امام حسن مجتبی «کریم اهل بیت »

امام حسن (ع) اولین فرزند امیرمؤمنان (ع) و فاطمه زهرا (س) در نیمه رمضان سال سوم هجری به دنیا آمد و حدود هفت سال کنار پیامبر اکرم (ص) زندگی کرد و از آن پس سی سال در کنار پدرش بود و بعد از شهادت امیرمؤمنان (ع) ده سال امامت را بر عهده داشت و سرانجام در سال پنجاه هجری و در سن ۴۷ سالگی با نیرنگ معاویه به شهادت رسید و در بقیع به خاک سپرده شد.

پیامبر اکرم (ص) به دوستی او تاکید داشت و او و برادرش را سرور جوانان بهشت و پیشوای امت نامیده است.

فضایل امام حسن(ع) در منابع شیعه و اهل سنت آمده است. او یکی از اصحاب کسا است که آیه تطهیر درباره آنان نازل شد، آیه اطعام، آیه مودت، و آیه مباهله نیز درباره او و پدر و مادر و برادرش نازل شده است.

حجت‌الاسلام و المسلمین محمد عابدی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره عمق دانش و آگاهی‌های علم تفسیر امام حسن (ع) می گوید: همان‌گونه که پیامبر اکرم (ص) وظیفه تبیینی قرآن را بر عهده داشت و اهل‌بیت (ع) به دلالت حدیث ثقلین به پیامبر (ص) ملحق هستند، امام حسن (ع) نیز یکی از اهل‌بیت (ع) است و از این منظر دارای آگاهی‌های لازم برای تبیین قرآن است. همچنین روایات متعددی به صورت عام مانند روایت انحصار و شناخت قرآن در کسانی که مخاطب آن قرار گرفته‌اند و انحصار وجود کل قرآن ظاهر و باطنش نزد اوصیا بر عمق دانش و آگاهی آن حضرت به ویژه در تفسیر دلالت دارند.

تعداد روایات تفسیری امام حسن (ع) چندان زیاد نیست که علت بخش مهمی از آن اشتغال امام به حل بحران‌های سیاسی و نظامی روزگار خود و تبلیغات سوء و فشارهای دستگاه اموی برای محروم ساختن جامعه اسلامی از دانش الهی آن حضرت بود، با این حال مجموعه روایاتی از امام که به ما رسیده است که تعدادی از این روایات به جایگاه تفسیر در عصر امام و جایگاه دانش تفسیری حضرت اشاره دارند و از برتری دانش تفسیری حضرت و تأثیرگذاری اهل‌بیت (ع) و آن حضرت در مفسران خبر می‌دهند.

گروهی از آنان قرآن را از منظر امام توضیح می‌دهند و اینکه قرآن در صحنه عمل و سیره حضرت دارای چه جایگاهی است و نگاه امام به قرآن و ارزش و اهمیت آن چیست؛ بخشی از دیگر از روایات به شناساندن امام حسن (ع) در قرآن و ابعاد شخصیت حضرت به عنوان یکی از اهل‌بیت (ع) و نیز امام و عالم به تفسیر و تأویل قرآن عنایت دارند و ابعادی از هویت امام در سایه آنها روشن می‌شود؛ روایاتی هم ناظر به برخی از علوم قرآن از منظر امام است، مانند مسئله تفسیر به رأی، عصمت پیامبر (ص) در اخذ و القای وحی.

از روایتی هم شیوه‌ها و گونه‌های تفسیری امام قابل برداشت است و نشان می‌دهد امام از تفسیر قرآن با قرآن و قرآن با روایت استفاده کرده است، ضمن اینکه به گونه‌های مختلف مثل تعیین مصداق، تبیین مجملات و تأویل، به توضیح آیات پرداخته است.

تلاش های اولیه امام در روزهای نخستین حکومت، حل چالش های موجود بود که در واقع زاییده تفکر عثمانی اموی بود. ادعای خلافت معاویه در شام بر جامعه اسلامی، در حالی بیان شد که امام مجتبی (ع) به حکومت رسیده و باقی مانده انصار و مهاجرین در کوفه، به همراه مردم عراق و نواحی شرق سرزمین های اسلامی، با ایشان بیعت کرده و به حکومت ایشان گردن نهاده و ایشان را به عنوان خلیفه مسلمانان پذیرفته بودند.

امام با درک درست از اهداف جریان عثمانی به رهبری معاویه در تحریک جامعه اسلامی و تحدید افکار عمومی جامعه به اثرپذیری و تغییر در نوع نگرش به مباحث حاکمیتی و رهبری، نقطه ثقل سخنان و فعالیت های خود را در پیش گیری و رفع انحرافات فکری جامعه متمرکز می کند و با یادآوری نسب خود و نزدیکی به رسول خدا (ص)، خلافت را حق فرزندان پیامبر (ص) و خود می داند و آنچه را که پس از رحلت رسول خدا (ص) اتفاق افتاد، ظلم بر خود دانستند.

روایاتی که از امام حسن (ع) در موضوع اهل بیت (علیهم السلام) و امامت رسیده است، منعکس کننده مهم ترین مسائل و مباحث در گفتمان فکری است؛ طرح کلیاتی مبتنی بر جایگاه اهل بیت (علیهم السلام) به ویژه نقل مستقیم روایات پیامبر (ص) از یک سو و روایاتی که در رویارویی با تبلیغات شدید و سوء، به توصیف ویژه از شخصیت امیرمؤمنان (ع) و معرفی منزلت ایشان می پرداخت.

روایاتی را که به طور ویژه، متضمن معرفی ابعادی از جایگاه شخص امام حسن (ع) و تبیین مواضع ایشان بود از سوی دیگر، می توان در جهت روشن گری افکار جامعه و تأکید بر بعد صیانت از انحرافات فکری موجود دانست.