ریتم در فضایِ خیابان کارگر

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا موزه هنرهای معاصر تهران دارای کارهای مهمی از جنبش‌های هیجان‌نمایی انتزاعی، پاپ آرت، مینی‌مالیسم، مفهومی و فوتورئالیسم است.

گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران از اموال عمومی ایران محسوب می‌شود. میانگین قیمت آثار این گنجینه حدود ۵ میلیارد دلار قیمت‌گذاری شده؛ اما بعضی‌ها تا ۱۰ میلیارد دلار هم تخمین زده‌اند. این موزه در حال حاضر یکی از واحدهای معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

در فاصله بین حیاط شمالی و در اصلی موزه، در ضلع غربی، دو مجسمه به چشم می‌خورد، یکی از این مجسمه‌ها، مجسمه «ریتم در فضا» با ارتفاع ۳۲۵ سانتی‌متر اثر ماکس بیل است که در سال ۱۹۶۴ با سنگ گرانیت قرمز خلق شده‌است.

در هنگام ورود به موزه در سمت چپ مجسمه ای بزرگ و قرمز رنگ از جنس سنگ گرانیت خواهید دید که ریتم در فضا نام دارد. اگر به سمت این تندیس حرکت کنید و از کنار آن رد شوید خطوط خمیده تغییر شکل می دهند و اشکال متفاوتی را به وجود می آورند که بسیار تماشایی و ریتمیک است. این مجسمه ساخته مکس بیل سوئیسی است.

مکس بیل یک طراح صنعتی، گرافیست، نقاش و معمار سوئیسی است که در منطقه ونترتور سوئیس متولد شده است. وی پس از گذراندن تحصیلات متوسطه خود در دانشگاه سیلوراسمیت، به مدرسه باوهاس رفته و زیر نظر واسیلی کاندینسکی، پاول کلی و اسکار شملر تحصیلات عالیه خود را گذراند. مکس بیل پس از کار بر روی طرح های های گرافیکی و چند ساختمان مدرن، خانه و استودیو طراحی خود را در شهر زوریخ طراحی کرد.

بیل مدتی در زمینه معماری و گرافیک فعالیت نمود و بعد از چندین پروژه، کار در رشته طراحی صنعتی را شروع کرد. از مهم ترین ویژگی های پروژه های صنعتی مکس بیل دقت زیاد و وضوح سادگی به شمار می رود. اولین پروژه او یک ساعت دیواری ساده و زیبا بود. سال ۱۹۵۴ یک چهارپایه زیبا طراحی کرد که کاربران می توانستند از آن به عنوان میز بلندگو، میز تابلوی رو میزی، پایه یک قفسه کوچک یا یک عسلی کنار دیوار از آن استفاده کنند.

بیل به عنوان یک طراح و هنرمند سعی داشت تا اشکال و فیزیک آثار خود را به صورت حجمی مدرن از قرن بیستم به نمایش بگذارد. وی به دنبال خلق اشیاء به شیوه ای جدید بود تا بتوان خلوص و سادگی آنها را حس کرد. به همین منظور آثار وی شامل گستره ای از محصولات صنعتی، نقاشی و طرح های معماری به سبک مدرن است که در طول زمان پیشرفت داشته و کمی تغییر ماهیت داده است.

زیر نظر استادانی چون یوزف آلبرس، پل کله و واسیلی کاندینسکی درباره‌ انواع هنرهای زیبا آموزش دید. بعد از این به سوئیس بازگشت و در اولین قدم، خانه و استودیوی شخصی خود را ساخت که اگرچه منطبق بر اصول معماری مدرن بود، اما رگه‌هایی از گرایش به خانه‌های سنتی مانند استفاده از سقف شیب‌دار در آثارش به چشم می خورد.

بیل در دهه‌ی ۱۹۵۰ شاخص‌ترین چهره‌ی هنری سوئیس در زمینه‌ی طراحی صنعتی و گرافیک بود. آموزش نزد نسل اول هنرمندان نوگرا در باهاوس و ارتباط نزدیک با ایشان، به او مزیتی منحصر به فرد بخشیده بود و نوشته‌های نظری‌اش پیرامون هنر مدرن به شکلی گسترده مورد استقبال قرار می‌گرفت.

در زمینه‌ی طراحی صنعتی، رویکردی عملگرایانه داشت و به کارکرد شیء بیش از هر چیز اهمیت می‌داد. هدف غایی بیل برقراری وحدت میان شاخه‌های مختلف هنرهای زیبا بود. مجسمه‌هایش ظهور مینی‌مالیسم را نوید می‌دهند. این آثار اگرچه در نگاه اول ساده به نظر می‌رسند، در طراحی و تعیین نسبت اجزاء آن‌ها از محاسبات پیچیده‌ی ریاضی بهره گرفته شده است. معروف‌ترین اثر بیل در زمینه‌ی معماری، ساختمان دانشگاه اولم است. در این ساختمان، او با وجود بودجه‌ی محدود اثری منحصر به فرد آفریده است که در نقشه‌ی آن، اشکال هندسی مختلف به نحوی پیچیده با یکدیگر ترکیب شده‌اند.

بیل در سال ۱۹۶۸ جایزه‌ی هنر زوریخ را دریافت کرد و به عضویت پارلمان فدرال سوئیس درآمد. آثار او در گالری‌هایی در سرتاسر اروپا و آمریکا به نمایش درآمد و نوشته‌های پرشمارش در قالب کتاب یا بروشور و کاتالوگ برای نمایشگاه‌ها منتشر شد. با این حال، در مجموع تأثیر او بر معماری جهان چندان چشمگیر نبود و برخی دلیل این را پیچیدگی ساختاری مستتر در طرح‌های ظاهراً ساده‌ی او می‌دانند. او در سال ۱۹۹۴، بعد از سکته‌ی قلبی، در راه بیمارستان درگذشت.

در نقاشی‌ها، پیکره‌ها و نوشته‌هایش همواره نظریه دوزبورخ درباره هنر تجسم را دنبال می‌کند. در کتابی که در سال ۱۹۴۹ نوشت، رویکرد تازه به خلاقیت هنری براساس مفاهیم ریاضی را پیش گرفت. ماکس بیل از جمله پیشگامان تجسمی ناب در جهان به شمار می آید.

موزه هنرهای معاصر در سال ۱۳۵۶ در امیرآباد تهران بنا شد. بنای موزه را کامران دیبا در سبک معماری مدرن و با الهام از بادگیرهای کویری ایران طراحی کرد. موزه‌ی هنرهای معاصر تهران از معدود موزه‌های تهران است که از ابتدا به‌عنوان موزه طراحی‌شده و ساختمان آن متناسب با کاربرد موزه‌ای است.

در گنجینه دایمی موزه بیش از ۳۰۰۰ اثر ارزشمند از نخبگان هنرهای تجسمی نگهداری می‌شود که نزدیک به ۴۰۰ عدد از آن‌ها، دارای ارزش استثنایی هستند. از جمله آثار مهم موزه، می‌توان به کارهای شاخصی از گوگَن، رُنوار، پیکاسو، ماگریت، ارنست، پولاک، وارهول، لُویت، و جاکومتی اشاره کرد.

موزه هنرهای معاصر تهران همچنین مالک مجموعه بسیار مهم و جامعی از هنر نوگرا و معاصر ایران است.