۲۲ دعا در مجموعه ۵۴ دعای صحیفه سجادیه اشاراتی به وجود مبارک رسول خدا (ص) دارد که بیشترین آن، به عنوان صلوات بر پیامبر (ص) و آل او بیان شده است اما در مجموع این دعاها، دعای چهارم با عنوان دعا برای تصدیق کنندگان پیامبر (ص) و دعای دوم به عنوان دعا برای رسول خدا و اهل بیت (ع) روشن تر از سایر دعاها به وصف پیامبر اکرم (ص) پرداخته شده است.
سیر بیان امام سجاد(ع) در دعای دوم به گونه ای است که می توان آن را سیر زندگی پیامبر از زمان بعثت تا پایان عمر مبارک ایشان دانست. امام زین العابدین در این دعا، ویژگی های مختلفی را برای پیامبر بیان کرده که می توان به اوصافی مانند امین وحی، برگزیده خدا، پیشوای برکت، امام رحمت، پرچمدار خیر و کلید برکت اشاره کرد. همچنین تلاش مستمر برای هدایت، به رنج انداختن خود برای ابلاغ رسالت، دوری از خانواده و هجرت از زبان امام سجاد (ع) بیان شده است که هر کدام جای بررسی دارد اما آنچه که معمولا مورد غفلت قرار می گیرد، جملات صریحی است که امام چهارم در دعای دوم برای بیان شیوه نظامی پیامبر اسلام هنگام جنگ با دشمنان بیان کرده اند.
امام سجاد (ع) در بیستمین فراز از دعای دوم در وصف پیامبر (ص) می گویند «فَغَزَاهُمْ فِی عُقْرِ دِیَارِهِمْ» پیامبر (ص) با دشمنان در عمق خاک آنان جنگید. کلمه «غَزا» از ریشه «غَزو» به معنای قصد کردن است. به همین دلیل در زبان عرب، مقصد اصلی از بیان چیزی را «مغزی الکلام» معادل همان «لُب مطلب» در فارسی می گویند اما «غزوه» قصدی است که انسان به قصد نبرد با دشمن از منزل خارج می شود.
سیدعلی خان مدنی نویسنده شرح ریاض السالکین که باید آن را معتبرترین و مشهورترین شرح صحیفه سجادیه دانست، غَزو را خروج از وطن به قصد نبرد در خاک دشمن تعریف می کند. بر این اساس می توان گفت اگر چه در بررسی های تاریخی، غزوه به جنگ هایی اطلاق می شود که با حضور پیامبر (ص) بوده و سریه شامل جنگ هایی می شده که بدون حضور پیامبر بوده اما در بررسی های لغوی، غزوه به جنگ هایی گفته می شود که در خاک دشمن انجام شده باشد که امام سجاد (ع) با اشاره به کلمه «عُقر دیار» به این ویژگی در نبردهای حضرت اشاره دارد.
عُقر الدیار به معنای منزلگاه اصلی هر گروه و در اینجا گروه دشمن است. حضرت علی (ع) نیز در خطبه ۲۷ نهج البلاغه با اشاره به همین موضوع به کسانی که در نبرد با دشمنان کوتاهی کرده و دشمن به محل زندگی آنها حمله کرده، می فرماید «وَقُلْتُ لَکُمُ اغْزُوهُمْ قَبْلَ أَنْ یَغْزُوکُمْ، فَوَاللَّهِ مَا غُزِیَ قَوْمٌ قَطُّ فِی عُقْرِ دَارِهِمْ اِلاَّ ذَلُّوا؛ من به شما (بارها) گفتم با آن ها بجنگید، پیش از آن که آن ها به سراغ شما بیایند. به خدا سوگند! هر گروهی که در خانه خود مورد تهاجم واقع شود و با دشمن بجنگد، ذلیل می شود».
با این بیان امام سجاد (ع) باید گفت که جنگ در خاک دشمن با هدف نزدیک نشدن به خاک مسلمین از ویژگی سنت پیامبر (ص) در نبرد با دشمنان است که این موضوع کاملا با سیره آن حضرت قابل تطبیق است؛ به گونه ای که همه جنگ هایی که مسلمانان در طول دوران حکومت پیامبر داشتند، در خارج از شهر مدینه بوده است. به بیان دیگر پیامبر هیچگاه اجازه ندادند که دشمنان به شهر مدینه به عنوان مرکز حاکمیت اسلامی نزدیک شوند.
تنها مورد استثناء در این موضوع ، ماجرای جنگ احزاب و کندن خندق بود که آن هم مربوط به شرایط خاص آن جنگ بود. نکته جالب این است که پیامبر در هنگام کندن خندق، این نوید را به مسلمانان دادند که این تنها موردی است که دشمنان به مدینه حمله کرده اند و آخرین بار آنها هم خواهد بود و بعد از آن مسلمانان به دشمنان حمله می کنند که بعد از پیروزی در این نبرد، ماجرای فتح مکه و پیروزی های متوالی مسلمانان در مقابل کفار در تاریخ ثبت شده است.
رزمندگان اسلام در برخی از جنگ های پیامبر (ص)، به صورت مستقیم به خانه و مکان سکونت دشمنان حمله می کردند؛ مثل حمله به یهودیان عهدشکن در خیبر، بنی قریظه و بنی نضیر و همچنین فتح مکه. برخی از این نبردهای پیامبر در خانه دشمنان است که در تاریخ ثبت شده است و در آیاتی از سوره حشر نیز به آن اشاره شده است.
حال سوال این است آیا می توان از این سنت پیامبر، لزوم حضور نیروهای ایرانی یا دیگر مجاهدان مسلمان در سوریه را برای جلوگیری از هجمه داعش به کشور ایران یا دیگر کشورهای اسلامی مانند عراق دانست؟ به نظر می رسد پاسخ، کاملا روشن باشد و باید آن را نمونه ای از دستورهای نظامی و بیان شیوه های نبرد با دشمنان در صحیفه سجادیه دانست. لذا باید به نکاتی که در کنار دعای ۲۷ به عنوان دعای مرزداران شناخته می شود، توجه کرد.
فراز بعدی دعای دوم نیز دارای روش دیگری از نبردهای پیامبر را بیان می کند «وَ هَجَمَ علیهِمْ فِی بُحْبُوحَةِ قَرَارِهِمْ؛ پیامبر (ص) در میان محلّ اقامت (دشمنان) به آنان هجوم برد» اگر چه می توان در نگاهی مقدماتی، این فراز را ادامه فراز قبلی دانست و توضیحی تکمیلی بر آن دانست اما در برخی از شرح ها، این جمله به معنای حمله به قلب لشکر و مکان استقرار دشمن و به تعبیر امروزی «قرارگاه دشمن» معنا شده است.
با این بیان می توان گفت که امام سجاد(ع) در این دعا تاکید دارند که پیامبر(ص) همیشه به قلب لشکر یا قرارگاه دشمن حمله می کردند. حال این سوال مطرح می شود که اگر بخواهیم در زمان معاصر، به سنت پیامبر در حمله به قرارگاه دشمن حمله کنیم، به چه ابزارهای نظامی نیاز داریم؟ روشن است که این ابزار در نبردهای امروزی جز موشک یا پهپاد نمی تواند باشد. چون ممکن است قرارگاه های دشمن، صدها یا هزاران کیلومتر دورتر از خط اول نبرد یا خاکریز اول جنگ باشد و بدون این سلاح های جنگی، امکان حمله به دشمن در قرارگاه های اصلی آنها فراهم نمی شود.
آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی در جلد دوم از کتاب عرفان اسلامی که شرحی جامع بر صحیفه سجادیه است، به نکته ظریف تری اشاره دارد. این مرجع تقلید در شرح این فراز از دعا می نویسد «بُحْبُوحَةِ به معنای وسط چیزی است و بُحْبُوحَةِ قَرَارِهِمْ در دعای فوق به معنای مقرّ و کانون اصلی آن هاست و می دانیم که حمله به کانون اصلی چیزی، برای از میان بردن آن مؤثرتر است».
مکارم شیرازی در ادامه می نویسد: این واژه گاه به معنای گرفتگی و ناهنجاری صداست و شعر معروف عمرو بن عبدود در جنگ خندق نیز به همین معنا اشاره می کند؛ آن جا که می گوید «وَلَقَدْ بَحَحْتُ مِنَ النِّدَاءِ...بِجَمْعِکُمْ هَلْ مِنْ مُبَارِز؛ بس که مبارز طلبیدم و کسی پاسخ نگفت، صدای من گرفت» که ماجرای نبرد حضرت علی (ع) با وی معروف است.
اگر بحبوحه به معنای صدای ناهنجار و قرار به معنای کانون اصلی تولید آن صدای ناهنجار باشد، اهمیت توجه به رسانه ها در تولید این صداهای ناهنجار مانند شبکه های اجتماعی تفرفه افکن، دروغگو، شایعه ساز و مخرب بیگانه و لزوم تقویت شبکه های اجتماعی داخلی برای تولید صدای بهنجار نیز روشن می شود.
همچنین استفاده از ابزارهای جنگ سایبری مانند هک کردن یا حملات دیجیتالی برای از بین بردن زیرساختارهای دشمن می تواند نمونه هایی از توجه به این سنت نبوی در نبرد با دشمنان با ابزارهای امروزی باشد.
موضوع فیلترینگ نیز با همین دیدگاه قابل بررسی است و به تعبیر مقام معظم رهبری در اولین دیدار با اعضای هیات دولت چهاردهم «حرف من این است که فضای مجازی در کشور باید قانونمند شود؛ آن‌وقت یک فرصت خواهد شد. اگر ما توانستیم در فضای مجازی حکمرانی قانونمند داشته باشیم، فضای مجازی برای کشور یک فرصت می شود وَالّا ممکن است تهدید بشود».
نظر شما