تجارت آزادِ ایران و اوراسیا؛ راهکار دولت سیزدهم برای شکستنِ سد تحریم‌ ها

به گزارش خبرنگار حوزه دولت ایرنا، دولت سیزدهم از نخستین روز آغاز فعالیتِ خود، یکی از مهمترین ماموریت‌های خود را گره‌گشایی از کلاف سردرگُم دولتِ گذشته در رابطه با همسایگان و بازگشت به روابط استراتژیک و دوستانه با کشورهای منطقه و در یک کلام، ارتقای دیپلماسی همسایگی با هدف توسعه روابط تجاری و اقتصادی تعریف کرد.

در این راستا و در طول بیش از ۲ سال فعالیت، دولتِ مردمی موفق به گسترش غیرقابل انتظار روابط دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران با جهان به ویژه کشورهای همسایه و منطقه شده است. عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای که در اجلاسیه بیست‌ویکم سران این سازمان در سال ۲۰۲۱ محقق شد، عضویت رسمی ایران در پیمان «بریکس» که دوم مهرماه سال جاری تصویب و از اول ژانویه ۲۰۲۴ رسمیت یافت و همچنین انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) که برای نخستین بار در دولت سیزدهم عملیاتی شد و ایران را در ریل تجارت آزاد با پنج کشور بزرگ، با جمعیت بیش از ۱۷۰ میلیون نفری قرار می‌دهد، از مهمترین دستاوردهای اقتصادیِ دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم است.

دیپلماسی همسایگی، مقدمه دستاوردهای اقتصادی اثرگذار

در قریب به ۳۰ ماه فعالیت دولت سیزدهم و ۲۵ سفر خارجی رئیس‌جمهور، ۲۲۲ سند همکاری مشترک بین ایران و کشورهای مختلف به امضا رسیده است اما دستیابی به تفاهم‌نامه‌های دوجانبه تنها برنامه و دستاورد آیت الله سیدابراهیم رئیسی برای سفر به کشورهای دور و نزدیک نبوده است. دولت سیزدهم در همین دو سال اول نشان داد که به دنبال گشودن درهای جدید بر روی دیپلماسی اقتصادی ایرانی و توسعه همکاری‌های تجاری از طریق عضویت در سازمان‌ها و پیمان‌های بین‌المللی است.

حال بر همگان آشکار شده که مقاصد سفر آیت‌الله رئیسی، دقیق و براساس یک برنامه جامع ِاز پیش تعیین شده انتخاب شده‌‍ است. ۲ بار سفر به روسیه و سفر به قزاقستان توسط رئیس‌جمهور و سفر معاون اول رئیس‌جمهور به بلاروس، همچنین دعوت از رئسای جمهور قرقیزستان و ارمنستان در راستای توسعه همکاری‌های و ارتباطات تنگاتنگ با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مقدمات انعقاد موافقت‌نامه مهم تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا را فراهم کرده تا برکات آن در تجارت و اقتصاد ایران ساری و جاری شود.

نخستین گام، چهار ماه پس از آغاز فعالیت دولت سیزدهم برداشته شد؛ هنگامی که در دیماه سال ۱۴۰۰ آیت‌الله رئیسی به روسیه رفت. مذاکرات رئیسی و پوتین با تاکید بر همکاری‌های دوجانبه در حوزه زیرساخت به ویژه در حوزه ترانزیت، انرژی و بانک، با کلیدواژه «جهش تجارت» بین دو کشور همراه بود، کلیدواژه‌ای که با گذشت کمتر از ۲ سال و به فاصله‌ای کوتاه از دومین سفر رئیس‌جمهور به این کشور، مفهوم واقعی به خود گرفت و تجارت آسان و بدون تعرفه گمرکی ۷۵۰۰ قلم کالای ایرانی به اتحادیه اوراسیا میسر شد.

دومینوی سفرهای برنامه‌ریزی شده و متقابل رئیس‌جمهور و روسای کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا با سفر ۲۹ خرداد ماه ۱۴۰۱ قاسم توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان به تهران و امضای ۹ سند همکاری ۲۰ ساله ادامه یافت و با سفر آیت‌الله رئیسی در مهرماه همان سال به قزاقستان تکمیل شد؛ نهمین سفر رئیس‌جمهور اگرچه کوتاه و به قصد شرکت در اجلاس سران کشورهای عضو کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا (سیکا) بود اما از نظر تجاری و سیاسی برکات زیادی در زمینه حل‌وفصل مشکلات آسیا و یافتن راهی موثر برای اعتمادسازی متقابل به همراه داشت.

رئیس جمهور ۱۰ آبان همان سال نیز میزبان نیکول پاشینیان نخست وزیر جمهوری آذربایجان یکی دیگر از سران کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا بود. همچنین الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهور بلاروس از دیگر اعضای این اتحادیه نیز ‍پس از ۱۷ سال، ۲۱ اسفندماه ۱۴۰۱ برای دیداری رسمی و گفت‌وگو با مقام‌های عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران، به تهران سفر کرد؛ امضای ۸ سند همکاری در سی‌امین سالگرد روابط دو کشور، تعمیق روابط و اعتمادسازی متقابل از جمله دستاوردهای این سفر بود. دستاوردهایی که با دیدار ۲۵ مهر ماه سال جاری محمد مخبر معاون اول رئیس‌جمهور به بلاروس تکمیل شد و قطار توسعه روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور را در مسیر پیش‌رفت هدایت کرد.

تجارت آزادِ ایران و اوراسیا؛ فرصتی بی‌بدیل برای ملت‌ها، تجار و بازرگانان

سرانجام مقامات کشورهای جمهوری اسلامی ایران و کشورهای بلاروس،‌ قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و ارمنستان پنج عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ۴ دیماه در سن‌پترزبورگ روسیه گرد هم آمدند تا موافقت‌نامه تجارت آزاد پس از قریب به سه سال پیگیری، امضا شود. عباس علی‌آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، که به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران در این مراسم حضور داشت، گفت: اتحادیه اوراسیا یکی از تامین کنندگان گندم، جو و ذرت وارداتی ایران است و این موافقت نامه می‌تواند تاثیر مثبتی بر تضمین امنیت غذایی مردمان کشورمان داشته باشد.

به گفته علی‌آبادی، از سوی دیگر این کشورها نیز نیازمند توانمندی‌های صنعتی و کشاورزی به ویژه تولیدات دانش‌بنیان کشورمان هستند. از این جهت این موافقت‌نامه فرصت خوبی برای فعالان اقتصادی به ویژه بازرگانان و تولیدکنندگان کشاورزی برای نفوذ در بازار بزرگ کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را فراهم می‌آورد.

بازاری ۱۷۰ میلیون نفری که میزان واردات آن از جهان به ۳۸۸ میلیارد دلار در سال می‌رسد، بازاری بزرگ در همسایگی ایران که دستیابی و نفوذ به آن با تدبیر و همت دولت سیزدهم برای تجار و بازرگانان ایرانی فراهم شد.

شکستِ راهبردِ به انزوا کشیدن ایران

موافقت نامه تجاری ایران و اتحادیه اوراسیا را می‎توان نقطه عطفی در نتیجه دادن سیاست «همسایگی» دولت سیزدهم دانست. داشتن مرز مشترک خاکی با ارمنستان، مرز مشترک آبی با روسیه و قزاقستان و نزدیکی جغرافیایی با بلاروس و قرقیزستان، که علاوه بر صفر شدن هزینه گمرکی، زمینه کاهش قابل توجه هزینه‌های حمل‌ونقل را نیز فراهم می‌کند تنها بخشی از مزایای تجارت با این پنج کشور است؛ اشتراکات فرهنگی و تمدنی و روابط سیاسی مطلوب با این کشورها از دیگر نقطه قوت این توافق است.

در همین راستا آیت‌الله رئیسی نیز در واکنش به انعقاد این موافقتنامه گفت: با اتصال اقتصاد کشور به زیرساخت‌های اقتصادی کشورهای عضو این اتحادیه، پروژه انزوای ایران که از سوی آمریکا و غرب دنبال می‌شد، با شکست مواجه شده است. جمهوری اسلامی ایران با حضور موثر در پیمان‌های بین‌المللی و فراهم شدن شرایط غلبه بر بسیاری از کاستی‌ها و نارضایتی‌ها، دشمن را در ناامیدسازی مردم نیز ناکام گذاشته است.

ایران؛ کلید دسترسی اوراسیا به خاورمیانه و جنوب آسیا

با امضای این توافقنامه راهبردی، تعرفه گمرکی حدود ۸۷ درصد اقلام صادراتی ایران که موردنیاز بازار اوراسیاست به صفر خواهد رسید و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند بیش از ۷۵۰۰ قلم کالا را با لغو تشریفات مرسومی که در گذشته داشت وارد کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا کند. موضوعی که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز پس از انعقاد این توافقنامه بدان اشاره کرد و گفت: روسیه برنامه دارد تا ورود ایران به بازارهای کشورهای عضو اتحادیه اروپا را تقویت کند.

رئیس جمهور روسیه در نشست شورای عالی اتحادیه اقتصادی اوراسیا که با حضور سران ۶ کشور عضو این اتحادیه از جمله ایران برگزار شد، تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران یکی از اقتصادهای بزرگ منطقه و کشوری توسعه یافته از نظر فناوری و حلقه کلیدی در مسیر تجاری جنوبی بین بازارهای اوراسیا و کشورهای خاورمیانه و جنوب آسیا است.

پوتین در ادامه گفت: «طبیعی است که آزادسازی تجارت با ایران، انگیزه مضاعفی برای توسعه مسیرهای حمل و نقل و لجستیکی مانند کریدور بین‌المللی شمال-جنوب خواهد داد و همچنین فرصت‌های جدیدی برای همکاری‌های علمی و صنعتی پدید می‌آورد.»

اتحاد اوراسیا رقیب سرسخت سازمان تجارت جهانی در شکل‌دهی به نظم نوین آتی جهان

حال قرار است که حجم مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اوراسیا در یک بازه زمانی پنج تا هفت ساله به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار در سال برسد. اما این همه ماجرا نیست چرا که تا کنون بیش از ۳۰ کشور درخواست عضویت خود را به اتحادیه اوراسیا ارایه و در انتظار عضویت هستند و می‌توان گفت این اتحادیه در آینده نه چندان دور به عنوان یکی از رقبای سازمان تجارت جهانی، وزنه سنگینی در شکل‌دهی به نظم نوین جهانی ایفا خواهد کرد و به طور قطع در بی اثر شدن سیاست تحریم‌های آمریکا علیه کشورهای مستقل، به عنوان یک اهرم فشار جدی عمل خواهد کرد.

به وقتِ بَر دادن درختِ دیپلماسی همسایگی

با گذشت بیش از ۲ سال از فعالیت دولت سیزدهم و بهبود مناسبات سیاسی ایران با برخی کشورها که در سال‌های گذشته روابط با آنها به دلایل مختلف دچار چالش شده بود، درختِ دیپلماسی همسایگی دولتِ مردمی در حال بَر دادن است و باید در آینده نه چندان دور منتظر چیدن میوه‌های این درخت پربار در حوزه اقتصاد و تجارت بود که قطعا ثمرات آن در درجه اول نصیب ملت ایران خواهد شد.