منطق راهبردی جانمایی ایران در نظم جدید جهان و تحقق اهداف سیاست خارجی دولت مردمی برای تعاملات بین‌المللی، مستلزم اقدامات زیربنایی با هدف قرارگیری جمهوری اسلامی ایران در زنجیره‌های ارزش جهانی، ذینفع سازی قدرتهای سیاسی و ایجاد شراکت راهبردی با قدرتهای نوظهور اقتصادی است. از طرفی بر مبنای سند تحول دولت مردمی، دولت سیزدهم دیپلماسی همه جانبه و ترکیبی را در دستور کار خود قرار داده و به دنبال یک تغییر پارادایم از روابط خارجی واکنشی به روابط خارجی فعال، پویا و هوشمند با محوریت همسایگان و آسیا است.
در بازطراحی و فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی هم‌پیوند با این اصول اولیه، اقدامات تحول آفرین و ایفای نقش فعال در حوزه‌های مختلف است که از جمله مهم‌ترین آنها، تقویت نقش و جایگاه کریدوری کشور در عرصه بین الملل است.
موقعیت جغرافیای بسیار خاص جمهوری اسلامی ایران و قرارگیری در پهنه‌ای مهم و محوری، این فرصت را فراهم آورده تا کشور هم در محور شرقی- غربی و هم محور شمالی- جنوبی از موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ویژهای برخوردار بوده و به‌عنوان گذرگاهی استراتژیک شناخته شود.
کریدورهای متعددی در بستر مسیرهای عبوری از ایران قرار گرفته‌اند که ازجمله این کریدورها میتوان به کریدور حمل‌ونقلی اروپا- قفقاز- آسیا موسوم به تراسیکا، شبکه زیربناهای حمل و نقل آسیایی-آلتید، کریدور شرق- غرب یا جاده باستانی ابریشم، ابتکار کمربند و جاده و کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال- جنوب اشاره کرد.
با توجه به اینکه کشور در بین دو کمربند مهم عبوری غربی-شرقی در سطح بین‌الملل قرار گرفته است، به‌نحوی‌که مسیر اصلی دریایی جهان از جنوب کشور و مسیر اصلی زمینی (ترکیبی) جهان از شمال کشور عبور می‌کنند و ایران می‌تواند نقش میانی و اتصال‌دهنده دو مسیر اصلی جهانی را در سطح بین‌الملل ایفا کند. ضمن اینکه ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی، بهترین مسیر اتصال کشورهای آسیای میانه و روسیه به آب‌های جنوب و اقیانوس هند است؛ لذا ابتکار فرامرزی کشور در نسبت با این موقعیت مفصلی شمال- جنوب بایستی در دستور سیاست خارجی کشور باشد.
در این شرایط، تحولات ژئوپلیتیک حول کشور ازجمله مناقشه روسیه و اوکراین، تلاش کشورهای غربی و ذینفع برای احداث و فعال‌سازی کریدور اقتصادی هند- خاورمیانه- اروپا، مناقشه زنگزور، سرمایهگذاری کشورهای غربی در عراق و تلاش این کشور برای توسعه بندر بزرگ فاو و احداث مسیر ترانزیتی از عراق به ترکیه و درنتیجه اروپا، حاکی از اهمیت زمانی فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب است؛ در این چارچوب، موضوع اصلی در کریدور شمال-جنوب یافتن اولویت‌های ترانزیتی کشور در جهت ایجاد یک هم‌پیوندی میان منافع ایران و سه کشور روسیه، چین و هند به‌عنوان اصلی‌ترین بازیگران این کریدور خواهد بود.
لازم به ذکر است که تحولات ژئوپلیتیکی در منطقه اوراسیا و روسیه به نحوی است که می‌بایست در یک افق زمانی کوتاهمدت یک دستاورد مشخصی در حوزه شراکت راهبردی با این کشورها حاصل شود. در غیر این صورت احتمالاً این فرصت تاریخی نیز از میان خواهد رفت که شواهدی از آن در رخدادهای اخیر مشاهده میشود.
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در خصوص نقاط استراتژیک کریدور شمال- جنوب و بررسی مسیرها و گزینههای مختلف برای تکمیل و فعال‌سازی این کریدور، بایستی این کریدور در یک نظام ارتباطی با دو مرکز استراتژیک در جنوب (بندرعباس و چابهار) و دو نقطه استراتژیک سرخس و دریای خزر تکمیل شده و به بهرهبرداری برسد.
اتصال چابهار به کریدور شمال-جنوب از این حیث حائز اهمیت است که چابهار می‌تواند به عنوان یک محرک ملی برای پیشرفت کشور ایفای نقش کند و در صورت بهرهبرداری از بندر شهید بهشتی به عنوان نخستین بندر آب عمیق ایران، موجب انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری استراتژیک ایران در تنش‌های ژئوپلیتیکی تنگه هرمز میشود. در واقع توسعه و تکمیل کریدور شمال-جنوب ایران به شدت وابسته به توسعه چابهار است و صرفاً با اتکا به بندرعباس نمیتوان از مزایای آن بهرهمند شد.
بر همین اساس اقدامات و رویکردهای زیر در راستای ایفای نقش کریدوری کشور در محور شمال-جنوب بایستی در دستور کار دولت قرار گیرد:
- اولویت بندی پروژههای ریلی جاری با تمرکز بر محورهای مواصلاتی مرتبط با کریدور ترانزیتی شمال-جنوب کشور و اجتناب از توسعه خطوط ریلی که از حیث ترانزیتی حائر اهمیت نیستند.
- قرارگیری موضوع کریدور شمال-جنوب در دستور کار نشست گروه بریکس و بانک سرمایهگذاری آن (بانک توسعه جدید-NDB).
- رایزنی‌های دیپلماتیک برای جذب سرمایهگذاری خارجی معطوف به یک برنامه بلندمدت و جامع برای توسعه چابهار.
- جلب مشارکت بخشی خصوصی (به‌ویژه هلدینگ‌های معدنی) در تکمیل پروژههای جاری ریلی مرتبط با این کریدور.
- تبلیغات رسانه‌ای و تبیین موضوع در فضای مجازی همانند کاری که چین در قبال ابتکار کمربند و جاده انجام می‌دهد.
- طراحی سازوکار تأمین مالی کریدور شمال- جنوب از طریق مشارکت کشورهایی نظیر روسیه، هندوستان و چین به عنوان ذینفعان بالقوه این کریدور
- تکمیل و بهرهبرداری از مراکز لجستیکی مرتبط با این کریدور.
نظر شما