به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا از پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران» نخستین نشست از سلسله نشست‌های اخلاق پژوهش در خدمت توسعۀ علم و فناوری با موضوع ارسال یگانه و چندگانه در نظام انتشار علمی؛ به سوی پیشنهادی منصفانه‌تر و با سخنرانی رحمان شریف‌زاده، عضو هیات‌علمی ایرانداک برگزار شد.
وی در این نشست گفت: ارسال یگانه در نظام انتشار علمی به این معناست که مولف از نظر اخلاقی مجاز نیست در حالیکه مقاله‌اش در یک نشریه در دست بررسی است، آن را به نشریه ای دیگر ارسال کند. درمقابل، کسانی که از ارسال چندگانه دفاع می‌کنند چنین عملی را غیراخلاقی نمی‌دانند. هرچند نظام انتشار علمی کنونی مبتنی بر نظام ارسال یگانه است، تقابل نظام ارسال یگانه کنونی و ارسال چندگانه به بحث‌های اخلاقی زیادی دامن زده است.
عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران اظهار داشت: گرچه ارسال چندگانه به دلایلی نظام مطلوبی برای نظام داوری و انتشار مقالات نیست؛ ارسال یگانه نیز چندان مطلوب و رضایت‌بخش به‌نظر نمی‌رسد. اگر نظام اول احتمال نقض حقوق مجلات را بالا می‌برد و هزینه‌های مادی و حرفه‌ای ایجاد می‌کند، نظام دوم نیز اغلب به سبب تأخیر در داوری و انتشار مقلات، احتمال نقض حقوق مولف را بالا می‌برد و به بدرفتاری‌های علمی دامن می‌زند.
شریف‌زاده با طرح این سوال که آیا راهکاری برای برون‌رفت از این دوگانگی وجود دارد، توضیح داد: برای رسیدن به موضعی مطلوب‌تر باید به ماهیت قراردادی ارسال مقاله و مولفه‌های یک قرارداد منصفانه توجه کرد. به‌نظر می‌رسد برای اینکه قرارداد ارسال مقاله منصفانه باشد باید دست‌کم دو ویژگی شفافیت زمانی و تعهدات متقابل را داشته باشد و درنتیجه هر پیشنهاد بدیلی باید این دو ویژگی را دربر بگیرد.
شفافیت زمانی مستلزم این است که مجله مهلت‌های زمانی داوری و انتشار شفافی داشته باشد یا بر سر مهلت‌های زمانی با مولف به توافق رسیده باشند. تعهدات متقابل نیز یعنی اینکه هر کدام از طرفین نسبت به هم تعهدات مشخصی داشته باشند و درصورت نقض تعهد از سوی یک طرف، طرف دیگر ابزارهایی برای اعمال فشار بر طرف دیگر داشته باشد.
وی ادامه داد: نظام ارسال یگانه کنونی بیشتر مواقع ویژگی نخست را ندارد و فاقد ویژگی دوم است. در نظام کنونی، فقط یکی از طرفین، یعنی مجله، ابزارهایی برای اعمال فشار بر طرف دیگر دارد. بر این اساس، بدیل منصفانه‌تر می‌تواند تلفیقی از دو نظام ارسال یگانه و چندگانه باشد. در این نظام تلفیقی، نظام پیش‌فرض همان ارسال یگانه است، اما وقتی مجله از تعهدات زمانی مورد توافق عدول کند، مولف مجاز می‌شود مقاله را برای مجله‌ای دیگر ارسال کند.
عضو هیات علمی ایرانداک مزایای اخلاقی این نظام تلفیقی را برشمرد و گفت: چند مزیت اخلاقی و حرفه‌ای در پی دارد؛ ازجمله اینکه باعث می‌شود مجله و مولف نسبت به تعهدات متقابل خود حساس‌تر باشند. وقت‌شناسی مجلات بالا می‌رود. آن‌ها برای اینکه مقاله تحت بررسی خود را از دست ندهند تلاش خواهند کرد طبق جدول زمانی مجله پیش بروند. برخلاف نظام ارسال چندگانه، در این نظام مجلات با حجم زیاد مقالاتی که همزمان در چند مجله ارسال می‌شوند مواجه نخواهند شد؛ زیرا در صورتی که مجلات به تعهدات خود عمل کنند سیستم همان ارسال یگانه خواهد بود و در غیر این صورت همچنان مانع‌ها و شروطی برای ارسال چندگانه وجود خواهد داشت.
بر اساس این گزارش، سلسله نشست‌های اخلاق پژوهش در خدمت توسعۀ علم و فناوری با همکاری مرکز نشر دانشگاهی و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، با مدیریت علمی دکتر علیرضا ثقه‌الاسلامی عضو هیات علمی ایرانداک و با هدف گسترش و ترویج ارزش‌های اخلاقی در پژوهش‌های علمی و دانشگاهی برگزار می‌شود.
نشست دوم با موضوع پژوهش و نوآوری مسئولانه در زیست‌فناوری: مورد شرکت مونسانتو و با سخنرانی دکتر حامد بیکران بهشت، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور روز سه‌شنبه یکم اسفند ۱۴۰۲ برگزار می شود. این نشست‌ها برای دانشجویان، استادان، پژوهشگران و علاقمندان آزاد و رایگان است.
نظر شما