قلعه های تاریخی؛ نمادی از تاریخ پرشکوه کهگیلویه وبویراحمد

به گزارش ایرنا، این سازه ها که چون دژی محکم در برابر بلایای طبیعی در قرون متمادی مقاومت کرده اند نمادی از افزون بر آنکه هویت هنر ایرانی را به نمایش گذاشته اند، بخشی از سبک زندگی اجتماعی مردمان این مناطق را به تصویر کشیده اند.

به عنوان مثال قلعه هایی که برای حفاظت از کاروان های تجاری در برابر سارقان ساخته شده اند نشان از شیوه زندگی هموطنان در مقوله داد و ستد دارد یا آنانی که به منظور سکونت حاکمان محلی یا همان کدخدایان ساخته شده تا محل تصمیمگیری های مهم باشد گوشه دیگری از فرهنگ و زندگی دوران خود را ترسیم می کنند.

کره شهبازی،چرام،عزیزی،دیشموک،قلعه گل،قلعه رییسی،قلعه دختر،شامبراکان،آرو، اسپر،مارین،سرخونی،محمدعلی خان،ملاقباد،کاک کهزاد و جلاله از جمله قلعه های مشهور کهگیلویه وبویراحمد بوده اند که در گذر زمان به حیات خود ادامه می دهند.

دیدگاه صاحب نظران درباره قلعه های تاریخی ایران

یک باستان شناس و پژوهشگر بناهای تاریخی می گوید: مطالعات انجام گرفته نشان می دهد ۵۰ قلعه تاریخی در نقاط مختلف کهگیلویه و بویراحمد در بازه زمانی قرن های اول تا ششم هجری قمری ساخته شده که البته برخی از این سازه ها در طول زمان تخریب شده اند.

حسین سپیدنامه افزود: شمار زیادی از قلعه های تاریخی کهگیلویه و بویراحمد محل کار حاکمانی بوده اند که از سوی دولت های مرکزی منصوب می شدندو شمار دیگری از این سازه ها دفتر کار حاکمان بوده اند.

وی که دانش آموخته مقطع دکترای باستان شناسی است تاکید کرد: قلعه های تاریخی در برخی موارد محل رفع اختلافات محلی از سوی حاکمان محلی نیز بوده اند.

این باستان شناس و پژوهشگر بناهای تاریخی تاکید می کند : برخی از قلعه ها به منظور حفاظت از کاروان های تجاری در برابر سارقان ساخته شده و در واقع محل استقرار دیده بان ها بوده اند و برخی نیز کارکرد دفاعی در جنگ ها داشته اند.

سپیدنامه عنوان کرد: شماری از قلعه های تاریخی کهگیلویه و بویراحمد هم به منظور استقرار مخالفان دولت مرکزی احداث شده اند.

وی با یادآوری این نکته که اسماعیلیان یکی از مهمترین مخالفان دولت در تاریخ ایران بوده اند تاکید کرد: یکی از قلعه های مهم اسماعیلیان در کهگیلویه و بویراحمد قلعه دژکوه در نزدیکی شهر سوق است.

این باستان شناس خاطرنشان کرد: با وجود مطالعات صورت گرفته اما برای شناخت بهتر کارکرد قلعه ها در ادوار مختلف نیاز است تا کاوش های باستان شناسی از سوی کارشناسان صورت گیرد.

وی با اشاره به اینکه وقایع مهم مناطق مختلف در قلعه ها صورت می گرفته خاطرنشان کرد: این سازه ها می تواند برای ایرانگردان عاشق تمدن نیاکان آریایی جذاب باشد.

سپیدنامه اعتقاد دارد که قلعه های تاریخی از ظرفیت های مغفول گردشگری کهگیلویه و بویراحمد هستند که ضمن داشتن طبیعت زیبا در اطرافشان به عنوان یادگار تمدن ایرانی دارای اهمیت هستند.

این باستان شناس و پژوهشگر بناهای تاریخی بر این باور است که می توان با ساماندهی راهنمایان تورهای گردشگری که در زمینه سازه های تاریخی تخصص دارند افزون بر افزایش جذابیت های گردشگری استان ایرانگردان و حتی جهانگردان را به اعماق تاریخ برد.

وی با بیان اینکه برای پیشگیری از تخریب سازه های تاریخی چاره ای جز فرهنگ سازی و آگاهی بخشی نداریم تاکید کرد: برنامه ریزی برای بازدید دانش آموزان و دانشجویان از بناهای تاریخی و به ویژه قلعه ها ضروری است.

قلعه های تاریخی یا خانه های اربابی

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد می گوید که قلعه های تاریخی استان که بیشتر محلی یا دفتر کاری برای حاکمان محلی محسوب می شده به خانه های اربابی شهرت دارد.

اصغر آتشفراز با اشاره به اینکه ۳۰ قلعه تاریخی در مناطق مختلف استان در دوره های تاریخی متفاوت وجود دارد تاکید کرد:۱۵ قلعه تاریخی کهگیلویه وبویراحمد به ثبت ملی رسیده است.

وی بیان کرد: دیشموک، دم چنار،عزیزی،آرو و شامبراکان از جمله قلعه های تاریخی کهگیلویه و بویراحمد است که در فهرست آثار ملی ثبت شده اند.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: همه ۳۰ قلعه موجود استان بناهای مستکمی دارند اما برای ادامه حیاتشان نیازمند اعتبار برای مرمت هستند.

آتشفراز تصریح کرد: میراث فرهنگی کهگیلویه وبویرزاحمد برای مرمت قلعه های تاریخی استان نیاز به ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیارد ریال اعتبار دارد.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد تاکید می کند برای بقای سازه های تاریخی استان و به ویزه قلعه ها میتوان آنان را به اقامتگاه های بومگردی یا خانه های صنایع دستی تبدیل کرد.

کهگیلویه و بویراحمد در گذر زمان

کهگیلویه و بویراحمد که به دیارآریوبرزن ( یکی از سرداران بزرگ تاریخ ایران در زمان هخامنشیان) شهرت دارد با داشتن بنایای تاریخی و مجموعه های باستانی ارزشمند، یادگاری از شکوه و تمدن چندین هزار ساله ایران زمین محسوب می شود که در دل طبیعت زیبای زاگرس آرمیده است.

اسناد تاریخی نشان می‌دهد کهگیلویه وبویراحمد تا پیش از هخامنشیان دارای سکنه بوده و به‌طور مشخص از این زمان محل سکونت اقوام آریایی بوده و ایل جاکی در این مقطع تاریخی به آنان پیوسته‌اند به‌طوری‌که امروزه عمده جمعیت استان کهکیلویه و بویراحمد (به استثنای سادات ساکن در استان) از نسل ایل جاکی محسوب می‌شود.

جاکی، یکی از ایلات بزرگ گروه لر شیعه مذهب کهگیلویه بوده که به دو دسته لیراوی و چهار بنیچه منشعب می‌شدند؛ امروزه دیگر نامی از ایل جاکی و شاخه‌های آن در میان نیست و هر یک از ایلات و طوایف وابسته به آن به طور مستقل در استان کهگیلویه و بویراحمد پراکنده‌اند.

همچنین، بر اساس اسناد تاریخی و یافته های باستان شناسی، ریاست مردم کهگیلویه آن زمان و در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری به عهده فردی به نام "روزبه" بود که او را پادشاه این منطقه (پادشاه زمیگان) نیز می‌خواندند، با این تفاسیر، حداقل تا سال ۳۴۶ هجری قمری خاندان گیلویه بر نواحی کهکیلویه حکومت می‌کردند.

از قرن سوم هجری محدوده وسیعی از ایران، شامل استان‌های لرستان، ایلام، چهار محال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی از استان فارس و خوزستان، تحت عنوان بلاد اللور (لرستان) شناخته شد و در سال ۳۰۰ هجری در اختیار دو برادر به نام‌های بدر و منصور قرار گرفت.

تا قبل از دوره قاجاریه، استان کنونی کهگیلویه و بویراحمد که منطقه بهبهان هم جزو آن به شمار می‌رفت، به دو قسمت پشت کوه و زیر کوه تقسیم می‌شد،در دوره قاجاریه، جغرافیای تاریخی کهکیلویه تغییری نکرد و مرزهای جغرافیایی آن تقریبا با دوره زندیه تفاوتی نداشت. تغییری که در این دوره به چشم می‌خورد در زمینه نام‌گذاری مناطق است.

منطقه زیر کوه شامل ناحیه بهبهان و ناحیه لیراو بود و منطقه پشت کوه شامل سه ناحیه تل خسروی، رون و بلاد شاپور می‌شد اما از اواخر دوره قاجاریه به تدریج به نام ایلات ساکن در آنها شناخته شدند و منطقه پشت کوه به نواحی متعددی چون چرام، طیبی، نویی، دشمن زیاری و بویراحمد تقسیم و مشهور شد.

آریوبرزن که آخرین مدافع داریوش چهارم هخامنشی بود در یکی از تنگه های این استان کوهستانی، راه را بر سپاه اسکندر مقدونی بست و دلیرانه در برابر وی مقاومت کرد به همین دلیل کهگیلویه و بویراحمد را دیار آریوبرزن می خوانند که این واژه هم نماد تاریخ کهن و هم شجاعت مردم این خطه است.

کهگیلویه و بویراحمد بخشی از تمدن عیلامی بوده و در دوره بعد از اسلام و همچنین پس از ورود آرایی‌ها جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران محسوب می شد با بیش از ۶۰ آسیاب، ۵۴ خانه تاریخی،۴۳ قلعه،۴۰ آب انبار،۲۳ بقعه متبرکه، ۱۹ گورستان، ۱۷ استودان، ۱۳ پل، ۱۳ بافت تاریخی، پنج حمام، پنج مسجد و سه کاروانسرای که در فهرست آثار ملی ثبت شده کهن بوم و بری است که رد پای شکوه معماری ایرانی در این سرزمین قابل مشاهده است.