طی هفته‌های اخیر پش از آنکه «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا در تاریخ ۱۶ تیر از آمادگی کشورش برای ارسال مهمات خوشه‌ای به اوکراین خبر داد، این موضوع بر سر زبان‌ها افتاد و بحث‌برانگیز شد. یک هفته بعد این خبر به واقعیت پیوست و بمب‌های نامتعارف خوشه‌ای در اختیار ارتش اوکراین قرار گرفت و بلافاصله نیز بکار نیز گرفته شد.
درست یک روز پس از آنکه روزنامه آمریکایی «واشنگتن‌پست» به نقل از منابع آگاه اوکراینی گزارش کرد که ارتش اوکراین استفاده از مهمات خوشه‌ای آمریکا علیه مواضع روسیه را آغاز کرده‌است، فرماندار منطقه «بلگورود» روز شنبه (۳۱ تیر) اعلام کرد که کی‌یف با این سلاح‌های خطرناک و ممنوعه به روستای «ژورافلفکا» در مرز روسیه حمله کرده‌است.
همان روز وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که یک خبرنگار رسانه ریانووستی این کشور در جریان گلوله‌باران منطقه زاپوریژیا در جنوب شرقی اوکراین کشته و سه روزنامه نگار دیگر این کشور زخمی شدند. این وزارتخانه اعلام کرد که اوکراین با استفاده از مهمات خوشه ای به خبرنگاران حمله کرده‌است.
مختصات بمب‌های خوشه‌ای
بمب خوشه‌ای به بمب هواپرتابی گفته می‌شود که شامل تعداد زیادی ریز مهمات یا مهمات انفجاری کوچک‌تر است که بعد از پرتاب بمب و شکافت شدن بمب اصلی در ارتفاع مناسب ریزمهمات‌ها جدا شده و در یک منطقه مشخص بسته به ارتفاع شکافت شدن بمب اصلی روی زمین پخش می‌شوند.
اگرچه به این سلاح بمب خوشه‌ای گفته می‌شود که مشخصاً یک سلاح هواپرتاب است ولی امروز کلاهک‌های خوشه‌ای برای موشک و یا مهمات‌های توپخانه نیز وجود دارد. میزان این ریز مهمات‌ها، قدرت تخریب و مأموریت آنها بسته به بمب و یا سلاحی که آنها ر پرتاب می‌کند، فرق دارد.
اگرچه مهمات خوشه‌ای در یک دسته از سلاح‌ها تعریف و ممنوع شده‌اند، اما در واقع انواع مختلفی از مهمات خوشه‌ای در جهان وجود دارد که «گروه ناظر بر مین و مهمات خوشه‌ای» آنها را بیش از ۲۰۰ نوع تخمین می‌زند.
انواع بمب خوشه‌ای در یک جمع‌بندی مختصر عبارتند از بمب خوشه‌ای ساده، بمب‌های خوشه‌ای ضد نفر، بمب‌های خوشه‌ای ضد زره، بمب‌های خوشه‌ای ضد باندهای فرودگاه، بمب‌های خوشه‌ای آتش‌زا، بمب خوشه‌ای ضد برق (سی یو ۹۴) و بمب خوشه‌ای هوشمند.
آمریکا در صدر استفاده‌کنندگان مهمات خوشه‌ای
«گروه ناظر بر مین و مهمات خوشه‌ای» در گزارشی به سوابق و پیشینه بهره‌گیری کشورها از مهمات خوشه‌ای از میانه قرن بیستم به بعد پرداخته‌است. بر پایه این گزارش، از پایان جنگ جهانی دوم، حداقل ۲۱ دولت در ۴۰ کشور و چهار منطقه دیگر از مهمات خوشه‌ای استفاده کرده‌اند.
تقریباً همه مناطق جهان در ۷۰ سال گذشته حمله با مهمات خوشه‌ای را تجربه کرده‌اند که این مناطق عبارتند از آسیای جنوب شرقی، اروپای جنوب شرقی، قفقاز، خاورمیانه و شمال آفریقا، جنوب صحرای آفریقا، آمریکای لاتین و کارائیب.
این سلاح‌ها برای اولین بار در جنگ‌جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفتند و حداقل ۱۵ بازیگر در سال‌های پس از آن از این بمب‌ها استفاده کردند؛ بازیگرانی که شامل اریتره، اتیوپی، فرانسه، رژیم صهیونیستی، مراکش، هلند، انگلیس، روسیه و آمریکا می‌شوند.
در این میان اما آمریکا رتبه نخست را در بین کشورهایی دارد که از این سلاح مرگبار و نامتعارف استفاده کرده‌اند. بنابراین مردم کشورهایی چون افغانستان، آلبانی، بوسنی و هرزگوین، کامبوج، گرانادا، ایران، عراق، کویت، لائوس، لبنان، لیبی، عربستان سعودی، سودان، ویتنام، یوگسلاوی سابق (کوزوو، مونته نگرو و صربستان) و یمن در برهه‌های گوناگون تا کنون در زمره قربانیان جنگ‌طلبی آمریکا بوده‌اند.
به عنوان نمونه تخمین زده می‌شود که آمریکا بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۳ حدود ۲۶۰ میلیون بمب خوشه‌ای را در لائوس پرتاب کرد. به نوشته «رویترز» تاکنون در این کشور جنوب شرقی آسیا حدود ۴۰۰ هزار از این بمب‌ها پاکسازی و دست‌کم ۱۱ هزار نفر کشته شده‌اند.
غیرنظامیان و کودکان بیش از نظامیان در معرض خطر
به گفته کمیته بین‌المللی صلیب سرخ ،۴۰ درصد از ریز بمب‌های یک بمب خوشه‌ای در لحظه منفجر نمی‌شود به این معنی که بمب‌های خوشه‌ای مانند مین‌های زمینی تا مدت‌ها برای غیرنظامیان خطر ایجاد می‌کنند. این مهمات منفجر نشده از یک بمب خوشه‌ای می‌تواند سال‌ها یا حتی دهه‌ها پس از شلیک برای غیرنظامیان مرگ یا معلولیت دائمی به همراه بیاورد.
به گزارش «رویترز»، ۶۰ درصد (حدود دو سوم) از قربانیان بمب‌های خوشه‌ای افرادی هستند که در حین انجام فعالیت‌های روزمره مجروح شده‌اند. ضمن اینکه یک سوم از مجموع تلفات ثبت شده این بمب‌ها، کودکان هستند.
از این رو بمب های خوشه‌ای در بیش از ۱۲۰ کشور غیرقانونی شناخته شده‌است. «پیمان ممنوعیت بمب‌های خوشه‌ای» یک معاهده بین‌المللی است که هر گونه استفاده، انتقال، تولید و انبار این بمب‌ها را ممنوع اعلام می‌کند.
این پیمان روز ۳۰ مه ۲۰۰۸ در دوبلین به تصویب رسید و از اوت ۲۰۱۰ اجرایی شد. آمریکا، روسیه و اوکراین جزو کشورهایی هستند که این معاهده را امضا نکرده‌اند.
اهداف کاربرد بمب‌خوشه‌ای؛ معادلات جنگ تغییر می‌کند؟
نخستین هدفی که در جریان ارسال چنین جنگ‌افزاری از سوی آمریکا به اوکراین از ذهن می‌گذرد، تقویت جبهه اوکراین علیه مسکو است؛ هدفی ابتدایی که شاید در نگاه نخست منطقی به نظر برسد اما با نگاهی عمیق‌تر، کمرنگ می‌شود.
دو هدف مهم دیگر مطرح می‌شود که عبارتند از نخست تلاش بایدن برای اتمام آبرومندانه جنگ اوکراین و دوم تحریک مسکو برای کاربرد متقابل مهمات خوشه‌ای.
در ارتباط با هدف نخست یعنی عجز آمریکا و تکاپوی غرب برای اتمام آبرومندانه جنگ، باید گفت که در این دیدگاه، احتمال خالی شدن ذخایر تسلیحاتی آمریکا و متحدان اروپایی مطرح می‌شود. بنابراین آمریکا با این نگرانی در صدد ارسال تسلیحات نامتعارف و هراس‌افکنی میان روس‌هاست تا آنها را به سمت پایان دادن به نبرد سوق دهد.
در ارتباط با هدف دوم یعنی تحریک روسیه لازم به ذکر است غرب که پیشتر با تحریک اوکراین و دامن زدن به بحران مذکور، در صدد پیشبرد پروژه روس‌هراسی برآمده‌بود، اینک با تحریک روسیه برای استفاده از بمب‌خوشه‌ای و دیگر سلاح‌های نامتعارف به دنبال تکمیل پروژه قبلی برآمده‌است تا از این مسیر ضمن اجماع‌سازی علیه مسکو به کمک‌های همه‌جانبه خود به اوکراین مشروعیت ببخشد.
در مجموع با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد که برخلاف جوسازی‌های رسانه‌ای و تبلیغات آمریکا مبنی بر تعیین‌کنندگی بمب‌های خوشه‌ای، این مهمات به طور مستقیم تغییری در معادلات و میدان نبرد ایجاد نخواهند کرد و کاخ سفید اهداف پشت پرده دیگری را از این رهگذر دنبال می‌کند.
نظر شما