به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان مسئول اصلی آموزش عالی در کشور، غیر از سامان‌بخشی به روند آموزش عالی جوانان و تربیت متخصصان، گسترش آگاهی‌های تخصصی، ترویج علم و تبدیل علم به ثروت، تسهیل فرایند تحقیقات و فناوری و تامین بودجه برای پژوهش و اجرای طرح‌های کلان و استقلال فناوری و علمی، وظیفه واکاوی و ارائه راهکار برای چالش‌های آموزش عالی را نیز برعهده دارد.
موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی به عنوان یک سازمان مستقل به منظور همکاری و همفکری با وزارت علوم و آموزش عالی در سال ۱۳۴۸ پس از طی مراحل قانونی تاسیس و در سال ۱۳۶۰ منحل شد. همزمان با طراحی برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و تدوین برنامه بخش آموزش عالی و تحقیقات، کمبود مطالعات و تحقیقات و اطلاعات مستند علمی و نیروی انسانی متخصص، باتجربه، کاردان و آشنا به امر برنامه‌ریزی توسعه در آموزش عالی محسوس بود. پس از بررسی‌های کارشناسی پیشنهاد شد موسسه‌ای با نام موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی تاسیس شود. اساسنامه موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در تاریخ ۱۳۶۹/۱۲/۲۵ توسط شورای گسترش آموزش عالی به تصویب رسید.
این موسسه از سال ۱۳۷۰ با امکانات مرکز آمار و برنامه‌ریزی آموزشی شروع به کار کرد و با گذشت مدت زمانی حدود ۲ سال، سرانجام تشکیلات و نمودار سازمانی آن در تاریخ ۱۳۷۲/۵/۱۲ به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید و فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز کرد.
آموزش عالی و چالش‌های آن
موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اکنون به عنوان اتاق فکر وزارت علوم، هفت گروه پژوهشی به نام‌های اقتصاد آموزش عالی و بررسی نیروهای انسانی، برنامه‌ریزی آموزش عالی، پژوهش‌های آماری و فناوری اطلاعات، مطالعات تطبیقی و نوآوری در آموزش عالی، مطالعات مدیریت آموزش عالی، نوآوری آموزشی و درسی، آینده‌پژوهی و نظریه‌پردازی در آموزش عالی دارد و یکی از وظایف آن غیر از ارائه آمار موثق در مورد آموزش عالی، مطالعه در حوزه‌های مختلف پیش از اجرای این طرح‌ها است.
آموزش عالی ایران طی سال‌های اخیر با مسائل مختلفی روبرو بوده است که شاید مهم‌ترین آن و در نگاه اول کاهش شمار دانشجویان (از حدود چهار میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در سال‌های ۱۳۹۴-۱۳۹۳ تا سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در سال جاری) و در پی آن اعضای هیات‌علمی باشد. همچنین توسعه کمّی دانشگاه‌ها و آموزش عالی طی دو دهه ۷۰ و ۸۰ از اواسط دهه ۹۰ با کاهش تعداد دانشجویان به یکی دیگر از مشکلات آموزش عالی تبدیل و زیرنظام‌هایی مانند پیام نور با بیشترین مشکل مواجه شدند.
افزون بر این، نرخ بالای بیکاری میان دانش‌آموختگان بر اساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار پاییز ١٤٠٢، (نرخ بیکاری ۴۲ درصدی میان دانش‌آموختگان بالای ۱۵ سال از کل بیکاران) یکی دیگر از مسائل مجموعه آموزش عالی است که هر چند حل آن به عزم فرابخشی و چند دستگاه نیاز دارد، وزارت علوم نیز به اندازه خود باید آن را حل کند. بر همین اساس وزیر علوم با تکیه بر آموزش مهارتی و تقویت مهارت‌ها میان دانشجویان معتقد است یکی از راه‌های کاهش بیکاری میان دانشجویان توسعه این آموزش‌هاست. با وجود این، برخی کارشناسان معتقدند توسعه آموزش‌های مهارتی، دانشگاه را از وظیفه اصلی خود دور می‌کند.
همه این موارد و مسائل بیشتر آموزش عالی را با علی‌باقر طاهری‌نیا، رییس موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی مطرح کردیم. وی در بخش اول این گفت‌وگو بیان کرد که کاهش آمار دانشجویان ناشی از کاهش کلی نرخ رشد جمعیت در کشور است، همچنین نظام‌های آموزش عالی باید منعطف باشند و بتوانند با شرایط خود را وفق دهند. ضمن اینکه اجرای قانون آمایش آموزش عالی بخش عمده‌ای از مشکلات را حل می‌کند و مجموعه آموزش عالی هم می‌تواند از این تهدید به عنوان فرصتی استفاده کرده و مشکلات آموزش عالی را حل کند. آموزش مهارتی مانع از توسعه آموزش نیست و این دو در کنار هم قرار دارند و دانش باید به منفعت و علم نافع تبدیل شود. یکی از راه‌های رسیدن به علم نافع مهارت و معنویت است.
بخش دوم و پایانی این گفت‌وگو در مورد آینده و افق آموزش عالی در پی ظهور فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی است. طاهری‌نیا در مورد توسعه هوش مصنوعی معتقد است این موضوع به دلیل اهمیت به متولی فرادستگاهی نیاز دارد و نباید درون یک دستگاه محصور شود باید یک نهاد بازیگر اصلی باشد و بازیگران دیگر به آن کمک کنند. هر چه زودتر در کشور این خلأ را پُرکنیم و متولی فرادستگاهی برای آن پیدا کنیم، بهتر است. ظاهرا آینده از آن کسانی است که در هوش مصنوعی سهم بیشتری داشته باشند.
وی همچنین از تشکیل یک گروه پژوهشی جدید در این موسسه برای طراحی نظام ارزش‌های آموزش عالی و الگوی بومی آموزش عالی و مدل مفهومی آموزش عالی ایرانی‌اسلامی خبر داد و گفت که این گروه تازه تشکیل شده است و اعضای هیات‌علمی آن تازه جذب شده‌اند، مسائل آموزش عالی را مطالعه می‌کند و انتظار داریم تا سال آینده اولین دستاوردهای علمی آن منتشر شود.
سرمایه‌گذاری بیشتر در هوش مصنوعی، سهم بیشتر در پیشرفت آینده
ایرنا: آموزش عالی در بسیاری کشورها در حال تجربه تغییرات زیادی است، فناوری مانند ظهور هوش مصنوعی هم تغییرات جدیدی را به آموزش عالی تحمیل کرده است. از نظر ما آموزش عالی در پنج سال آینده چه تغییراتی را تجربه می‌کند و ما چقدر برای این تغییرات آماده هستیم؟
طاهری نیا: مسائل هوش مصنوعی، کوآنتوم و فناوری‌های نوظهور یکی از محورهای رقابت کشورهاست و به همین دلیل برخی کشورها وزارت هوش مصنوعی راه‌اندازی کرده‌اند. در کشور ما هم به این موضوع توجه شده است ولی چون عرصه رقابت است هر چه بیشتر سرمایه گذاری کنیم، سهم بیشتری از آینده داریم. نکته دیگر اینکه قبلا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از فناوری سهمی در کشور نداشته ولی خوشبختانه معاونت فناوری در وزارت علوم تاسیس شده که به معنای توجه به بخشی از وزارت علوم است که دانش را به بازار پیوند می‌زند.
ایجاد برنامه‌هایی مانند دستیار فناوری و غیره یعنی اینکه وزارت علوم در این دوره تلاش کرده بین نیاز جامعه و ایده پژوهشگران پیوند برقرار کند و سامانه نیازها و ایده ها "نان" در همین زمینه شکل گرفت. سامانه سپاری که یکی از اقدامات این دوره وزارت علوم است، غیر از پیوند دادن بخش‌های مختلف به معنای شفافیت، پاسخگویی، مستندسازی، تقویت مدیریت دانش و غیره است که در نهایت به بهره‌وری بالا منجر می‌شود. دوباره‌کاری و موازی‌کاری را کاهش می‌دهد. سامانه دیگر فرنماست که سامانه معاونت فرهنگی‌اجتماعی وزارت علوم است و فعالیت‌های فرهنگی دانشجویان دانشگاه‌ها در آن ثبت می‌شود.
ایرنا: به نظر می‌رسد آموزش عالی هنوز برای استفاده از فناوری هوش مصنوعی آماده نیست، هم به قانون نیاز داریم و هم زیرساخت؛ ولی هنوز در این حوزه کار جدی مشاهده نمی‌شود.
طاهری نیا: تحولات جدید عرصه فناوری و به طور خاص هوش مصنوعی هم به قانون نیاز دارد هم ساختارسازی؛ بنابراین در حوزه تحولات هوش مصنوعی به عنوان عرصه نوپدید به قانونگذاری، تعیین متولی و رصد و پایش، نظارت و مدیریت نیاز داریم. مجلات علمی دنیا اکنون یکی از سوالاتی که از نویسندگان می‌پرسند این است که چقدر از هوش مصنوعی استفاده کرده است. متولی فرادستگاهی نیاز دارد و نباید درون یک دستگاه محصور شود باید یک نهاد بازیگر اصلی باشد و بازیگران دیگر به آن کمک کنند. هر چقدر زودتر در کشور این خلأ را پرکنیم و متولی فرادستگاهی برای آن پیدا کنیم بهتر است. ظاهرا آینده از آن کسانی است که در هوش مصنوعی سهم بیشتری داشته باشند.
الگوی آموزش عالی ایرانی اسلامی طراحی می‌شود
یکی از وظایف و ماموریت‌های مهم موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به عنوان کانون تفکر آموزش عالی و اتاق فکر وزارت علوم مطالعه و ارائه راه‌حل برای مسائل آموزش عالی است. موسسه در همین راستا میزهای پژوهشی راه‌اندازی کرده است که میزهای پژوهشی مسائل آموزش عالی را مطالعه کرده و راهکار ارائه می‌دهند. در مدت ۲ سال ۳۰ مساله مطالعه شده و راه‌حل‌های اجرایی آن در اختیار وزارت علوم قرار گرفته است. منطق مدیریت علمی هم همین است که اول موضوعی را مطالعه کرده و بعد اجرا کنیم. یکی از میزهای پژوهشی به نام میز پژوهشی احصای مصادیق نابرابری آموزشی در آموزش عالی است موسسه مسئول انجام پایش محیطی در فرایند آموزش عالی از ابتدا تا انتهاست؛ برای اینکه بدانیم کدام گلوگاه‌ها، کدام قانون، کدام مقررات و بخشنامه نابرابری‌زا و خلاف عدالت است، این میز تشکیل شده است تا مصادیق را احصاء کند.
همچنین در دنیا الگوهای مختلف آموزش عالی داریم؛ الگوی دانشگاه ناپلئونی (آموزش‌محور و تربیت نیروی انسانی)، الگوی دانشگاه هامبولتی (پژوهش‌محور و مطالعه روی مسائل جامعه)، الگوی دانشگاهی انگلیسی یا اکس‌بریجی (متشکل از نام دو دانشگاه آکسفورد و کمبریج، دانشگاه مسئولیت‌پذیر) و الگوی دانشگاه کارآفرین که بیشتر دانشگاه‌های آمریکا بر این الگو است (با تاکید بر اهمیت کسب و کار). اکنون سوال این است چرا وقتی الگوهای مختلف دانشگاهی داریم، الگوی دانشگاه ایرانی و اسلامی نباید داشته باشیم؟ چرا تا می‌گوییم دانشگاه ایرانی و اسلامی برخی مخالفت می‌کنند؟ دانشگاه های فرانسوی، آلمانی و غیره در مبانی ایدئولوژیک همان جامعه ریشه دارند. ما هم باید بر اساس تفکر دینی خود که انسان‌ساز و چندساحتی است، الگوی آموزش عالی ایرانی‌اسلامی را که هم تامین‌کننده اخلاق و هم اقتصاد و معیشت باشد، تدوین کرده و رواج دهیم. دانشگاه ایرانی‌اسلامی که فلسفه تعلیم و تربیت آن فرق دارد. در دنیایی که دانشگاه را می‌خواهند تا اقتصاد را آباد کنند، با تفکری که اقتصاد را زیربنا نمی‌داند و فرهنگ را زیربنا می‌داند مثل هم عمل نمی‌کنند.
ما برای اینکه نظام ارزش‌های آموزش عالی و الگوی بومی آموزش عالی و مدل مفهومی آموزش عالی ایرانی‌اسلامی را تدوین کنیم، یک گروه پژوهشی راه‌اندازی کردیم که اسم آن مبانی و فلسفه آموزش عالی است. فلسفه تعلیم و تربیت، علم، علم و دین و آموزش عالی را مطالعه کرده و مبتنی بر مطالعات در نهایت الگویی به ما می‌دهد. اینکه الگوی آموزش عالی ایرانی اسلامی چیست و چه تفاوتی با دیگر الگوهای آموزش عالی دارد. این گروه که تازه تشکیل شده است و اعضای هیات‌علمی آن تازه جذب شده‌اند، مسائل آموزش عالی را مطالعه می‌کند و انتظار داریم تا سال آینده اولین دستاوردهای علمی آن منتشر شود.
نظر شما