موضع تاریخی اسپانیا در قبال فلسطین

به گزارش روز سه شنبه ایرنا، ۷۵ سال از جنایت‌های رژیم جعلی صهیونیستی علیه فلسطینیان می‌گذشت که وقوع شوکه‌کننده «طوفان الاقصی» در هفتمین روز از ماه اکتبر ۲۰۲۳ (روز شنبه/ ۱۵ مهر)، اسرائیلی‌ها را بر آن داشت تا برای کنار آمدن با این تحقیر، از هیچ جنایتی علیه ساکنان نوار غزه و از هیچ تلاشی برای از بین بردن سکوت خبری کوتاهی نکنند. در آستانه یک ماهگی تشدید بی‌سابقه درگیری‌ها میان رژیم صهیونیستی و فلسطین، واکنش‌های متعدد از سوی جامعه بین‌المللی، سیاستمداران و سران کشورهای سراسر جهان له و علیه طرف‌های مختلف درگیری شنیده شده است.

اسپانیا از جمله کشورهای جهان است که از نخستین روزهای تشدید این منازعه، فریاد حمایت از فلسطین نه تنها در شهرهای مختلف آن بلند شد، بلکه بر خلاف بسیاری از کشورهای غربی، تعداد زیادی از سران این کشور اروپایی در انتخابی جالب توجه، در کنار فلسطین و ساکنان غزه، این بزرگ‌ترین زندان روباز جهان ایستادند. پرسشی که اکنون مطرح است اینکه موضع تاریخی اسپانیا در قبال فلسطین چگونه بوده است؟

نگاه اسپانیا به فلسطین، از دیکتاتوری تا گذار به دموکراسی

اسپانیا یکی از آخرین کشورهای اروپایی بود که با رژیم صهیونیستی روابط دیپلماتیک برقرار کرد و این در حالی بود که اسپانیا روابط رسمی خود با فلسطین را نیز پیش از اسرائیل آغاز کرده بود. عکس آدولفو سوارز (Adolfo Suárez/ نخستین نخست وزیر اسپانیا که پس از جمهوری دوم این کشور به صورت دموکراتیک انتخاب شد و پس از دیکتاتوری فرانکو به یک چهره کلیدی در گذار اسپانیا به دموکراسی تبدیل شد) با یاسر عرفات رئیس جنبش آزادی‌بخش فلسطین در سال ۱۹۷۹ نماد این ارتباط بود. تا اینکه در سال ۱۹۸۶ فیلیپه گونزالس (Felipe González) به صورت رسمی روابط خود را با اسرائیل آغاز کرد.

برای اسپانیا در آخرین دوره دیکتاتوری فرانکو (حدود سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۵)، تبادل سفیر با چین تحت حاکمیت مائو (۱۹۷۳) بسیار ساده‌تر بود. اسپانیای دوره آدولفو سوارز نیز اولویت را به عادی‌سازی روابط با اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۷۷) داد. به این ترتیب، اسرائیل باید ۹ سال صبر می‌کرد.

اسپانیا یکی از آخرین کشورهای اروپایی بود که با رژیم صهیونیستی روابط دیپلماتیک برقرار کرد. اسپانیا روابط رسمی خود را با فلسطین پیش از اسرائیل آغاز کرده بود. به نوشته نشریه لا وانگواردیا، رژیم فرانکو در طول جنگ جهانی دوم با نازی‌ها همدست بود. مبارزه با یک توطئه یهودی-ماسونری ادعایی در مقیاس بین‌المللی یکی از جدی‌ترین شعارهای دوره دیکتاتوری بود. جنگ جهانی دوم و کشتار شماری از یهودیان به دست آلمان نازی بهانه‌ای شد تا صهیونیست‌ها بتوانند مهم‌ترین گام را برای تاسیس رژیم جعلی خود بر دارند، با این حال، دولت اسپانیا حتی در سال ۱۹۴۸ اعلامیه رسمی در مورد ایجاد رژیم اسرائیل را نپذیرفت.

در سال ۱۹۵۰ نیز اسپانیا با پذیرش اسرائیل در سازمان ملل متحد به شدت مخالفت کرد. ۲۰ سال بعد، وزرای لیبرال فرانکو، حمایت‌ها از آرمان فلسطین را آغاز کردند؛ چنان که گرگوریو لوپز براوو (Gregorio López Bravo/ وزیر امور خارجه اسپانیا بین سال‌های ۱۹۶۹ و ۱۹۷۳) و لائورِآنو لوپز رودو (Laureano López Rodó/ وزیر امور خارجه اسپانیا بین سال‌های ۱۹۷۳- ۱۹۷۴) در سخنرانی‌های خود در مجمع عمومی سازمان ملل بین سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۳ ایراد کردند، مشهود است.

اصلاح‌طلب‌ترین نیروهای سیاسی اواخر دوره فرانکو و دوران گذار اسپانیا نیز به اسرائیل نزدیک نشدند. همانگونه که اشاره شد در سپتامبر ۱۹۷۹، آدولفو سوارز با یاسر عرفات، رئیس جنبش آزادی‌بخش فلسطین که دو سال قبل دفتری را در مادرید افتتاح کرده بود، دیدار کرد. در آن جلسه، عرفات از اینکه اسپانیا هنوز روابط خود را با اسرائیل برقرار نکرده است، ابراز خرسندی کرد. یه نظر می رسید سوارز در آن زمان مایل است فیلیپه گونزالس (دبیرکل حزب سوسیالیست کارگران اسپانیا بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۹۷) را به چالش بکشد. در آن زمان، شال فلسطینی بخشی از کمد لباس هزاران جوان اسپانیایی بود.

لئوپولدو کالبو-سوتلو (Leopoldo Calvo-Sotelo/ نخست وزیر اسپانیا ۱۹۸۱- ۱۹۸۲) در سال ۱۹۸۱ رویکردی در راستای تسهیل مذاکرات برای ورود اسپانیا به «جامعه اقتصادی اروپا» اتخاذ کرد، با این حال برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل باید تا روی کار آمدن فیلیپه گونزالس به تعویق می‌افتاد. سرانجام در ۱۷ ژانویه ۱۹۸۶، دولت‌ اسپانیا و رژیم اسرائیل برای تبادل سفیران، یادداشت‌هایی را در لاهه مبادله کردند.

اسپانیا در نخستین دوره دولت خوسه ماریا آسنار (José María Aznar/ ۱۹۹۶- ۲۰۰۰) چندان طرفدار اسرائیل نبود.

روابط اسپانیا با رژیم صهیونیستی به طور مطلوب پیش رفت تا اینکه بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی از جنبش استقلال کاتالونیا حمایت کرد. در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰، دولت اسپانیا از جنبشی به رهبری کاردینال آنتونیو ماریا روکو وارلا، اسقف اعظم مادرید حمایت کرد که به دنبال ادای احترام به ملکه ایزابل کاستیا (Isabel de Castilla/ ایزابل یکم معروف به ایزابل کاتولیک و ایزابل اتحادگر) و تضمین وحدت اسپانیا با انتقال نمادین مجسمه یادبود ملکه ایزابل به مکانی بلند بود. واتیکان از انجام این کار ممانعت کرد، چرا که از نگاه واتیکان، تجلیل از ملکه‌ای که ۱۰۰ هزار یهودی را در سال ۱۴۹۲ از اسپانیا اخراج کرده بود، بسیار ناخوشایند بود؛ به ویژه زمانی که رم خود را برای طلب بخشش از اسرائیل آماده کرده بود.

پاپ ژان پل دوم (رئیس کلیسای کاتولیک از ۱۹۷۸ تا ۲۰۰۵) در مارس ۲۰۰۰ در بیت‌المقدس از رژیم صهیونیستی درخواست بخشش کرد و کلیسای کاتولیک اسپانیا، به ریاست روکو وارلا (Rouco Varela) نیز از این روند تبعیت کرد.

آسنار پس از حملات ۱۱ سپتامبر به برج‌های دوقلوی آمریکا، اسرائیل را به شدت مورد توجه قرار داد. همسویی قوی او با آمریکا در استراتژی که منجر به حمله فاجعه‌آمیز به عراق شد، در نزدیکی اسپانیا با اسرائیل بسیار تاثیرگذار بود. اسرائیلی که تحت قدرت تندروهای لیکود در دوره آریل شارون قرار داشت. به طور همزمان، جریان راست اسپانیا نیز طرفدار اسرائیل شد.

روابط اسپانیا با رژیم صهیونیستی به طور مطلوب پیش رفت تا اینکه بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی چند سال بعد، از جنبش استقلال کاتالونیا حمایت کرد و پس از وقایع اکتبر ۲۰۱۷، رژیم اسرائیل، دیرتر از هر کشور دیگر جهان (پس از گذشت ۵ هفته)، به طور علنی از وحدت اسپانیا حمایت کرد.

نگاه اسپانیا به درگیری فلسطین- رژیم صهیونیستی در دوره معاصر

بررسی رفتار اسپانیا در دوران دیکتاتوری فرانکو و دوران گذار نشان می‌دهد که این کشور درک درستی از موضوع فلسطین دارد. با این حال، از زمان برقراری روابط دیپلماتیک با رژیم اسرائیل، نقش اسپانیا در تعیین سطح روابط با رژیم صهیونیستی و فلسطین، در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی برای یافتن تعادل میان دو طرف با حساسیت ویژه نسبت به فلسطین، بیشتر بوده است. این کشور در حال حاضر در تلاش است تا موضعی همسو با اتحادیه اروپا داشته باشد. همسویی که تاثیر منفی وابستگی اقتصادی بر اهداف و جهت‌گیری کشورها را آشکار کرده و همواره انتقاداتی را نیز به همراه داشته است.

تلاش‌های اسپانیا برای ایفای نقش فعال در مناقشه فلسطین و اسرائیل در سال ۱۹۹۱ با برگزاری کنفرانس مادرید، به عنوان مقدمه‌ای برای توافق اسلو که دو سال بعد حاصل شد، به اوج خود رسید. روندی که امیدها برای ایجاد صلح را ایجاد کرد اما به دنبال ترور اسحاق رابین، نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی و فشارهای داخلی راست افراطی متوقف شد.

احزاب اسپانیا در مسئله فلسطین و به رسمیت شناختن آن اتفاق نظر دارند.در اسپانیا همه احزاب متفق القول، تنها چاره برای پایان دادن به درگیری میان رژیم صهیونیستی و فلسطین را در راهکار تشکیل دو دولت می‌بینند.

اسپانیا در سال ۲۰۱۱ و در دوره نخست وزیری خوسه لوئیس رودرگس زاپاترو (José Luis Rodríguez Zapatero) از حزب سوسیالیست کارگران، از ورود فلسطین به سازمان یونسکو حمایت کرد. در سال ۲۰۱۲ و در دوره نخست وزیری ماریانو راخوی (Mariano Rajoy) از حزب مردمی راستگرا نیز از اعطای وضعیت عضو ناظر سازمان ملل متحد به فلسطین حمایت کرد. باید یادآور شد که نمایندگی فلسطین در اسپانیا از سال ۲۰۱۰، در سطح دیپلماتیک قرار دارد.

کنگره اسپانیا در سال ۲۰۱۴، قطعنامه‌ای مبنی بر درخواست از دولت برای به رسمیت شناختن دولت فلسطین تصویب کرد. قطعنامه‌ای که با رای اکثریت موافق و تنها دو رای منفی و یک رای ممتنع تصویب شد. مسئله‌ای که طبق تاکید رسانه‌های اسپانیایی، از اتفاق نظر احزاب مختلف اسپانیا بر سر مسئله فلسطین حکایت دارد.

در سال ۲۰۱۵ و همزمان با انتخابات سراسری ماه دسامبر، حزب سوسیالیست اسپانیا (PSOE)، موضوع به رسمیت شناختن فلسطین را در برنامه انتخاباتی خود گنجاند. باید یادآور شد که نویسنده این بند درباره سیاست خارجی این حزب در صورت پیروزی، خوسه مانوئل آلبارس وزیر امور خارجه فعلی این کشور بود.

وزیر امور خارجه وقت دولت پدرو سانچز نخست وزیر اسپانیا، در آن زمان تاکید کرد که چنانچه اتحادیه اروپا به توافقی در مورد فلسطین دست نیابد و هر یک از کشورها مجبور باشند به طور انفرادی تصمیمی اتخاذ کنند، اسپانیا به سمت به رسمیت شناختن فلسطین خواهد رفت. این وزیر خارجه وقت، شخص جوسپ بورل نماینده عالی سیاست خارجی فعلی اتحادیه اروپا بود؛ اتحادیه اروپا که با وجود حضور بورل به عنوان یک مقام عالی این بلوک، تاکنون به توافقی در مورد به رسمیت شناختن فلسطین دست نیافته است.

اسپانیا و فلسطین بعد از طوفان الاقصی

به این ترتیب، چنان چه به تاریخ معاصر اسپانیا نگاهی بیندازیم، در می‌یابیم که هر دو حزب بزرگ این کشور، راهکار خروج از بحران میان رژیم صهیونیستی و فلسطین را راهکار دو دولتی می‌دانند و این مسئله مستلزم به رسمیت شناختن دولت فلسطین است.

با این حال، این روزها شاهد هستیم که جنگ علیه ساکنان نوار غزه به یک درگیری داخلی در اسپانیا میان احزاب بزرگ این کشور نیز منجر شده و به سلاحی در مناقشه‌های میان حزب سوسیالیست کارگران و حزب مردمی (PP) تبدیل شده است. اسپانیا در بزنگاه سیاسی برای تعیین نخست وزیر آینده قرار دارد و پدرو سانچز نخست وزیر فعلی در تلاش است تا با ایجاد یک دولت ائتلافی، از تکرار انتخابات جلوگیری کرده و حضور سوسیالیست‌ها در راس قدرت را حفظ کند.

روزنامه ال موندو به تازگی در گزارشی با موضوع تاثیر درگیری‌های میان رژیم صهیونیستی و فلسطین بر ائتلاف آینده سانچز نوشت که سیاست خارجی و سیاست دفاعی دو موضوعی خواهد بود که بین طرفین اختلاف ایجاد می‌کند.

اسپانیا، همزمان با عهده‌دار بودن ریاست شورای اتحادیه اروپا، در بزنگاه سیاسی برای تعیین نخست وزیر آینده قرار دارد و درخواست احزاب چپگرا مبنی بر به رسمیت شناختن فوری فلسطین، شرایط برای دولت را پیچیده کرده است. راهکار دو دولتی و برقراری مذاکره در چارچوب رویکرد اتحادیه اروپا، اگر چه موضع روشن دولت اسپانیا در مسئله فلسطین بوده، با این حال اسپانیا بیش از سایر کشورهای غربی طرفدار فلسطین است.

نظرسنجی منتشر شده در ماه مه (اردیبهشت- خرداد) توسط تارنمای YouGov نشان می‌دهد که اسپانیا یکی از کشورهای غربی است که در آن در مقایسه با کشورهای دیگر مانند آمریکا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا یا آلمان، بیشترین همدردی اجتماعی نسبت به فلسطین وجود دارد.

همزمان با این واقعیت، اسپانیا نمی‌خواهد بیش از حد به فلسطینی‌ها تعهد نشان دهد. چنان که دولت فعلی اسپانیا به نخست وزیری پدرو سانچز در سه هفته گذشته اعلام کرده، برقراری وقفه فوری برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه در اولویت این کشور قرار دارد.

پدرو سانچز نخست وزیر اسپانیا که تاکنون، بر خلاف بیشتر سران اروپایی از سفر به اراضی اشغالی اجتناب و به صورت مکرر بر لزوم اعلام آتش‌بس بشردوستانه پافشاری کرده است، به دنبال حمله لفظی رژیم صهیونیستی به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل، «حمایت کامل» خود از این مقام سازمان ملل در برابر رژیم صهیونیستی را ابراز کرد. سانچز حتی گفت‌وگوی تلفنی با نتانیاهو نداشته و این مسئله با انتقاد حزب مردمی (PP) مواجه شده که از جمله حامیان سرسخت اسرائیل در اسپانیا است.

از طرفی، اسپانیا در حال حاضر ریاست دوره‌ای شورای اتحادیه اروپا را بر عهده دارد و سران احزاب چپ سومار (Sumar) و پودموس (Podemos) با برگزاری مکرر تظاهرات‌هایی در همبستگی با فلسطین، از دولت پدرو سانچز خواسته‌اند تا برای جلوگیری از یک فاجعه انسانی، در قبال رژیم اسرائیل قوی‌تر عمل کند.

وزیر حقوق اجتماعی اسپانیا با اشاره به اینکه این کشور ریاست شورای اروپا را عهده‌دار است، از دولت متبوعش خواست تا شجاعانه‌تر رفتار کرده، روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی را متوقف کند و تحریم‌های اقتصادی فوری در سطح اروپا علیه این رژیم، مشابه تحریم‌ها علیه روسیه اعمال شود.

ائتلاف سومار همچنین به رسمیت شناختن یک جانبه و فوری دولت فلسطین را در میان خواسته‌های خود برای حمایت از سانچز برای انتخاب مجدد برای نخست وزیری گنجانده است.

به این ترتیب، در هفته‌های گذشته به دنبال حمله رزمندگان حماس، تلاش اسپانیا برای حفظ رویکردی متعادل در قبال مسئله فلسطین به چالش کشیده شده و شرایط را پیچیده‌ تر کرد. شرایط پیچیده‌ای که به ویژه با موضع‌گیری‌های صریح شماری از وزرای کابینه سانچز در حمایت از فلسطین و محکومیت رژیم صهیونیستی برجسته شده است. با تداوم انتقادهای جدی سران احزاب چپ سومار (Sumar) و پودموس (Podemos) که خواستار محاکمه نتانیاهو، تحریم اقتصادی، تحریم تسلیحاتی و قطع روابط دولت متبوعشان با رژیم صهیونیستی هستند، سفارت اسرائیل در اسپانیا با صدور بیانیه‌ای اعتراض شدید خود را اعلام کرد.

وزارت امور خارجه اسپانیا نیز در پاسخ به بیانیه رژیم صهیونیستی تاکید کرد: دولت اسپانیا دروغ‌های بیان شده در بیانیه سفارت اسرائیل درباره برخی از اعضای خود را قاطعانه رد می‌کند و تلقینات را نمی‌پذیرد. هر رهبر سیاسی می‌تواند آزادانه مواضع خود را به عنوان نماینده یک حزب سیاسی در یک دموکراسی کامل مانند اسپانیا بیان کند.

پدرو سانچز به تازگی از برگزاری یک کنفرانس صلح ظرف شش ماه آینده برای رسیدگی به درگیری میان رژیم صهیونیستی و فلسطین خبر داد. وی تاکید کرد با در نظر گرفتن شرایط حاضر، کسی که باید به رسمیت شناخته شود، ملت فلسطین است. پیشنهاد اسپانیا که ریاست موقت شورای اتحادیه اروپا را بر عهده دارد، توسط این نهاد پذیرفته شد و قرار است این کنفرانس در ۶ ماه آینده در مادرید برگزار شود.

نقش اسپانیا و اروپا در وضعیت امروز فلسطین

تصاویر دردناک ۲۵ روز گذشته از خیل عظیم کودکانی که از زیر آوار بمباران‌های رژیم صهیونیستی بیرون کشیده می‌شوند، در میان هزاران پرسش، این سوال را ایجاد می‌کند که اگر اسپانیا و سایر کشورهای اتحادیه اروپا، به رسمیت شناختن فلسطین را به تعویق نمی‌انداختند، وضعیت امروز فلسطین به نقطه‌ای که در حال حاضر در آن قرار دارد، نمی‌رسید؟

نشریه لا وانگواردیا اسپانیا در گزارشی انتقادی با این عنوان که «اسپانیا به رسمیت شناختن فلسطین را ۱۰ سال به تعویق انداخته است» نوشت: "مشکل اینجاست که حتی اگر روی کاغذ، فلسطین به تبدیل شدن به یک کشور مستقل نزدیک شود، گسترش شهرک‌سازی‌های رژیم صهیونیستی در اراضی اشغالی، فلسطین را از این واقعیت دورتر می‌کند."

این رسانه به نقل از یکی از وزیران خارجه سابق اسپانیا نوشت:" اگر ۱۰ سال پیش کشورهای اروپایی دولت فلسطین را به رسمیت می‌شناختند. شاید، وضعیت امروز فلسطین به نقطه‌ای که در حال حاضر در آن قرار دارد، نمی‌رسید."

سوئد تنها کشوری است که پس از پیوستن به اتحادیه اروپا، دولت فلسطین را به رسمیت شناخته است، سایر کشورها (قبرس، مالت، لهستان، مجارستان، جمهوری چک و رومانی) نیز قبل از ورود به این بلوک و برخی از آن‌ها حتی زمانی که هنوز به پیمان ورشو تعلق داشتند، فلسطین را به رسمیت شناخته بودند.

به این ترتیب، باید دید همزمان با فشارهای داخلی احزاب چپگرای اسپانیا برای قطع روابط با رژیم صهیونیستی و کنار کشیدن خود از «همدستی» با جنایت‌های ۲۵ روز اخیر این رژیم علیه ساکنان غزه، آیا اسپانیا به دومین کشور اتحادیه اروپا با روحیه تاریخی حمایت از فلسطین، در به رسمیت شناختن آن تبدیل خواهد شد یا خیر؟