حق تبارک و تعالی در آیه ۱۵۱ از سوره مبارکه بقره چنین فرموده است که: «کَمَا أَرْسَلْنَا فِیکُمْ رَسُولًا مِنْکُمْ یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِنَا وَیُزَکِّیکُمْ وَیُعَلِّمُکُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُعَلِّمُکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ... همچنانکه پیامبری از خودتان به میان شما فرستادم تا آیات ما را بر شما بخواند و پاکدلتان بگرداند و به شما کتاب و حکمت بیاموزد و آنچه نمیدانستید به شما آموزش دهد.» در آیه بعد نیز اشاره شده که پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس بگذارید و با من نافرمانی نکنید.
مرحوم علامه طباطبایی می‌گوید از این آیه شریفه می‌توان به‌خوبی برداشت کرد همان رسولی که کتاب قرآن به او (ص) نازل شد، آن کتاب را به شما (یعنی ما مردمان) تعلیم می‌دهد. حال از این معنا به سراغ پنج آیه نخستین سوره مبارکه علق می‌رویم که از جمله زیباترین آیات کلام‌الله مجید است و مانند دیگر آیات شریفه آن از نظر مفاهیم حکمی در اوج: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ* الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ.» با این آیات می‌توان به علم داده شده به پیامبر(ص) که عالی‌ترین حکمت است پی برد و طبق دستور پروردگار عالمیان پیامبر وظیفه دارد همین علم را به مردم برساند.
مفسر جلیل‌القدر علامه طباطبایی چنین مرقوم کرده که حق تبارک و تعالی با «اقرا باسم ربک» دستور می‌دهد بندگانش خواندن را به نام او آغاز کنند، هر چند که در جای دیگر دستور داده هر کاری را که می‌خواهند آغاز کنند، با بسم‌اللّه آغاز کنند، پس در حقیقت آیه مورد بحث دستورالعمل است و در جمله «ربک الذی خلق» اشاره شده است به اینکه پروردگار تو تنها و تنها آن کسی است که عالم را آفریده و این همان توحید ربوبیت است که مقتضی است عبادت را در او منحصر کنند.
و «خلق الانسان من علق» به تدبیر الهی وارد بر انسان اشاره دارد، تدبیرش از لحظه‌ای که به صورت علقه درمی‌آید، تا وقتی که انسانی تام‌الخلقه شده و دارای صفاتی عجیب و افعالی محیرالعقول می‌شود. همه اینها به تدبیر مستمر و پی در پی خدای تعالی است که این تدبیر پی در پی چیزی نیست مگر خلقت پی در پی. پس خدا به همان دلیل که خالق انسان است مدبر او نیز هست در نتیجه انسان چاره‌ای جز این ندارد که خدای واحد را پروردگار خود بگیرد.
در سه آیه اقْرَأْ وَ رَبُّک الاَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الانسنَ مَا لَمْ یَعْلَمْ امر به قرائت را تکرار فرموده تا مطلب یعنی امر اولی را تأکید کند. خدای تعالی قرائت یا کتابت و قرائت را به وسیله قلم بیاموخت و زمینه این آیه تقویت روح رسول خدا (ص) و از بین بردن اضطراب آن حضرت است، اضطرابی که از دستور قبلی به آن جناب دست داده بود، چون دستور خواندن به کسی که امی است، نه سواد خواندن دارد و نه نوشتن، اضطراب‌آور است، گویا فرموده: کتاب پروردگارت را بخوان، کتابی را که او به تو وحی می‌کند و از این فرمان اضطراب و خوفی به خود راه مده و چه جای ترسیدن است؟ در حالی که پروردگار اکرم تو آن کسی است که قرائت را به وسیله قلم به انسان آموخت؟
وقتی سواد باسوادان هم به وسیله قلم است که او آفریده و در اختیارشان قرار داده تا منویات خود را بنویسند، چرا نتواند قرائت کتاب خود را بدون وساطت قلم به تو تعلیم دهد؟ آن‌هم با اینکه به تو امر کرده که: بخوان اگر تو را قادر بر خواندن نکرده بود، هرگز امر به آن نمی‌کرد.
بعد از جمله مورد بحث که خطابش به شخص رسول خداست، نعمت تعلیم عمومیت داده می‌شود: به جنس انسان چیزهایی را که نمی‌دانست تعلیم داده و این خود مزید تقویت است و رسول خدا را بیشتر دلگرم و خرسند می‌سازد.
کلام‌الله مجید که خود برای ترویج به کتابت درآمد، بارها از تفکر و اندیشه و نوع کسب علوم سخن گفته و هم اینکه به قلم قسم خورده است. و قسم به قلم از عالی‌ترین قسم‌هاست، چراکه هم علم لدنی پیغمبر مکرم اسلام و ائمه معصومین (ع) و هم علم اکتسابی اندیشمندان از طریق آن گسترش پیدا می‌کند. خداوند به وسیله دانش خوف را از دل پیامبر(ص) و همه انسان‌ها دور می‌کند و چه نعمتی برتر از این را می‌توان سراغ گرفت؟ آفرینندگان دانش و خداوندگاران قلم از این جهت به پروردگار و آفریننده خود شباهت دارند.
باید خداقوت گفت به همه اهالی قلم که بزرگوارانه راه پرتگاه‌های خوف و هراس را بسته و باعث آرامش دل‌ها و اطمینان قلب‌ها می‌شوند. صنعت محترم و متین نشر ایران، اعتبار و افتخارش، گسترش تولیدات فکری همین اندیشمندانی است که باعث آرامش دل‌های ایرانیان هستند و اضطراب‌های آنها را می‌پوشانند. به یقین خداوند خودش به هر دو گروه توجه دارد و جزای خیرش را عطا خواهد کرد.
ضرورت دارد هر مسلمانی خود را به «قسم به قلم» و مفاهیم برآمده از آن متعهد بداند. درج روز قلم در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران برای پاسداشت این قسم صورت گرفته است. بنده و همکارانم در مجموعه خانه کتاب و ادبیات ایران عهد بسته‌ایم تا به پاسداشت این قسم حق تبارک و تعالی بکوشیم. امیدوارم که در این مسیر موفق به جلب رضایت الهی و جذب نظر کریمانه اهل قلم شویم.»
نظر شما