بیم و امیدهای واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی به بخش خصوصی

به گزارش ایرنا، بنا بر اعلام اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری قرار است بهره‌برداری از تعدادی از بناهای تاریخی این استان از طریق مزایده به بخش خصوصی واگذار شود.

واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی به بخش خصوصی به صورت اجاره‌های بلندمدت بوده و به منزله فروش و یا واگذاری قطعی و دائمی نیست و با هدف محافظت از آثار و بناهای تاریخی انجام می‌شود و به صورت یک طرح ملی و سراسری در تمامی استان‌ها به اجرا گذاشته شده است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری در همین خصوص می‌گوید: بهره‌برداری از پنج بنای تاریخی به بخش خصوصی در سالجاری آماده واگذاری به بخش خصوصی است و به مزایده عمومی گذاشته شده است.

علیرضا جیلان افزود: این بناها شامل "قلعه صمصام‌السلطنه" در شهرستان کیار، "قلعه اسفندیارخان بختیاری" ، "قلعه سورک" در شهرستان فرخشهر، "خانه آزاده" در چالشتر و "قلعه امیرمفخم دزک" است که از این پنج بنای تاریخی تنها واگذاری یک مورد که خانه آزاده چالشتر است به نتیجه رسیده و برای واگذاری چهار بنای دیگر سرمایه‌گذاری اعلام آمادگی نکرده است.

وی کاربری واگذاری این بناها را فرهنگی، اقامتی و پذیرایی عنوان کرد و گفت: تمامی مراحل برگزاری مزایده از دریافت اسناد مزایده تا ارائه پیشنهاد مزایده‌گران و همچنین کمیته فنی و بازرگانی در زمان بازگشایی پاکت‌ها، از طریق درگاه سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد) به آدرس www.setadiran.ir انجام می‌شود و از آنجاکه طرح با استقبال بخش خصوصی روبرو نشده دوباره با شرایط جذاب‌تری آن را به مزایده می‌گذاریم.

بررسی‌ها گویای آن است که امسال برگزاری مزایده برای واگذاری بناهای تاریخی استان سه بار تجدید شده است و به نظر می‌رسد مفاد این واگذاری جذابیتی برای سرمایه‌گذار بخش خصوصی نداشته است.

بررسی‌ها گویای آن است که امسال برگزاری مزایده برای واگذاری بهره‌برداری این بناهای تاریخی استان سه بار تجدید شده است و به نظر می‌رسد مفاد این واگذاری جذابیتی برای سرمایه‌گذار بخش خصوصی نداشته است.

طرح واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی به بخش خصوصی طرح جدیدی نیست و از سال‌ ۱۳۸۶ در کشور و با تاخیر ۱۰ ساله در چهارمحال و بختیاری وارد مرحله اجرا شده است و درست از همان ابتدا این نگرانی برای کنشگران و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی وجود داشت که آیا این طرح می‌تواند در محافظت و پویایی بناهای تاریخی موثر واقع شود یا زمینه بیش از پیش تخریب این بناها را به دنبال دارد.

اکنون که چند سال از اجرای این طرح می‌گذرد، کنشگران میراث فرهنگی بر این موضوع تاکید دارند که باید در واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی اصول و الزاماتی در نظر گرفته شود که بتوان این طرح را به درستی اجرا کرد.

به نظر می‌رسد واکاوی تجربیات سال‌های گذشته و آسیب‌شناسی طرح می‌تواند در اجرای موفق آن نقش موثری داشته باشد.

آسیب‌شناسی واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی در استان

یک کارشناس میراث فرهنگی، تجربه چهارمحال و بختیاری در واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی را ناموفق ارزیابی کرد و گفت: به طور مثال یکی از مهمترین بناهایی که در استان طی سال‌های گذشته به بخش خصوصی واگذار شد، خانه آزاده چالشتر بود که پس از مدتی واگذاری پس گرفته شد.

بیشتر بخوانید:

قدیمی‌ترین خانه مسکونی شهرکرد تبدیل به هتل شد

اردشیر آخوندی افزود: بخش‌هایی از بنای خانه آزاده چالشتر مربوط به دوران زندیه است و یکی از بناهای تاریخی مهم در استان به شمار می‌رود که دارای اورسی و درب و پنجره‌های مشبک با گره چینی و شیشه‌های الوان (رنگی) و ساختار خشتی است که در سال‌های گذشته با کاربری اقامتی، پذیرایی به بخش خصوصی واگذار شد اما بخش خصوصی در این خصوص نتوانست به خوبی عمل کند و در نهایت حکم تخلیه سرمایه‌گذار از سوی دادستانی صادر و اجرا شد.

وی تصریح کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش‌هایی از خانه آزاده چالشتر در این واگذاری آسیب دیده است و پس از گذشت چند سال دوباره میراث فرهنگی واگذاری آن را فراخوان کرده است.

این در حالی است که مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری در پاسخ به این ادعا گفته است که هم به سبب اینکه مدت قرارداد بهره‌بردار قبلی به پایان رسیده بود، از وی خلع ید شد و هم به دلیل وجود برخی مشکلات داخلی سرمایه‌گذار و شرکا، این پروژه به نتیجه دلخواه نرسید.

علیرضا جیلان افزود: اگرچه در زمان بهره‌بردار قبلی آسیب‌های جزیی به خانه آزاده وارد شده بود که از سوی اداره‌کل مرمت و ترمیم شد اما آسیب جدی متوجه این بنا نشده و در حال حاضر این سازه ارزشمند سرپاست و بهره‌بردار جدید هزینه چندانی بابت مرمت آن متحمل نمی‌شود.

تیغ دولبه واگذاری بناهای تاریخی

کارشناسان میراث فرهنگی نقش نظارتی خود را به خوبی ایفا کنند که این مهم در سال‌های گذشته مغفول واقع شده است

اردشیر آخوندی مدیر اسبق میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری همچنین با بیان اینکه واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی به بخش خصوصی طرح مثبتی است که اگر به خوبی اجرا شود در حفظ و نگهداری بناهای تاریخی نقش موثری می‌تواند ایفا کند، اظهار داشت: این موضوع مشروط به این است که کارشناسان میراث فرهنگی نقش نظارتی خود را به خوبی ایفا کنند که این مهم در سال‌های گذشته به طور شایسته انجام نشده است.

آخوندی ادامه داد: ذکر این نکته نیز ضروری است که هر بنای تاریخی را نمی‌توان به بخش خصوصی واگذار کرد به طور مثال قلعه چالشتر شهرکرد که یکی از مهمترین بناهای تاریخی این استان به شمار می‌رود را نمی‌توان به بخش خصوصی واگذا کرد و آن را تغییر کاربری داد.

وی با بیان اینکه واگذاری بسیاری از بناهای تاریخی چهارمحال و بختیاری برای بخش خصوصی توجیه اقتصادی ندارد تصریح کرد: تعدادی از بناهایی که امسال میراث فرهنگی به مزایده گذاشته است طی سال‌های گذشته نیز به مزایده گذاشته شده بود اما بخش خصوصی که بیشتر به دنبال منافع مالی است انگیزه‌ای برای شرکت در این طرح نداشته است چراکه استان ما در جذب گردشگر نیز چالش‌های زیادی دارد و در حالیکه سرمایه‌گذار باید هزینه زیادی برای مرمت و نگهداری بنا داشته باشد اما در مقابل متناسب با آن درآمدی نخواهد داشت.

این کارشناس میراث فرهنگی یادآور شد: چنانچه بخش خصوصی در این حوزه مشارکت نکند اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی وظیفه قانونی دارد که در این خصوص مستقیم اقدام کند و اینکه عنوان می‌شود که میراث فرهنگی اعتبار مناسبی برای حفظ و نگهداری بناهای تاریخی ندارد توجیه مناسبی برای کوتاهی در حفظ بناهای تاریخی نیست و اگر همین اعتبارات سالانه را بتوان به خوبی مدیریت و جذب کرد می‌توان در حفاظت از بناها اقدامات عملی خوبی انجام داد.

به گفته متولیان امر تاکنون تنها چهار بنای تاریخی در استان به بخش خصوصی واگذار شده است که از این تعداد ۲ مورد به دلایل مختلف به نتیجه نرسیده و در حال حاضر تنها ۲ بنای تاریخی در ملکیت اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دست بهره‌بردار بخش خصوصی است.

رییس اداره حقوقی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: واگذاری بناهای تاریخی در کشور از سال ۱۳۸۶ آغاز شد اما این طرح در استان ما از سال ۱۳۹۶ به مرحله اجرا رسیده است.

حمیدرضا معین فارسانی افزود: طی این سال‌ها تنها چهار بنای تاریخی در ملکیت این اداره‌کل به بخش خصوصی واگذار شد که ۲ مورد از این بناها شامل خانه اسحاقی و خانه آزاده چالشتر به مرحله بهره‌برداری نرسید و به فسخ قرارداد و اجرای حکم تخلیه مستاجر منجر شد.

وی تصریح کرد: در حال حاضر خانه اسحاقی چالشتر و اتاق آیینه شهرکرد در دست بهره‌برداری سرمایه‌گذار بخش خصوصی است که به تازگی انجام شده و چنانچه در ادامه روند بر اساس نظارت و بررسی‌های کارشناسان این اداره‌کل بر اهلیت سرمایه‌گذار خلل ایجاد شود از نظر قانونی وارد عمل می‌شویم.

رییس اداره حقوقی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری به مفاد قانونی نحوه واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی اشاره کرد و گفت: میراث فرهنگی از طریق مواد قانونی ۸۸، ۴۳، ۲۷ و پنج قانون تنظیم‌بخشی از مقررات مالی دولت از طریق فراخوان عمومی چه از مرجع وزارتخانه و چه از اداره‌کل‌های استانی می‌تواند بناهای تاریخی را جهت بهره‌برداری به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار کند.

معین ادامه داد: پنج بنایی که در سالجاری به مزایده عمومی گذاشته شده است در قالب ماده ۲۷ واگذار می‌شود به این صورت که سرمایه‌گذار بخش خصوصی متعهد می‌شود که در تکمیل بناهای تاریخی که در حال مرمت و بازسازی است با اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشارکت کند و در قبال آن به مدت چند سال که در قرارداد قید می‌شود حق بهره‌برداری از آن بنا را داشته باشد.

استقبال ضعیف بخش خصوصی

وی استقبال بخش خصوصی برای شرکت در مزایده‌های عمومی واگذاری بناهای تاریخی در استان را ضعیف عنوان کرد و گفت: برای مرمت و احیای برخی از بناهای تاریخی استان لازم است تا میلیاردها تومان هزینه از سوی سرمایه‌گذار انجام گیرد اما تا این هزینه به صورت قطره‌چکانی جبران شود سالیان بسیاری طول می‌کشد و این برای سرمایه‌گذار جذابیت لازم را ندارد.

برای مرمت و احیای برخی از بناهای تاریخی استان لازم است تا میلیاردها تومان هزینه از سوی سرمایه‌گذار انجام گیرد اما تا این هزینه به صورت قطره‌چکانی جبران شود سالیان بسیاری طول می‌کشد.

رییس اداره حقوقی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری در عین حال از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، دوستداران میراث فرهنگی، انجمن‌ها و تشکل‌ها درخواست کرد تا در مزایده‌ها شرکت کرده و این اداره‌کل را در حفظ و حراست از بناهای تاریخی یاری دهند.

معین با بیان اینکه تاکنون واگذاری ۱۵ بنای تاریخی در ملکیت این اداره‌کل برای واگذاری به بخش خصوصی تعیین تکلیف شده است، یادآور شد: از این تعداد تاکنون واگذاری پنج بنا به وزارتخانه اعلام شده است.

واگذاری اتاق آیینه و امیدواری نسبت به اجرای موفق طرح

یک کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز با بیان اینکه اجرای طرح واگذاری بناهای تاریخی به بخش‌ خصوصی در سطح کشور با کامیابی‌ها و ناکامی‌هایی روبرو بوده است گفت: در استان‌هایی نظیر قزوین و اصفهان نمونه‌های خوبی را در واگذاری بناهای تاریخی سراغ داریم اما در استانی نظیر چهارمحال و بختیاری به سبب اینکه تعداد آثار قابل واگذاری محدود است نمونه‌ شاخصی در این رابطه وجود ندارد.

نرجس زمانی افزود: با این وجود از سال گذشته بهره‌برداری اتاق آیینه شهرکرد به بخش خصوصی واگذار شده که بر اساس گفته کارشناسان صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی سرمایه‌گذار تاکنون به تعهدات خود عمل کرده و مرمت‌هایی که انجام گرفته اصولی انجام شده و اگر روند عملکرد بهره‌بردار به همین شکل ادامه پیدا کند می‌توان از آن به عنوان نمونه موفقی در این خصوص یاد کرد و امیدواری در خصوص واگذاری بناها در استان را زنده کند که قضاوت در این خصوص نیازمند گذر زمان است.

وی تصریح کرد: موفقیت در واگذاری بناهای تاریخی تا حد زیادی به انتخاب سرمایه‌گذار بازمی‌گردد، اینکه از چه میزان تمکن مالی برای مرمت و رسیدگی به بنا برخوردار باشد و از یک تیم تخصصی و آشنا با مبانی میراث فرهنگی استفاده کند تا هم بتواند از این محل درآمدزایی کرده و هم پویایی و رونق را به بنای تاریخی بازگرداند و با حضور مردم در این مکان‌ها پیوند بین مردم و داشته‌های فرهنگی را تقویت کرد.

این کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی نهاد مسوول در واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی است، اظهار داشت: علاوه‌بر اینکه فرایند برگزاری مزایده و واگذاری بنا از طریق این نهاد انجام می‌شود، بلکه نظارت و بازرسی از نحوه عملکرد سرمایه‌گذار نیز بر عهده صندوق است و در کنار آن یک کارشناس از اداره‌کل هم در این خصوص همکاری می‌کند.

نظارت قوی و جدی شرط واگذاری بهره‌برداری از بناهای تاریخی

عضو هیات علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهرکرد نیز با اشاره به اینکه طرح واگذاری بناهای تاریخی طرح خوبی برای حفظ و حراست از بناهای تاریخی به شمار می‌رود به خبرنگار ایرنا گفت: مشکل این طرح نحوه اجرای آن در برخی استانهاست.

محمود حیدریان افزود: به طور نمونه واگذاری‌های موفقی در برخی استان‌ها از جمله کرمانشاه شامل واگذاری کاروانسرایی در منطقه تاریخی بیستون به بخش خصوصی انجام شده است که به دنبال آن نه تنها این اثر تاریخی به خوبی محافظت شده بلکه برای بخش خصوصی نیز درآمدزایی قابل توجهی به همراه داشته است.

وی تصریح کرد: این در حالی است که در سال‌های گذشته نمونه موفقی از واگذاری بنای تاریخی به بخش خصوصی در استان سراغ نداریم و حتی در برخی مناطق استان که کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده است بعد از کاوش آن محدوده تاریخی به حال خود رها شده و در معرض تخریب سودجویان و قاچاقچیان قرار گرفته است.

این دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: برای مثال یک محوطه تاریخی در اطراف روستای ده‌چشمه شهرستان فارسان از جمله محدوده‌های تاریخی است که کاوش‌های باستان‌شناسی آن از سال ۹۷ به مدت ۲ سال با همکاری دانشگاه شهرکرد انجام شد اما پس از آن این محدوده بدون هیچ نظارتی به حال خود رها شده است و نظیر چنین برخوردهایی با آثار و محوطه‌های باستانی استان این نگرانی را در خصوص نحوه نظارت میراث فرهنگی در دل دغدغه‌مندان و دلسوزان ایجاد کرده است.

اگر نظارت درست و دقیقی بر واگذاری بناهای تاریخی انجام نگیرد خطر تخریب این سازه‌های ارزشمند وجود دارد.

حیدریان با تاکید بر اینکه نظارت بر نحوه واگذاری بناهای تاریخی باید به صورت جدی و دقیق انجام گیرد اظهار داشت: این بناهای تاریخی طبق قراردادی که بسته می‌شود به صورت بلندمدت انجام می‌گیرد از همین رو بُعد نظارتی میراث فرهنگی اهمیت زیادی پیدا می‌کند و اگر نظارت درست و دقیقی در این خصوص انجام نگیرد خطر تخریب بناهای تاریخی وجود دارد.

وی با تاکید بر اینکه حفاظت از آثار و بناهای تاریخی نیازمند اعتبار بیشتری است، افزود: اعتباراتی که در حال حاضر به موضوع مرمت و باستان‌شناسی اختصاص داده می‌شود بسیار ناچیز است و می‌طلبد توجه بیشتری به این بخش شود.

همه استان‌های کشور به لحاظ تاریخی ارزش بالایی دارند

این باستان‌شناس با تاکید بر اینکه هر یک از استان‌های کشور دارای بناها و آثار تاریخی باارزشی هستند و باید برای حفظ و حراست از آن اعتبار مناسبی درنظر گرفته شود گفت: چهارمحال و بختیاری اگرچه به نسبت استان‌هایی نظیر اصفهان و شیراز دارای آثار تاریخی ثبت ملی و جهانی کمتری است اما آثار واقع درآن نیز به نوبه خود ارزشمند است و باید برای حفاظت از آن برنامه داشت.

حیدریان یادآور شد: انتظار می‌رود اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی به خوبی ضوابط و شروط را رعایت کند و بُعد نظارتی خود را نسبت به گذشته تقویت کرده تا بتوان از این طرح ملی در جهت منافع استان به خوبی بهره گرفت.

به گزارش ایرنا، تاکنون چهار هزار و ۸۱۰ اثر تاریخی در چهارمحال و بختیاری شناسایی و از این تعداد ۸۲۷ اثر برابر ۱۷.۱۹ درصد در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

۱۰۵ اثر ناملموس این استان نیز در فهرست آثار ملی میراث‌فرهنگی ناملموس کشور ثبت شده که از این تعداد ۳۸ اثر طبیعی است. همچنین ۳۵ اثر منقول و ۶۳۳ اثر میراث‌ فرهنگی غیرمنقول از چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.