انواع محبت در میان اعضای خانواده

همسری، پدری، مادری، فرزندی، برادری و خواهری؛ نقش ‌هایی هستند که در خانواده وجود دارند. اعضای یک خانواده که رکن مهم آن زن و شوهر هستند، باید از پیوندی مقدس و درونی که همان محبت، عشق و احساس علاقه به یکدیگر است، برخوردار باشند. آن چه روابط خانوادگی را مقاوم و مستحکم می‌سازد، محبتی است که میان اعضای خانواده برقرار می‌شود.

امام خامنه ای در ۲۰ خرداد ۱۳۸۳ می فرمایند: [زن و شوهر] دلشان می خواهد وقتی وارد خانه شدند، خانه به آن ها آرامش و امنیت و احساس راحتی و آسودگی بدهد؛ این را همه مردها می خواهند. همه زن ها هم می خواهند وقتی شوهرشان وارد خانه شد، خانه را پر از شیرینی و شادی کند؛ خانه برایشان محیط راحتی و شادی شود. زیرا هر دو خستگی دارند؛ زن کارهایی دارد و مرد هم کارهایی؛ حالا مرد در چالش های زندگی، زن هم یا در چالش های زندگی و کارهای سیاسی یا در خانه و با تربیت فرزند؛ هر دو خسته اند. وقتی که زن و شوهر در پایان کار روزانه یا در وسط روز به هم می رسند و همدیگر را می بینند، هر دو از هم توقع دارند که بتوانند محیط را شاد، سرزنده، قابل زیست و رفع کننده از خستگی بسازند؛ این توقع بجایی است و بیجا هم نیست که هر دو از یکدیگر توقع داشته باشند. اگر بتوانید این کار را بکنید، زندگی شیرین خواهد شد. مرد به لحاظ اخلاقی موظف است با همسر خود با اخلاق نیکو رفتار کند و اسباب آرامش او را با رفتار مناسب خود فراهم آورد. زن نیز موظف است با شوهرش خوشرفتاری کند و زندگی را برای او شیرین و زیبا سازد.

محبت مرد به همسر

از دیدگاه قرآن کریم اساسی ترین اصل در رفتار و تعامل میان زن و شوهر، معاشرت به معروف است؛ وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ با ایشان(زنان) به شایستگی رفتار کنید:

۱. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: نزدیک ترین شما به مقام و جایگاه من در روز قیامت، کسانی هستند که با زنان خود بهتر رفتار کنند.

۲. امام سجاد (ع) در رساله حقوق خود می فرمایند: اما حق کسی که به جهت ازدواج، رعیت تـو حساب می شـود؛ بر تو آنست که بدانی؛ خداوند بزرگ او را تسکین دهنده و آرامش بخشنده و نگهدارنده و مونس برای تو قرار داده است؛ پس بر هردو نفر شما واجب است که قدر این مصاحبت را بدانید و از خداوند متعال به خاطر این نعمت تشکر نمائید ؛ زیرا که ایـن نعمت از ناحیـه اوست و واجب است که با نعمت خداوند به دیده تکریم و احترام نگاه شـود و با مهربانی و لطف و خوشروئی با آن برخورد نمائید .

۳. امام خامنه ای در ۳۰ شهریور ۱۳۷۹ می فرمایند: در داخل خانواده، از نظر اسلام مرد موظّف است که زن را مانند گلی مراقبت کند.

۴. نخستین وظیفه روحی و عاطفی شوهر نسبت به همسرش، از همان روزهای آغاز زندگی مشترک، این است که زن را از علاقه و محبّتی که به او دارد، مطمئن سازد و بکوشد، با نثار محبّت، نهال نو رسیده زندگی زناشویی را سیراب و سرسبز سازد.

۵. در روایت داریم اگر مسلمانی را دوست داری، دوستی خود را به او ابراز کن. به خانمت اظهار کن «من تو را دوست دارم!» خانم به شوهرش بگوید «من تو را دوست دارم!»

۶. پیغمبر اکرم (ص) فرمودند: اگر مردی به زنش بگوید من تو را دوست دارم؛ هیچ گاه از قلبش بیرون نمی رود.

۷. حضرت محمد (ص) می فرمایند: کُلَّما ازدادَ العَبدُ إیمانا ازدادَ حُبّا للنِّساءِ - هر چه ایمان بنده بیشتر شود، به همسرش بیشتر محبت می کند. این ابراز و اظهار دوستی، به ظاهر یک امر عادی است. اما خیلی از ما آن ابراز را نداریم. با فرضی که خانم شوهرش را دوست دارد یا شوهر، خانمش را دوست دارد، اما ماهی یک مرتبه هم به یکدیگر نمی گویند من تو را دوست دارم! سلام کردن برای اظهار محبت است. وقتی به یکدیگر می رسید، سلام کنید. با هم گرم بگیرید. احوالپرسی کنید. اظهار ارادت کنید. اسلام می خواهد در بین مسلمان ها محبت و رحمت حاکم باشد.

۸. پیامبراکرم (ص) فرمودند: خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِنِسَائِهِ وَ أَنَا خَیْرُکُمْ لِنِسَائِی‏؛ بهترین شما کسی است که نسبت به زن خود بیش‌تر نیکی کند و من بهترین شما نسبت به همسرم هستم.

۹. ایشان فرمودند: أکملُ المؤمنین إیمانًا أحسنُهم خُلقًا وخیارُکم خیارُکم لأهلِه - کامل ‌ترین ایمان از آن مؤمنی است که خوش خلق ‌ترین است و به خانواده اش از همه مهربان‌تر می باشد.

محبت زن به همسر

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: یکی از عوامل سعادت خانواده، که امید و حرکت را به ارمغان می‌آورد، محبت زن و شوهر به یکدیگر است:

۱. زن نیز باید به شوهر خود عشق بورزد و از اظهار محبت به او دریغ نکند و علاقه خود را به همسرش بیان نماید؛ زیرا این ابراز علاقه، علاوه بر جلب رضایت و عواطف شوهر، باعث افزایش انگیزه وی جهت تلاش و تأمین آسایش خانواده می گردد.

۲. امام صادق (ع) می فرمایند: زن باید با اظهار علاقه و با دل ربایی وآرایش در برابر شوهر، به گونه ای عمل کند که رضایت و خشنودی او جلب شود.

۳. پیامبر اکرم (ص) در پاسخ زنی که از ایشان درباره حقوق شوهر بر همسرش پرسید، فرمودند: و عَلَیْهَا أَنْ‏ تَطَیَّبَ‏ بِأَطْیَبِ‏ طِیبِهَا وَ تَلْبَسَ أَحْسَنَ ثِیَابِهَا وَ تَزَیَّنَ بِأَحْسَنِ زِینَتِهَا و تعرض نفسها علیه غدوه و عشیه؛ بر زن است که [برای شوهرش ] خوشبوترین عطرهایش را بزند و قشنگ ترین لباس هایش را بپوشد و از زیباترین زینت هایش استفاده کند.

۴. ایشان فرمودند: حق الرجل علی المراه إناره ‌السراج و إصلاح الطعام و أن تستقبله عند باب بیتها فترحب؛ حق مرد بر زن آن است که چراغ خانه را روشن کند. غذا را آماده نماید و هنگام ورود مرد به خانه، تا جلوی در، به استقبال او برود و به وی خوش آمد بگوید.

۵. آن پیامبر عزیز فرمودند: یا معاشر النساء… و أطعن أزواجکنَ؛ ای بانوان! از شوهرانتان اطاعت کنید. همه این دستورات برای تقویت محبت و عشق همسران به هم است. زن و شوهر باید به هم محبّت بورزند. این اساس خوشبختی است. خوشبختی در این است که زن و شوهر همدیگر را دوست داشته باشند. اگر چیز ناخوشایندی هم در همسر وجود داشته باشد، وقتی محبّت بود، آن چیزهای ناخوشایند، به کلّی رنگ می‌بازد و محبّت همه‌ چاله‌ها را صاف می‌کند.

محبت فرزند به پدر

۱. خداوند در آیه ۲۳ سوره اسراء می فرماید: وَ قَضی رَبُّکَ أَلّا تَعْبُدُوا إِلّا إِیّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لاتَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَرِیماً؛ و پروردگارت فرمان داده؛ جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی ‌کنید. هرگاه یکی از آن دو یا هر دو، نزد تو به سنّ پیری رسند، کمترین اهانتی به آن‌ها روا مدار و بر آن‌ها فریاد مزن و گفتار [لطیف و سنجیده و] بزرگوارانه به آن‌ها بگو.

۲. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: نَظَرُ الْوَلَدِ إِلَی وَالِدَیْهِ حُبّاً لَهُمَا عِبَادَة؛ نگاه کردن فرزند از روی مهر و محبّت به پدرومادر، عبادت محسوب می شود.

۳. امام خامنه ای می فرمایند: بنده اگر در زندگی خود توفیقاتی داشته ام، باید از یک کارنیکی باشد که من نسبت به یکی از والدینم انجام داده ام.

ایشان می افزایند: پدرم، بیست و چند سال قبل از فوت به بیماری آب چشم که موجب نابینائی می شود مبتلا شد. بنده آن موقع در قم مشغول تحصیل و تدریس بودم. از قم مکرر به مشهد می آمدم و ایشان را به دکتر می بردم. در سال ۱۳۴۳ وی را برای معالجه به تهران آوردیم. آن زمان پدرم نمی توانست جائی را ببیند. باید دستشان را می گرفتیم. بیماری پدر برای من یک غصه شده بود. اگر در قم می ماندم، ایشان مجبور بود در خانه بنشیند. قادر به مطالعه و معاشرت و هیچ کاری هم نبود. با من انس و الفتی خاص داشت. برایشان کتاب می خواندم و با هم بحث علمی می کردیم. همراه شدن با دیگران و رفتن به دکتر نیز برایشان آسان نبود. احساس کردم اگر ایشان را در مشهد مقدس تنها رها کنم و به قم برگردم، پدرم به یک موجود از کار افتاده تبدیل می شود. برای ایشان بسیار سخت و برای من نیز خیلی ناگوار بود. از طرفی، من با قم انس داشتم و تصمیم گرفته بودم که تا آخر عمر در قم بمانم . روزهای سختی را در حال تردید گذارندم.

عصر تابستانی بود که سراغ یکی بزرگان و دوستانم در تهران رفتم. او اهل معنا و آدم با معرفتی بود. جریان را تعریف کردم، و گفتم من دنیا و آخرت خودم را در قم می بینم. اگر بخواهم به مشهد بروم، باید از دنیا و آخرت خودم بگذرم! آن بزرگوار فرمود شما برای خدا از قم دست بکش و به مشهد برو، خداوند متعال می تواند دنیا و آخرت تو را از قم به مشهد منتقل کند. با خودم گفتم برای خدا، پدرم را به مشهد می برم و همانجا می مانم. تصمیم خود را گرفتم. دلم باز شد. کاملا راحت شدم و با آسودگی خاطر به منزل آمدم و به پدر و مادرم گفتم من با شما به مشهد می آیم و آنجا می مانم. با آن ها به مشهد مقدس رفتم و آنجا ماندم. خداوند متعال بعد از آن، توفیقات زیادی به ما داد. اگر بنده در زندگی خود توفیقی داشتم، اعتقادم این است که ناشی از همان نیکی است که به پدر و مادرم انجام داده ام.

محبت فرزند به مادر

۱. خداوند در آیه ۱۴ سوره لقمان می فرماید: وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَیٰ وَهْنٍ وَ فِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ؛ و ما به هر انسانی سفارش کردیم که در حقّ پدر و مادر خود نیکی کن، خصوصا مادر که چون بار حمل فرزند برداشته و تا مدّت دو سال که طفل را از شیر باز گرفته، (هر روز) بر رنج و ناتوانیش افزوده است.

۲. امام خامنه ای در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ می فرمایند: زن اگر چنانچه در محیط خانواده، محترم و مکرّم شمرده بشود، بخش مهمّی از مشکلات جامعه حل خواهد شد. باید کاری بکنیم که بچّه‌ها دست مادر را حتماً ببوسند؛ اسلام دنبال این است. کما اینکه در خانواده‌های مذهبی‌تر و اخلاقی‌تر و نزدیک‌تر به مفاهیم مذهبی، این ها مشاهده می شود. فرزندان خانواده نسبت به مادر تکریم داشته باشند. هیچ منافاتی ندارد این تکریمِ نسبت به مادر، با آن حالت عاطفی و خودمانی‌گری‌ای که بین فرزند و مادر وجود دارد؛ هیچ منافاتی ندارد؛ این احترام باید باشد؛ محترم باید باشد زن در درون خانواده.

۳. وقتی سیدالشهدای جبهه مقاومت، شهید حاج قاسم سلیمانی خبر رحلت مادرش را شنید، گفت: افتخار من این است که آخرین باری که مادرم را در بیمارستان دیدم، کف پایش را بوسیدم!

۴. امام سجاد (ع) در رساله حقوق، پس از یادآوری دشواری‌های جانکاه مادر در دوران بارداری و شیردهی، تصریح می‌کنند: انسان جز با کمک و توفیق الهی، قادر به ادای شکر نسبت به حق مادر خویش نیست.

محبت پدر به فرزند

در قرآن کریم، نمونه اعلای محبت، محبت پدر به فرزند است:

۱. نکتۀ اصلی داستان سوره یوسف، محبّت حضرت یعقوب به یوسف است. إِذْ قَالُوا لَیُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَیٰ أَبِینَا مِنَّا - پدر چنان دلبسته یوسف و برادر اوست که آن ها را بیش از همه ما برادران دوست می‌دارد. یعقوب از شدت محبت و فراق یوسف چشمانش سفید می‌شود. با بوی پیراهن یوسف بینا می‌گردد. یوسف برای این که پدر را از وجود خود آگاه نماید، پیراهن خود را که از آباء و اجداد خود به ارث برده بود، به یکی از برادران سپرد تا آن را به کنعان برده و به پدر برساند. اذْهَبُوا بِقَمِیصِی هَٰذَا فَأَلْقُوهُ عَلَیٰ وَجْهِ أَبِی یأْتِ بَصِیرًا - این پیراهن مرا ببرید و بر صورت پدرم بیندازید، بینا می‌شود!

۲. محبت حضرت ابراهیم به فرزندش اسماعیل، نمونه دیگری از محبت پدر به فرزند است که در قرآن آمده است.

۳. شهید حاج قاسم سلیمانی به دخترش فاطمه می نویسد: برایم خیلی مهم‌ و ارزشمندید؛ به طوری که اگر به شما درد برسد، همه‌ وجودم را درد فرا می‌گیرد. اگر بر شما مشکلی وارد شود، من خودم را در میان شعله‌های آتش می بینم. اگر شما روزی ترکم کنید، بند بند وجودم فرو می ریزد.

۴. امام صادق(ع) می فرمایند: اِنَّ اللهَ عَزّوَجَلّ یَرحَمُ الرَّجلَ لِشِدَّة حُبِّهِ لِوَلَدِهِ؛ خداوند مرد را به خاطر شدت محبت و دوستی فرزندش مورد رحمت خویش قرار می دهد. بهترین محبت به فرزندان را در زندگی پیامبر و امیرمومنان (ع) می بینیم.

محبت مادر به فرزند

در فرهنگ اسلامی محبت، زیر ساخت تربیت است. برای اینکه مادر بتواند در تربیت موفق باشد، باید یک ارتباط عاطفی محکمی را با فرزند برقرار کند. ارتباط عاطفی تنها در کلمات خلاصه نمی‌شود، بلکه باید در رفتار و کردار مادر بروز کند:

۱. مادر باید برای در آغوش گرفتن فرزند پیشگام شود؛

۲. مادر باید با شوق و عشق، فرزندش را ببوسد؛ پیامبر خدا (ص) فرمودند: اکثروا من قُبلة أولادکم فإنّ لکم بکلّ قُبلة درجة فی الجنّة؛ فرزندان‏تان را ببوسید. چون برای شما در برابر هر بوسه‌‏ای یک درجه‏ از بهشت‏ است.

۳. مادر باید به فرزندش نگاه محبت آمیز داشته باشد؛

۴. مادر باید برای ارتباط کلامی با فرزند، از جملات عاطفی استفاده کند؛

۵. مادر باید نشان دهد که آماده فداکاری برای فرزند خود است. حقیقت زندگی مادر، عشق ورزیدن، دوست داشتن و فداکاری است. عاطفه مادری، از کرامت های خداوند است که نمی توان آن را با هیچ قیمت مادی سنجید. اوج محبت مادر به فرزند را در زندگی حضرت زهرا (س) می بینیم.

محبت خواهر به برادر

امام سجاد (ع) در رساله حقوق خود می‌فرمایند: و اما حق برادر تو این است که بدانی که او برایت [مانند] دستی است که می‌‏‌گشایی و پشتوانه‏‌ای است که به آن پناه می‏‌بری و عزتی است که به آن تکیه می‌کنی و نیرویی است که به وسیله آن چیرگی می‌یابی. پس درباره او کوتاهی مکن و او را در برابر دشمن وی یاری کن و میان او و شیاطین او فاصله انداز و او را نصیحت کن و در راه خدا به او روی آور. عشق حضرت زینب (س) به امام عاشورا (ع) زبانزد خاص و عام است و باید الگوی تعالی خانواده های ایرانی و جبهه مقاومت باشد.

محبت برادر به خواهر

بُعد دیگر ارتباط و رفتارهای خانوادگی، محبت برادر به خواهر است که یکی از مهم‌ترین ارکان ارتباطی و عاطفی در خانواده است. هر چه این ارتباط و رفتار در بین خواهر و برادر، توأم با مهربانی و عطوفت باشد، در آرامش و آسایش افراد و اعضای خانواده بیشتر تأثیرگزار خواهد بود. محبت امام رضا (ع) به حضرت معصومه (س) بهترین الگویی است که می تواند برای همه ما درس باشد.