به گزارش روز پنجشنبه ایرنا، به بهانه سفر مسعود پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران به کشور ترکمنستان برای شرکت در مراسم بزرگداشت شاعر نامدار ترکمن مختومقلی فراغی و همچنین دیدار با مقام‌های این کشور به منظور تقویت روابط دو جانبه، از نظرات و صحبت‌های غلامعباس ارباب خالص سفیر پیشین ایران در عشق آباد برای بررسی ابعاد همکاری‌های دو کشور و همچنین پیوند ایران یا آسیای مرکزی استفاده کردیم.
ایران و ترکمنستان با توجه به پیوندهای فرهنگی، برنامه‌ای برای همکاری‌های علمی- فرهنگی مشترک دارند؟
با توجه به نگاه راهبردی که از ابتدای استقلال ترکمنستان و ایجاد ارتباط با جمهوری اسلامی ایران بین دو کشور وجود داشت و این نگاه به خصوص در حوزه فرهنگ و مسائل مرتبط با فرهنگ مشترک بوده، تقریبا هر ساله اسناد همکاری در چارچوب فرهنگی داشتیم. آخرین سند همکاری فرهنگی در خرداد ماه سال ۱۴۰۱ بین ایران و ترکمنستان به امضا رسید که سردار بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان در جریان سفر به تهران برای امضای ۱۷ سند همکاری، یک سند یادداشت تفاهم برنامه جامع همکاری فرهنگی با ایران امضا کرد. این سند به مدت سه سال اعتبار دارد و در چارچوب این برنامه جامع همکاری فرهنگی در حال اقدامات مشترک هستیم. این برنامه‌ها اقدامات بسیار متنوع در حوزه مسائل میراث فرهنگی، مسائل دانشگاهی، همکاری‌ها در حوزه سنت‌ها و برنامه‌های مشترک در زمینه آداب و رسوم نوروزگاه را شامل می‌شود و در چهارچوب این سند ما اقدامات فرهنگی‌مان را گسترده‌تر کردیم. این برنامه خیلی گسترده‌تر نسبت به برنامه‌های سال‌های قبل است و ذیل آن ما برنامه‌های منظم سالانه را در حوزه بزرگداشت مختومقلی فراغی در شهر مراوه تپه در استان گلستان داریم که هر ساله طرف ترکمنی هیاتی را در حد وزیر فرهنگ برای برگزاری اعزام می‌کند و ما نیز در این چارچوب در سالروز ولادت حضرت امام رضا (ع) در محل اقامتگاه تاریخی حضرت در شهر مرو ترکمنستان با حضور مقام‌های فرهنگی کشورمان جشنواره امام رضا (ع) را با حضور اتباع ترکمن برگزار می‌کنیم. البته برنامه‌های فرهنگی‌مان خیلی منسجم و خیلی هماهنگ است و هیچ نقطه افتراقی با یکدیگر نداریم.
این سفر چقدر می‌تواند بیانگر اهمیت دیدگاه دولت فعلی به منطقه آسیای مرکزی باشد؟
مسائل جاری کشور در حوزه محور مقاومت و موضوعات خاورمیانه به طور عملی دولت چهاردهم را با مسائل جدید روبرو کرده و دغدغه‌های سیاست خارجی را به سمت و سوی مسائل لبنان و غزه پیش برده است، اما شاهد هستیم در پاسخ به دعوت آقای قربانقلی بردی محمداف رهبر ملی ترکمنستان که در شهریور ماه به تهران سفر کرد و اولین سفر یک مقام عالی رهبری کشوری (در دوره پزشکیان) به ایران بود، آقای پزشکیان رئیس جمهور محترم در همین شرایط دعوت را اجابت کرد. بنابراین این سفر و پاسخ به دعوت کشور همسایه بیانگر اولویت بخشی و نگاه اهمیت بخشی است که دولت به حوزه آسیای مرکزی دارد. از یک سو این نگاه در چارچوب سیاست تقویت روابط با همسایگان است همانطور که اولین سفر رئیس جمهور به عراق انجام شد و بعد از نیویورک سفری به قطر صورت گرفت و مقصد ترکمنستان اولین سفر ایشان به آسیای مرکزی است که در چارچوب روابط همسایگی و روابط خویشاوندی که همواره بین مقام‌های دو کشور به عنوان راهبرد روابط مطرح می‌شود، قابل تفسیر است.
ترکمنستان در منطقه آسیای مرکزی علاوه بر اینکه یک همسایه مهم برای جمهوری اسلامی ایران است و بیش از یک‌هزار و ۴۰۰ کیلومتر با آن مرز مشترک آبی و خاکی داریم، در حوزه آسیای مرکزی به عنوان حلقه واسطه بین کشورهای منطقه و ایران محسوب می‌شود. در واقع سفر به ترکمنستان که به عنوان دروازه آسیای مرکزی است، جایگاه این منطقه را نزد جمهوری اسلامی به تصویر می‌کشد و سفرهای (احتمالی) بعدی رئیس جمهور به منطقه، فصل جدیدی را در رابطه با تقویت همکاری‌های از قبل به وجود آمده با حوزه آسیای مرکزی، ایجاد خواهد کرد.
مقام‌های دولت ترکمنستان از رهبر ملی قربانقلی بردی محمداف گرفته تا رئیس جمهور سردار بردی محمداف و همچنین وزرای این کشور همیشه در ملاقات‌ها و در مذاکرات این جمله را بیان می‌کنند که روز قیامت از حق همسایه سوال می‌شود و در پاسخ مقام‌های عالی کشوری ایران از جمله مقام معظم رهبری، رئیس جمهور محترم و دیگر مقام‌ها می‌گویند ما نه تنها همسایه هستیم بلکه خویشاوندیم. این دو معیار گفتاری و گفتمانی که بیان دیدگاه‌های واقعی دو طرف را نشان می‌دهد بیانگر این است که ما از هر فرصتی برای ایجاد ارتباط با ترکمنستان به عنوان همسایه بهره لازم را می‌بریم و علاوه بر سفرهای متقابل رسمی رؤسای جمهور و دیگر مقام‌ها و همچنین برگزاری کمیسیون‌های مشترک اقتصادی و کنسولی، فرصت‌هایی را در روابط به ویژه رویدادهای فرهنگی ایجاد کنیم. ایران و ترکمنستان به طور مشترک می‌توانند رویدادهایی مانند نوروزگاه مشترک را برگزار کنند. همه اینها کمک خواهد کرد که روابط ما با ترکمنستان و همچنین دیگر کشورهای آسیای مرکزی عمق و گسترش پیدا کند.
در یک یا دو سال گذشته کشورهای غربی به ویژه اروپایی‌ها تقویت روابط با آسیای مرکزی را در دستور کار قرار داند، این آسیبی به روابط ایران و آسیای مرکزی وارد می‌کند؟
کشورهای آسیای مرکزی به دلیل موقعیت ژئوپولیتیک و اینکه حلقه واسط میان شرق با غرب هستند، برای متصل کردن شرق آسیا به اروپا همیشه مورد نظر کشورهای مختلف از جمله اروپایی‌ها بوده‌اند. ظرفیت‌هایی در آسیای مرکزی از جمله بخش ترانزیت و انرژی وجود دارد. خود ترکمنستان چهارمین ذخیره گازی دنیا را دارد و همچنین نفت قزاقستان و غلات این کشور، زمینه‌هایی را ایجاد کرده برای این که سایر کشورهای اروپایی و حتی آمریکا در این منطقه حضور پیدا کنند. فارغ از مسائل سیاسی، روسیه در شمال کشورهای آسیای مرکزی و چین در جنوب غرب این منطقه و افغانستان در جنوب، عوامل دارای اهمیت هستند. ایران نیز در بطن جنوب غربی این منطقه و دریای خزر در شرق آن، متغیرهایی هستند که حضور کشورهای مختلف از جمله اروپایی‌ها در این منطقه را رقم زده است. با بررسی ابعاد مختلف قضیه می‌توان گفت که این کشورها (غربی) در حوزه فرهنگی اقداماتی در منطقه آسیای مرکزی دارند و از آن جمله فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی، دانشگاهی و تحقیقاتی است. از طرف دیگر کشورهای آسیای مرکزی به لحاظ ارتباط زبانی و پیشینه کلامی با یکدیگر در زبان ترکی پیوندهایی دارند و با کشورهای آن سوی دریای خزر مانند جمهوری آذربایجان و ترکیه که همسایگان اروپا هستند، مشترکات زبانی دارند و این پیوندهای فرهنگی را در حوزه فرهنگ و زبان ترکی افزایش دادند. ما نیز باید در آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان و ازبکستان و به خصوص تاجیکستان، زبان فارسی را تقویت کنیم.
اینها زمینه‌ای است که حضور کشورهای دیگر را در کشورهای ترک زبان به ویژه در منطقه آسیای مرکزی ایجاد کرده ولی اینها کشورهای آسیایی هستند و نه اروپایی چرا که به ظاهر، قضاوت بر این است که این کشورها می‌توانند نمایندگان کشورهای اروپایی باشند و از دریچه زبان ترکی برای اثر گذاری فرهنگ اروپایی و غربی وارد شوند اما شاید این موضوع قابل اعتنا نباشد.
صحبت‌هایی که آقای قربانقلی بردی محمداف در جریان سفر به تهران با مقام معظم رهبری درباره مسائل فرهنگی مطرح کردند کاملا بیانگر اراده رهبران عالی دو کشور برای گسترش و تعمیق بخشی روابط فرهنگی و نشان دهنده درک متقابل و دغدغه‌های مشترک دو کشور است. اهداف و سیاست‌های فرهنگی و برنامه ریزی‌های بلند مدتی که دو کشور برای حفظ جامعه، خانواده و نسل جدید دارند در دیدار آقای قربانقلی با مقام معظم رهبری مطرح شد. مقام معظم رهبری تایید می‌کرد که ایشان به نوع پوشش و نوع رفتارهای اجتماعی در ترکمنستان و اهمیت دادن این کشور به محیط خانواده و به زنان و جوان ها، بزرگسالان و ریش سفیدان توجه دارند. در مقابل آقای قربانقلی هم گفتند که سیاست‌های فرهنگی را بر اساس آداب و رسوم، مشترکات مذهبی و منطقی شکل می‌دهند و نمی‌خواهندمانند کشورهای منطقه باشیم که جوان‌های آنها الگوهای غربی را حتی در پوشیدن لباس دنبال می‌کنند. بنابراین این نگاه و گفتمان بیانگر این است که دو کشور به خصوص ایران و ترکمنستان و به تبع آن کشورهای آسیای مرکزی بسیار می‌توانند همپوشانی، همدلی و وفاق در توسعه همکاری‌های فرهنگی داشته باشند. تحت هر شرایطی این کشورها با اروپایی‌ها ارتباط داشته باشند اما دایره و محیط فرهنگی آنها متناسب با ایران است. هرچند اروپا اقداماتی از طریق مراکز فرهنگی و کالج‌های زبان آموزی برای جذب دانشجو و در واقع زبان آموزی و یا برگزاری تورهای مسافرتی برای جوانان به کشورهای خودشان دارند اما ما باید اقدامات این چنینی را از طریق وزارتخانه‌های گردشگری و علوم و فناوری جهت برگزاری تورهای گردشگری و تورهای تحصیلی برای جوان‌های آسیای مرکزی در دستور کار داشته باشیم تا آنها با سفر به ایران متوجه ظرفیت‌های تاریخی، دانشگاهی، علمی فناوری و اقتصادی شوند.
در کلام آخر کشورهای آسیای مرکزی به چند دلیل تمایل به همکاری با ایران دارند؛ اول ریشه‌های فرهنگی، مناسبات و مشترکات تاریخی و تمدنی و قرابتی که بین کشورهای منطقه با ما فراهم است. دوم مسائل اقتصادی و شاخص آن مساله ترانزیت است که لاجرم این کشورها مسیر ترانزیتشان از کشور ما به دریای آزاد است. کشورهای آسیای مرکزی محصور در خشکی هستند و ارتباطشان از طریق جمهوری اسلامی ایران ارتباطی مطمئن، نزدیک و سریع است و اینکه ارتباطی امن و ترکیبی از مسیر جاده و مسیر ریلی وجود دارد لاجرم بهترین مسیر و گزینه ترانزیت آنها از طریق ایران است. کما اینکه راه‌های جایگزینی در منطقه آسیای مرکزی پیش بینی و تعریف می‌شود اما آنها محدودیت‌ها و مشکلاتی از جمله هزینه زیاد و مسیر طولانی دارند و کالا با مشکلات و با هزینه زیاد به مقصد می‌رسد. بنابراین مساله ترانزیت نیز یکی از مقوله‌هایی است که این کشورها تمایل به ارتباط با ایران دارند.
نظر شما