به گزارش خبرنگار ایرنا، هنرهای لاکی ایرانی در دوره اسلامی، ارتباط تنگاتنگی با صنعت قلمدان سازی ایرانی دارد که در آن با روی هم چسباندن لایه‌های کاغذ، محفظه کوچکی جهت نگهداری و حمل ابزار کتابت به نام «قلمدان» تهیه می‌شد و روی آن را با نگاره‌هایی آذین می‌نمودند و در پایان با روغن کمان جلا می‌زدند که نمونه‌های ارزنده‌ای از آنها در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی یافت‌شدنی است.
هنر پاپیه ماشه نیز ذیل هنرهای لاکی قرار می گیرد که در میانه عصر صفوی ظهور یافته و بعد در دوره زندیه و اوایل قاجار به بلوغ رسیده و مقارن اواسط قاجار متروک و اندک اندک راه فراموشی پیمود، تأسف‌انگیز آنکه امروزه کمتر هنرمندی دل مشغول خلق آثاری از این نوع است.
اساتید قدیمی و پیشکسوتان این هنرماندگار از جمله استاد تجویدی، محمد علی زاویه و علی مطیع در این حرفه تلاش های بسیاری کردند و امروز در قزوین نیز یک هنرمند پیشکسوت قزوینی با احیای صنعت پاپیه ماشه (خمیر کاغذ برای ساخت مجسمه) توانسته ۴۰۰ شاگرد در این زمینه تربیت کند.
در همین خصوص خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز قزوین با سید احمد عقیلی، این هنرمند پیشکسوت قزوینی به گفت و گو نشسته است.
ایرنا. برای آغاز گفت و گو از ویژگی های هنر پاپیه ماشه برای ما بگویید.
پاپیه ماشه شیوه ای از تولید آثار، ذیل هنرهای سنتی است که به ساخت مصنوعاتی چون قلمدان و قاب آیینه از جنس کاغذ اطلاق می شود و در سرزمین ایران از اواسط عهد صفوی تا اواخر دوره قاجار رواج داشته و عدم انطباق این تکنیک با نیازهای عصر حاضر، موجب متروک و مهجور ماندن آن شده است.
به بیانی دیگر، در دوره سلجوقیان و تیموریان، ظروف و قلمدان‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گرفت از جنس فلز بودند و همچنین ظروفی که در دربار استفاده می‌شد نیز اغلب مسی، برنجی و مفرغی بود اما از دوره صفویه با توجه به اینکه هنر پاپیه ماشه، هنری وارداتی از کشورهای اروپایی بود، ایرانیان نیز دریافتند که با کاغذ و مقوا هم می‌شود ظروفی را ساخت که پوسته‌ای کاغذی داشته باشد. برای مثال جعبه جواهرات، قلمدان‌هایی که مورد استفاده خوشنویسان و عاقدها بود و بعدها که به شکل قاب آینه، جای عطر و عود و حتی جلد کتاب نیز ساخته شد و به شکل صورتک‌هایی در تعزیه و تئاترها نیز دیده می‌شد.
اما هرچه به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی می‌رسیم؛ این هنر سیر نزولی دارد زیرا با ورود تمبرها و عکس‌برگردان‌های زیادی به کشور، کار نقاشان قلمدان از رونق افتاد و از ارزش اولیه هنر پاپیه‌ماشه کاسته شد که پاپیه ماشه سازان با تولید وسایل مصرفی بدون نقاشی، از جمله جاعینکی، قاب عکس و قوطی‌های مختلف توانستند تا حدودی این هنر را زنده نگاه دارند.
همچنین پاپیه ماشه مادر همه هنرها است چراکه برای آفرینش یک اثر بایستی مجموعه‌ای از هنرها را به حد والا بلد بود و هنرمند این رشته باید نقاشی ایرانی، هنر تذهیب، تشعیر، مینیاتور، آشنایی با ترکیب مواد و خمیر کاغذ، سنباده‌زنی، ترکیبات لاکی، صحافی و چندین فن و صنعت دیگر را به نحو احسن بداند.
ایرنا. چطور وارد دنیای هنر شدید؟
از زمان کودکی تمام توجه‌ام به رنگ‌ها و خطوط نقاشی جلب می‌شد و ورودم به دنیای هنر نیز از همان علاقه و ذات درونی‌ام نشات گرفت و کم‌کم با هدایت اساتید بزرگوارم از جمله استاد احمری این علاقه درونی رشد پیدا کرد و زمانی که به آموزش در عرصه هنری نیز رسیدم، تمام تلاشم را در هدایت تحصیلی دانش‌آموزان به کار بردم، ولی متاسفانه آموزش و پرورش و متولیان هنر در خصوص استعداد هنری کودکان کم‌کاری می‌کنند، در حالی که باید به آن بیشتر توجه کنند تا این استعدادها در جامعه کشف و شکوفا شود.
ایرنا. با توجه به سبقه حرفه ای شما، چه تعداد شاگرد در قزوین تربیت کرده اید؟
۴۰ سالی است که در دنیای هنر مشغول هستم و هنر پاپیه ماشه را به بیش از ۴۰۰ شاگرد آموزش دادم که از بین آنها ۵۰ نفر استاد شدند و در حال توسعه مدرن‌تر این هنر هستند، به‌طوری که امروزه جزو چهار استان برتر کشور در این حوزه هستیم و خوشحالم که عمرم را در راه آموزش گذاشتم چون پیشرفت شاگردانم من را تشویق می‌کند که این مسیر را با وجود سختی‌هایی که دارد، ادامه دهم.
ایرنا. آثار شما چگونه طبقه بندی می شود.
آثار بنده شامل تذهیب، گل و مرغ، مینیاتور، تشعیر (آرایش کتاب )، ساخت و نقاشی روی پاپیه ماشه، نقاشی روی انواع چوب، سنگ و انواع بوم‌های ایرانی و طبیعی است و فعالیت هنری من به ۲ دوره متفاوت، یعنی زمان قبل از بازنشستگی و پس از آن تقسیم می شود به طوری که در اداره کل فرهنگ و ارشاد قریب ۲۰ سال در حوزه آموزش، فعالیت داشتم و همه هدفم با توجه به پایتخت خوشنویسی بودن شهر قزوین این بود که هنر تذهیب را قوی کنیم که خوشبختانه در بخش هایی که مربوط به نگارگری و مینیاتور می شود هم اساتید برجسته ای رشد یافتند.
ایرنا. وضعیت هنر پاپیه ماشه را در قزوین چطور می بینید؟
هنرمندان قزوینی آثاری را به شکل پاپیه ماشه خمیری و نو و نیز آثاری را به شکل مجسمه و فرم های هندسی تولید می کنند که این نشان از علاقه آنها به هنر با سابقه تاریخی پاپیه ماشه دارد و نمی خواهند به فراموشی سپرده شود اما متاسفانه در این هنر هنوز از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستیم زیرا یک رشته تقریبا سخت است که باید به روزرسانی شود.
ایرنا. به عنوان استاد هنر پاپیه ماشه چه انتظاراتی از مسوولان قزوین دارید؟
آثار پیشکسوتان هنر در استان قزوین نیازمند مکانی همانند موزه برای نمایش به مردم بوده و نیاز است تا نهادهای متولی همچون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، دانشگاه ها و همچنین دستگاه های مرتبط از جمله فرهنگ و ارشاد اسلامی و حوزه هنری تدبیری بیاندیشند تا ضمن داشتن یک موزه هنری، نسبت به حفظ و نگهداری آثار پیشکسوتان هنر استان تدابیر لازم صورت بگیرد.
همچنین پیشنهاد می کنم در رابطه با این هنر، رشته های دانشگاهی نیز برای آموزش آن به صورت علمی گنجانده شود تا علاقه مندان این حوزه بتوانند از اساتید مجرب و خبره در شاخه های مختلف هنری بهره مند شوند تا کیفیت هنر در قزوین ارتقا یابد.
نظر شما