب‌غرب مهران گسترش یافته‌اند.
این منطقه با وجود پستی و بلندی‌های تپه‌ماهوری‌شکل از موقعیت مهم نظامی برخوردار می‌باشد؛ به طوری که با استقرار بر روی بلندی‌های اصلی آن، کیلومترها دشت، آبادی و شهرهای پیرامونی مانند مهران، زرباطیه و بدره عراق در سیطره دید قرار می‌گیرد.
دشمن در زمان اشغال مهران، با ایجاد میادین مین، سیم‌خاردار و کانال در دامنۀ شمالی ارتفاعات قلاویزان، شرایط سختی را برای نفوذ به مواضع خود به وجود آورده بود.
هم‌اکنــون بقایای موانع دشمن در این منطقه مورد بازدید زائران آثار دفاع مقــدس قـرار می‌گیرد.
نظر شما