قالی کاشان، جلوه ای کم نظیر از هنر دستی ایرانیان
#
کاشان، خبرگزاری جمهوری اسلامی 22/08/86
داخلی.فرهنگی.اقتصادی . صنایع دستی.
قالی کاشان، در میان هنرهای دستی و بخصوص فرش دستباف جایگاه ویژه و
منحصر به فردی دارد و جلوه گاه اندیشه های لطیف انسانی است.
بخش عمده آوازه قالی کاشان به بافندگان توانا و خوش ذوق آن ارتباط دارد
که نسل به نسل هنر خود را منتقل کرده اند.
" اصغر شاطری" یکی از محققان فرهنک مردم در کاشان در معرفی هنر قالی
بافی در این دیار کهن، می نویسد: قالی شیخ صفی معروف به "اردبیلی" که در
موزه " ویکوتوریاآلبرت" لندن قرار داردو در سنه 926 ه- ق بافته شده است،
کار " مقصود کاشانی" بافنده مشهور این دیار است.
این فرش یکی از عالی ترین قالیهای جهان است و در کتیبه آن نوشته شده:
" جز آستان توام در جهان پناهی نیست/ سر مرا به جز این در حواله گاهی
نیست، عمل غلام آستان، مقصود کاشانی فی سنه 926 ".
قالی معروف به "شکارگاه"نیز از بزرگترین قالیهای جهان ،بافته شده در
این شهر است.
شاطری می افزاید: همچنین قالیهای معروف به "چلسی" و قالی " گلدانی"و
دهها قالی دیگر که به خاطر زیبایی موجب شکوه و افتخار موزه های بزرک است
در کاشان بافته شده است.
قالی کاشان دوره های سخت و زیان باری از هجوم و فتنه افغانها گرفته تا
زلزله مهیب سال 1192 را پشت سر گذاشته و با وجود کسادی و بی رونقی بازار
و بی مهری و کم توجهی مسوولان در سالهای اخیر، بافندگان کاشانی همچنان
برای زنده نگه داشتن این هنر تلاش می کنند.
اگرچه با ورودصنعت فرش ماشینی، هنر فرش دستباف در کاشان نیز دچار رکود
شده، ولی هنوز در بازار تاریخی کاشان حجره های زیادی وجود دارد که محل
تماشای بهترین قالیهای دست باف با بهترین نقشهای اصیل ایرانی است.
از بافندگان مشهور معاصر فرش دستباف می توان از"بی بی فرخ افسری"،"محمد
افسری" و" بانو ایمانی" نام برد.
در شماره اخیر فصلنامه فرهنک مردم کاشان در مورد پیشینه نقشه های قالی
کاشان آمده: از تصاویر موجود بر سفال" سیلک" می توان حدس زد، احتمالا نقشه
کشی در آن دوره در کاشان وجود داشته است.
طرحها و نقشه های قالی ایرانی اکثر به نام محل بافت آنها معروف شده اند
و قالیهای کاشان نیز از این جمله اند.
این مساله موجب شده تا نقشه ها از طرحها و تنوع بیشماری برخوردار شوند،
بطوریکه نقشه های قالی کاشان جای کاملا مشخص و برجسته ای در هنر ماندگار
ایران دارد.
طرحهای قالی، ریشه در فرهنک قومی و شرایط هر منطقه دارد از جمله نقشه
های قالی کاشان می توان از " ترنج و محراب"، "محتشم کاشان"، "گلدانی و
درختی کاشان"، " شکارگاه"، " حیوانی"، " بته جقه ای کاشان"، " سجاده ای
کاشان" نام برد.
برخی از هنرمندان رشته نقشه کشی قالی در کاشان" میرزا احمد و میرزا علی
اکبر نقاش"، " سیدرضاخان صانعی"، " میرزا نصرالله خان"، " دبیرالصنایع"و
" نظام افسری"، آثاری از خود به جا گذاشته اند که موجب تحسین و تقدیر
مجامع داخلی و بین المللی است.
"رنگرزی" از جمله صنایع دستی مرتبط با قالی بافی کاشان است که قدمت آن
با صنایع نساجی یکسان بوده است.
این صنعت در گذشته در بازار کاشان رونق زیادی داشته، بطوریکه در اکثر
گذرگاههای بازار تاریخی این شهر کارگاههای رنگرزی فعال بوده است، اما اکنون
اکثر آنها تعطیل شده و تا حدودی کار رنگرزی به شیوه سنتی منسوخ شده است.
" رفوگری" نیز حرفه ای مرتبط با قالی است که در گذشته در بازار کاشان از
رونق زیادی داشته اما اکنون تعداد رفورگران بسیار اندک است.
رییس انجمن علمی فرش ایران و یکی از استادان با سابقه رشته فرش دانشگاه
کاشان می گوید: با توجه به آثار بدست آمده در تپه های سیلک، سابقه فرش
کاشان به ایران باستان و یکهزار سال قبل از میلاد می رسد.
"امیرحسین چیت سازیان" در گفت و گو با ایرنا افزود: در دوره ساسانیان
دست بافتهای کاشان به شهرت می رسد.
وی با اشاره به وضعیت فرش کاشان در دوره های بعد می گوید: در جریان سفر
مارکوپولو سیاح ایتالیاتی که در زمان تیموریان صورت گرفته، باز موضوع فرش
و مخمل خوش و نقش کاشان مطرح است.
مسوول پیگیری راه اندازی مرکز پژوهشی فرش ایران در دانشگاه کاشان می گوید:
فرش کاشان در دوره صفوی به اوج شهرت جهانی رسید، بطوریکه اولین صادرات
اصلی و نظام مند دولتی فرش ایران در آن زمان از کاشان به سفارش پادشاه
لهستان انجام گرفت.
وی از جمله دیگر فرشهای ارزشمند این دوره را فرش شیخ صفوی نام برد که
با دست توانای بافنده ای کاشانی بافته شده و اکنون در موزه "ویکتوریاالبرت"
لندن نگهداری می شود.
به گفته وی، فرش کاشان در دوره قاجار و پهلوی نیز همچنان مورد توجه
بوده، بطوریکه تا قبل از سال 54، کاشان حرف اول را در صادرات فرش کشور
می زد و اکنون نیز برغم حضور سایر رقبا و مشکلات صادرات فرش ، کاشان
جایکاه خود را تا حدود زیادی حفظ کرده است.
چیت سازیان گفت: اگر تولیدکنندگان فرش دست باف کاشان به مسایلی همچون
استفاده از مواد اولیه مرغوب، ثبات رنک و تنوع طرح توجه کنند، جایگاه
فرش کاشان بویژه در بازارهای داخلی و خارجی حفظ خواهد شد.
" حسین عابدی" مدیرعامل اتحادیه فرش روستایی کاشان نیز گفت: با توجه
به شرایط پیش آمده و برغم برخی مشکلات، وضعیت فروش فرش دستباف کاشان از
رونق بیشتری نسبت به سال گذشته برخوردار شده است.
وی،میزان تقریبی تولید فرش دست باف این شهرستان را بیش از 80 هزار متر
مربع در سال ذکر کرد و گفت: از این میزان حدود 30 درصد آن صادر و بقیه در
بازار داخلی عرضه شده است.
عابدی، افزایش قیمت فروش در بازار داخلی واستقبال دست اندرکاران به تولید
فرش را از جمله شرایط مناسب برای مسوولان ذیربط جهت حمایت جدی از بافندگان
فرش دست باف عنوان کرد و اظهار داشت: البته تولیدکنندگان فرش دست باف
همچنان نگران گرانی مواد اولیه، هزینه ها و وضعیت بازار در آینده هستند.
اکنون حدود 8 هزار نفر در کاشان بویژه روستاهای این شهرستان به بافت
فرش اشتغال دارند. ک/4
554/ 607