فاجعه معدن طبس؛ این سیکل تکراری کی تمام می‌شود؟

در این سال‌های گذشته، هر از گاه وقوع یک حادثه معدنی در کشور، خانواده‌های زیادی را عزادار کرده و موجی از غم را به فضای جامعه پمپاژ کرده؛ اما روند این حوادث چگونه است و چگونه می‌توان آنها را کاهش داد؟

پژوهشگر گروه تحلیل و تفسیر ایرنا با توجه به اهمیت موضوع ، علل وقوع حوادث در معادن کشور را مورد واکاوی قرار داد. برای پاسخ به این پرسش و تهیه این گزارش، حوادث معدنی با یک یا دو کشته از مسیر بررسی خارج و اخبار مربوط به حوادث معدنی با تلفات چند نفره، در ۱۵ سال اخیر بررسی شد و نکته مهم اما غم‌انگیز، سیکلی از اخبار تکراری درباره هر حادثه بود که در حوادث بعدی هم نوعا تکرار شده بود.

• خبر اولیه وقوع حادثه
• دستور پیگیری حادثه ازسوی مقامات
• اخبار مربوط به جستجوی حادثه دیدگان، مجروحان و اجساد کشته‌ها
• پیام‌های تسلیت و همدردی و..
• دستور مقامات قضایی و دادستان استان و شهر برای پیگیری مقصران
• دستگیری مدیر یا دیگر مسئولان معدن
• توقف موقت فعالیت معدن

تصویر یک نمونه از سیکل اخبار درباره حوادث معدنی►

در این میان، مفیدترین خبری که لازم است درباره این حوادث داده شود، گزارش کارشناسی دلایل وقوع حادثه و با توجه به آنها، اعلام و مقرر کردن الزامات فنی و قانونی برای پیشگیری از تکرار حوادث مشابه است که البته در این بررسی، کمتر دیده شد. اما آن‌گونه که برخی مدیران سابق هم پیشنهاد کرده‌اند، خوب است درباره حادثه معدن معدنکوه طبس نیز همانند پلاسکو، یک گزارش ملی با مشارکت بخش‌های مختلف فنی و کارشناسی کشور تهیه و نتیجه آن برای پیشگیری از حوادث جدید مورد استفاده قرار گیرد.

در جدول زیر ۱۱ حادثه معدنی با بیش از ۳ کشته در ۱۵ سال اخیر، همراه با شرح و علت حادثه فهرست ارائه و تلاش شده مورد مهمی از قلم نیافتد.

همان‌گونه که دیده می‌شود، علت بیشتر حوادث معدنی، تجمیع و فوران گاز متان است که به محض ایجاد یک جرقه، منجر به انفجار، ریزش معدن و حبس، جرح یا کشته شدن کارگران می‌شود؛ در دنیا هم مهمترین دلایل بروز حوادث معدنی منجر به تلفات، نشت گاز، ریزش سقف و دیوار و کف معدن، ضعف آموزش و تجربه کارگران و به روز نبودن ابزار و تجهیزات است.

اما آیا چنین حوادثی قابل پیشگیری نیست؟ وضعیت حوادث معدنی در دیگر کشورهای دنیا چگونه است؟

وضعیت حوادث معدنی در جهان

حوادث معدنی مخصوص کشور ما نیست و از حوادث پرتعداد و نیز پرتلفات در دنیا به شمار می‌رود. طبق آمار سایت World Counts ، سالانه حدود ۱۵ هزار کارگر معادن در کل دنیا در حوادث معدنی جان خود را از دست می‌دهند؛ آماری پرتعداد که اگر آن را بین ۲۰۰ کشور دنیا تقسیم کنیم، هر کشور در سال ۵۰ فوتی معدن دارد؛ با این حال روشن است که توزیع این میزان قربانی در کشورها یکسان نیست، از یک سو به میزان معادن فعال و فعالیت معدنی در آنها بستگی دارد.
به عنوان نمونه، استخراج زغال سنگ از معادن چین (رتبه اول)، سالانه ۳۷۰۰ میلیارد تن و در ایران (رتبه ۴۸) ۱.۴ میلیارد تن در سال است. یعنی میزان استخراج زغال سنگ چین، ۲۶۰۰ برابر ایران است و به همین میزان، احتمال بروز حوادث در این کشور بیشتر بوده است. آن گونه که در جدول زیر دیده می‌شود، میانگین سالانه کارگران فوت‌شده ناشی از حوادث معدنی در سال‌های ۹۷-۱۳۸۸، ۴۶.۶ نفر بوده است.

اما عامل مهم دیگر، فعالیت همراه با ایمنی که یک ضرورت آن، استفاده از تجهیزات پیشرفته و مدرن است و کشورهای توسعه یافته با تقویت این عامل توانسته‌اند میزان تلفات خود را به سطوح بسیار پایینی برسانند.

ایمنی در صنعت معدن

قانون‌های معدن در کشورهای مختلف دنیا بیان می‌کند که به معدنچیان باید «آموزش ایمنی» متناسب با نوع معدن و نوع کار داده شوند و کارکنانی که آموزش ندیده‍اند باید وارد معدن نشوند تا زمانی که به درستی آموزش ببینند. زیرا سال گذشته، شاهد افزایش تلفات و جراحات ناشی از بی‌توجهی یا کم‌توجهی به عامل «آموزش» بودیم.

صنعت معدن یکی از پایه‌های رشد و توسعه اقتصادی در جهان است و پیشرفت‌های فناوری را تقویت می‌کند. هر ساله بیش از ۳.۳ میلیارد تن فلز در سراسر جهان تولید می‌شود. به گفته بانک جهانی، در حالی که فضایی برای بهبود وجود دارد، معدنکاری در مقیاس بزرگ، به تدریج ایمن‌تر شده و حوادث معدنی هر ساله کاهش یافته است. از آنجا که این صنعت به نوآوری در کارایی و پایداری ادامه می‌دهد، ایمنی در صنعت معدن چالش‌های مختلفی را برای شرکت‌های معدنی و نیروی کار آنها ایجاد می‌کند.

ترکیبی از فضاهای محدود، عملیات زیرزمینی، عملیات انفجار، تجهیزات سنگین و شرایط چالش برانگیز، سازوکاری را ایجاد می‌کند که نیاز به ارزیابی بی‌وقفه مخاطرات آن و تاکید بر اجرای شیوه‌های ایمن استخراج، در هر پروژه معدنی دارد و به همین دلیل، در کشورهای توسعه‌یافته در عرصه استخراج معدن، فعالیت افراد یا شرکت‌هایی که پروتکل های ایمنی مناسب را پیروی نکرده‌اند، نابخشوده است.

دستگاه‌های مقاومت‌سنج از راه دور؛ افزایش ایمنی و کارایی

دستگاه‌های مقاومت‌سنج از راه دور، شگفتی‌های تکنولوژیکی دارند که به طور منحصر به فرد برای خطرات ایمنی سخت محیط معدن مناسب هستند. آنها راه بی‌سابقه‌ای برای بهبود ایمنی افرادی فراهم می‌کنند که در کنار ماشین‌آلات سنگین در معادن فعالید دارند. این دستگاه‌ها روش کنونی معادن را به کلی متحول می‌کنند. با این حال به نظر می‌رسد معضل عمده در کشور ما، نبود دستگاه‌های مدرن و عقب‌بودن فرایند استخراج معدن کشور از فناوری روز دنیاست.

حتی در خصوص تجهیزات نه‌چندان به‌روز، گرانی و ارزبری آنها از یک سو و دشواری خرید آنها به دلیل شرایط تحریمی و مشکلات انتقال پول، معادن ایران از فقدان تجهیزات مناسب آسیب می‌بینند و همین ضعف امکانات، برخی معادن را به قربانگاه کارگران مظلوم تبدیل می‌کند.