محرم در آینه آداب و رسوم سرزمین آفتاب

به گزارش ایرنا، محرم ماه عزای سیدالشهدا(ع) که از راه می‌رسد خیمه غم و سوز و اندوه داغ مظلوم کربلا بر عمود عشق به حسین(ع) و کربلا در منزلگاه دل عشاق امام حسین(ع) از خرد و کلان برافراشته می‌شود.

محرم که می‌شود دلهای عاشق و شیفته عزیز زهرا(س) سقاخانه اشک می‌شود و قلبها حریم حرم حسینی می‌شود تا در کوچه پس کوچه‌های بیقراری و غم و ماتم با توسل به کشتی نجات و چراغ هدایت عالمین جرعه‌ای ناب از شعر و شعور شهامت و ایثار و آزادمردی شاه شهیدان را در وجود ریزد و رستگار شود.

محرم که از راه می‌رسد همه افراد حتی کسانی که پایبندی زیاد به اخلاقیات و معنویات ندارند دنبال بهانه می‌گردند تا با پیوند قلبشان به حرمت کربلا و عاشورا دست در گردن تواضع دخیل کنند، چشم از گناه ببندند، دل از زنگار غفلت پاک کنند و عشق به حسین را آیه آیه زندگیشان کنند و با قرائت سوره ایمان و اخلاص و پاکی دل را آتشدان شور و شعور حسینی کنند.

هر کسی در این بزم پر شور و شعور ناب عاشورایی به میزان شاخه سبزینه ارادت و توسلی که به عرش حسینی دراز کرده میوه شیرین معنویت خواهد چید و در سایه سار سلامت ایمان و صلابت علوی جامه عافیت از گناه و لغزش خواهد پوشید و لباس آدمیت بر تن خواهد کرد.

محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر است که نه تنها شیعیان حتی دیگر ادیان و اقشار آزادمرد دنیا برای شهادت یگانه مظلومی که سرباز شش ماهه به میدان جنگ آورد و حنجر حجتش را به روی دستش دریدند خیمه عزا برپا می‌کنند تا مظلومیت و حقانیت تمامی حق را در مقابل تمامی جبهه کفر به جهانیان بشناسانند.

مراسم سوگواری و عزاداری سیدالشهدا(ع) در سراسر ایران در قالب آیین‌های مختلف با شکوه و جذاب و معنوی است که هر کدام از آنها با بیان وقایع عاشورا، بازسازی مصائب شهادت امام حسین(ع) و اسارت اهل بیتش مخاطبان زیادی را متوجه خود می‌کنند که این مهم تابع آداب و رسوم خاصی است که از گذشته‌های دور تاکنون بر جا مانده است.

مردم استان مرکزی از گذشته‌های دور ارادت خود را به اهل‌بیت(ع) ثابت کرده‌اند و به‌ نوعی پرچم‌دار عزای امام حسین (ع) در محرم و صفر هستند، این مردم مانند تمامی اقوام و مردم ایرانی آداب‌ و رسوم خاص خود را در دهه‌های محرم و به‌ خصوص روز تاسوعا و عاشورا دارند.

هیات‌های عزاداری در استان مرکزی در قالب سینه‌زنی و زنجیر زنی تشکیل می‌شود و قدمت برخی از هیات‌های استان مرکزی به قرن‌ها قبل می‌رسد که آداب و سنن و همچنین تجهیزات عزاداری نسل به نسل به یادگار گذاشته شده است به گونه‌ای که حفظ و صیانت از آن سرلوحه کار دست‌اندرکاران هیات‌های عزاداری است.

در استان مرکزی آیین‌های عزاداری دهه اول محرم، همه ساله با حضور خیل عزاداران حسینی در این استان برگزار می‌شود؛ برخی از این آیین‌ها منحصربفرد و ویژه مردمان این استان است که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم.

نخل‌گردانی به یاد نخل‌هایی که بر زمین افتادند

در خمین مراسم نخل‌گردانی از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن نخل از جایگاه شروع و تا ظهر عاشورا با گرداندن نخل در دو خیابان اصلی شهر و مکانی قدیمی که از طرف اهالی "چاله نخل" خوانده می‌شود، ادامه می‌یابد. مراسم نخل‌گردانی تابع قراردادهای محلی بوده و حداقل از دوره زندیه تا بحال استمرار داشته است.

در نراق نیز که از شهرهای قدیمی استان مرکزی و در حد فاصل دو شهرستان دلیجان و کاشان است نیز در روز عاشورا مراسمی تحت عنوان نخل‌گردانی برگزار می‌شود.

این مراسم که ریشه در فرهنگ و گذشته مردم این شهر دارد از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن دو نخل قدیمی از جایگاه خود شروع و با چرخاندن آن در خیابان امام خمینی(ره) و کوچه‌های بافت قدیم شهر همراه است. زنان به مانند مردان بدنبال نخل به راه افتاده و در پی آن مویه می‌کنند.

تفرش یکی از کانون‌های تشیع در مرکز ایران از صدر اسلام تاکنون بوده است. در این شهر مراسم عزاداری با خاصی برگزار شده و با انجام مراسم و آیین‌هایی خاص همراه است.

یکی از مراسم کهن در این شهر مراسم نخل‌گردانی است. این مراسم در روز عاشورا و با حضور مردم محله فم و ترخوران برگزار شده و تابع قراردادهای خاص و از پیش تعیین شده است. مراسم نخل‌گردانی از دوره صفویه تا به حال در شهر تفرش تداوم داشته است.

علم‌برانی تفرشی‌ها به یاد علمدار کربلا

مراسم علم‌بران در محله فم شهر تفرش و در محلات کوچک آن انجام می‌شود. در محله مذکور سه محله خلچان، ششناو و میان‌ده صاحب تکیه هستند.

در روز اول محرم مردم محل با چند علم سیاه به در خانه‌های صاحب علم رفته و با انجام نوحه و چاوشی‌خوانی او را دعوت به بیرون آوردن علم می‌کنند.

بدین ترتیب تمامی علم‌های یک تکیه از صبح تا حدود ظهر با حضور مردم محله جمع شده و در جایگاه پیش‌بینی شده خود در تکیه جای داده می‌شود. علم‌بران در تفرش دارای سبقه تاریخی بوده و حداقل از دوره قاجار برگزار می‌شود.

تعزیه آیین کهن ایرانی

یکی از آیین‌های محرمی تفرش تعزیه است که ریشه در تاریخ کهن این خطه دارد. در این شهر و روستاهای پیرامون آن تکایایی ساخته شده که هر ساله و با فرا رسیدن ماه محرم در آنها تعزیه با استقبال و اشتیاق خاص از طرف عموم، برگزار می‌شود.

در تمامی تکیه‌های محله فم از روز اول محرم تعزیه‌های مرسوم دهه برگزار شده و هر محله(ششناو، خلچان و زاغرم) جداگانه به اجرای این مراسم آئینی می‌پردازند.

مردم شهر و مسافرینی که از بلاد اطراف می‌آیند مخاطبین تعزیه بوده و مهمان تکایا هستند. تعزیه میراث ماندگار گذشتگان در تفرش بوده و از دوره صفویه در این شهر برگزار می‌شود.

نوای تعزیه دو طفلان مسلم در گرکان می‌پیچد

روستای گرکان یکی از روستاهای تابع شهرستان آشتیان است. در تکیه قدیمی این روستا هرساله و در ایام شهادت ائمه(ع) تعزیه برگزار می‌شود.

در داخل تکیه یاد شده که به تکیه «سرپل» موسوم است حجره‌هایی برای نشستن مردم و میانگاهی برای برگزاری تعزیه پیش‌بینی شده است. نسخه‌های تعزیه در روستای یاد شده به گویش گرکانی و به خط خوشنویسان روستاست.

برگزاری تعزیه دوطفلان مسلم، شام غریبان و فروختن پسر شیعه در کنار دیگر تعزیه‌ها، از جنبه‌های برجسته این مراسم است.

انجدان در عزای حسین(ع) چغچغه‌ها را به صدا در می‌آورد

انجدان یکی از روستاهای تاریخی استان مرکزی در 28 کیلومتری جنوب شرق شهر اراک است. در این روستای تاریخی در روزهای دهم و یازدهم محرم مراسمی بنام چغچغه‌زنی برگزار می‌شود.

چغچغه ابزاری چوبی و خراطی شده است که با به هم کوبیدن آنها آهنگ‌های موزون ایجاد می‌شود. انجدان از دو محله بالا و پایین تشکیل شده و مردم این دو محله با چغچغه‌زنی به عزاداری می‌پردازند. غالبا یک نفر آواها و نوحه‌های محلی سر داده و چغچغه‌زن‌ها با هماهنگی خاص با چغچغه، جواب می‌دهند. این مراسم ریشه در گذشته مردم انجدان داشته و حداقل از دوره قاجار برگزار می‌شود.

اراک با تعزیه‌ یاد سالار شهیدان را زنده می‌کند

سابقه تعزیه سیار اراک به زمان تاسیس این شهر یعنی بیش از ۲۰۰ سال قبل بازمی‌گردد که در طول ۱۱ روز اول ماه محرم در بازار سرپوشیده اجرا می‌شود.

در این آیین دو گروه تعزیه خوان از دو محله اصلی شهر وارد بازار می‌شدند و برای آنکه صدای گروه اول مزاحم گروه بعدی نشود فاصله بین دو گروه را چندین پرچم و چلچراغ قرار می‌دادند.

تعزیه سیار اراک تا سال ۱۳۴۲ به طور جدی برگزار می‌شد، اما بعد از آن سال به دلیل جلوگیری از عزاداری‌های محرم و شرایط سیاسی حاکم بر کشور، اجرای آن متوقف شد و پس از پیروزی انقلاب در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ دوباره از سرگرفته شد، اما دوباره متوقف شد و در سالهای اخیر نیز تلاشهایی برای اجرای آن صورت گرفته است.

در اجرای تعزیه سیار، اول نقاره زنان و شترها وارد بازار می‌شوند، بعد از آنان گروه سینه زنان و بعد از آن شبیه خوانان وارد می شدند و طول بازار را طی می‌کنند.

بازار اراک به دلیل برخورداری از سقف‌های قوس دار قابلیت انعکاس صدا را دارد و مکان مناسبی برای اجرای تعزیه است و گفته می شود در گذشته این شهر دارای حسینیه و یا تکیه بزرگ نبوده و بازارحکمِ این مکان را برای مردم و عزاداران ایفا می کرده است.

علم گردانی روستای هزاوه اراک

علم گردانی از آیین‌های سنتی و ویژه ماه محرم در استان مرکزی است که از ۳۰۰ سال پیش از روز اول تا دهم محرم در روستای هزاوه اراک برگزار می‌شود.

در این مراسم علم به تک تک خانه‌ها رفته و در آن مردم نذورات خود را به علمدار برای کمک به هیات داده و دستمالی به علم می‌بندند و کسانی که مشکل یا حاجتی دارند، دستمالی از آن باز می‌کنند.

آیین مذهبی علم گردانی در روز عاشورا با بردن علم به تپه‌ای موسوم به «مبارک » و عزاداری و سینه ‌زنی ادامه می‌یابد و علم در میان سوگ و ماتم، دوباره به امامزاده احمد(ع) هزاوه برگردانده می‌شود.

آیین مذهبی علم‌ گردانی توسط هیات سادات روستای هزاوه اجرا می‌شود و شروع این رسم بیرون آوردن علم از محل نگهداری آن در امامزاده احمد(ع) هزاوه در شب اول ماه محرم است.

عزاداران هیات سادات هزاوه همگی با لباس‌های مشکی و شال‌های سبز در این آیین شرکت می‌کنند و علم عاشورا را به عنوان نماد رشادت علمدار کربلا در روز اول محرم آذین کرده و در میان سینه ‌زنان عزادار در بین محله‌های روستا به حرکت در می‌آورند.

همچنین، این علم در روزهای اول و دوم محرم در محله طره زار، پنجم و ششم محرم در محله سر آسیاب ، هفتم محرم در محله‌های پایین و میان روستا و نهم محرم در محله‌های دیگر روستا به حرکت درمی‌آید و هنگام علم گردانی هزاوه توسط هیات سادات، مردم محله‌های مختلف گوسفند و گاو قربانی کرده و به عزاداران این هیات نذری می‌دهند.

تعزیه روستای وفس

تعزیه‌ خوانی در روستای وفس یکی از رسوم نمایشی، آیینی و مذهبی استان مرکزی است که جاذبه‌ای برای گردشگران مذهبی دارد.

تعزیه روستای وفس با برخورداری از زوایای فرهنگی و مذهبی متعدد و منحصر به فرد به شماره ۱۲۵ در فهرست آثار معنوی کشور قرار گرفته و این آیین مذهبی با پرده‌های نمایشی متعدد و ویژگی‌های نمادین، رنگ و پوشش خاص، علاوه بر داستان مصایب امام حسین(ع) در دشت کربلا، زندگی سایر معصومان را نیز روایت می‌کند و در اجرای آن از اشعاری با زبان محلی روستای وفس (زبان تاتی) استفاده می‌شود.

تعزیه‌خوانی در وفس از سابقه‌ای دیرینه برخوردار است و قدیمی‌ترین نسخه‌های تعزیه که در حال حاضر در اختیار است به حدود ۲۳۰ سال قبل باز می گردد.

بازیگران نقش‌های هنر آیینی تعزیه وفس در طول سال به حرفه دیگری هم اشتغال دارند اما در ایام محرم نقش‌های اولیا و اشقیا را اجرا می‌کنند.

نسخه های تعزیه وفس مربوط به « آقا خان بیگ» بوده که در خانواده‌ او نسل به نسل گشته تا به امروز رسیده و در ایام محرم و صفر در این منطقه اجرا می شود.

دو گروه تعزیه به نام دو محله‌ی وفس «مانداران» و « خیورگ» از گذشته‌های دور تاکنون در وفس فعالیت داشته اند که علاوه بر تعزیه، آیین های عزاداری، زنجیرزنی، سینه زنی و شیون در عزای امام حسین(ع) و یارانش را در میدانگاه دو محله مذکور اجرا می کنند.

مردم سایر نقاط مختلف استان مرکزی نیز در ماه محرم و به خصوص دهه اول با روشی خاص آیین های عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) را برپا و یاد آن امام همام ویاران باوفایش را گرامی می‌دارند.