دریاچه «ثرثار» عراق منشأ توفان‌های گردوغبار غرب ایران

به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا از دانشگاه تهران، پژوهشی که اخیراً در قالب رساله دکتری آذر بیرانوند، به راهنمایی دکتر قاسم عزیزی، استاد گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تهران، با همکاری دکتر امید علیزاده، دانشیار گروه فیزیک فضا مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و دکتر علی درویشی بلورانی، دانشیار گروه سنجش از دور و GIS دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران انجام شده است، علل و منشأ توفان‌های گردوغبار در غرب کشور را با استفاده از اطلاعات زمین‌‎پایه، مدل‌ها و داده‌های هواشناسی، تصاویر ماهواره‌ای و شاخص‌های تحلیلی بررسی می‌کند.

به گفته عزیزی، در این مطالعه، مسیر توفان‌های گردوغبار در غرب ایران و کانون این توفان‌ها، با دیدی چندجانبه و با استفاده از داده‌های چندگانه بررسی شده است. این تحقیق، بیش از ۳۰۰ روز دارای توفان گردوغبار منطقه‌ای در دوره زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ را با استفاده از تصاویر ماهواره مادیس (MODIS) و نقشه‎ پارامترهای هواشناسی مورد سنجش قرار داده و با تأکید بر سرعت و جهت باد، منشأ توفان را ردیابی کرده است. به علاوه با درنظرگرفتن لایه‌های پوشش سطح زمین منطقه، کانون‌های گردوغبار شناسایی شده است.

نویسنده کتاب‌های «مبانی آب‌وهواشناسی» و «مقدمه‌ای بر آب‌وهواشناسی نظامی» درباره یافته‌های این مطالعه گفت: نتایج واکاوی صورت گرفته نشان می‌دهد که مهم‌ترین کانون‌های منطقه‌ای گردوغبار غرب ایران به ترتیب شمال‌‎غرب دریاچه ثرثار و ساحل این دریاچه (از دریاچه‌های مرکزی کشور عراق)، تالاب هورالعظیم و هورالهویزه در مرز ایران و عراق، ساحل دریاچه رزازه و حبانیه (از دریاچه‌های مرکزی کشور عراق) و تالاب حمار غربی در استان ذی‎قار کشور عراق هستند. سهم هر یک از این کانون‌ها در رخدادهای گردوغبار به ترتیب ۱۱۰، ۷۹، ۵۹، ۵۶ و ۵۱ روز توفانی بوده است.

این استاد اقلیم‌شناسی افزود: تغییر سطح آب دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور عراق اصلی‌ترین دلیل اوج گرفتن توفان‌های گردوغبار در غرب ایران در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ بوده است. پیشروی ساحل در دریاچه رزازه در این سال‌ها بسیار قابل توجه بوده، به گونه‌ای که در سال ۲۰۱۲ نسبت به سال ۲۰۰۰ مساحت این دریاچه به کمتر از نصف رسیده است. همین مقدار نیز دائمی نبوده و در طول سال تغییرات فصلی داشته و بخشی از کاهش سطح آب دریاچه‌های مرکزی عراق ناشی از خشکسالی‌های سال‌های اخیر بوده است.

معاون پژوهش و فناوری اسبق دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، درباره دیگر یافته‌های این مطالعه گفت: در این تحقیق، تغییرات پوشش سطح زمین در کانون‌های غیر هیدرولوژیکی نیز شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفته که نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ بیش از هزار کیلومتر مربع از کانون‌های شناسایی شده بدل به سطوح بایر شده‌اند.

بخشی از نتایج این پژوهش را که به تازگی در نشریه Scientific Reports منتشر شده است، را اینجا بخوانید.