خبرگزاری جمهوری اسلامی استان اصفهان در آستانه هیجدهم ماه مهر روز نکوداشت زاینده‌رود به خاطر شیوع گسترده ویروس کرونا میزگردی مجازی با عنوان "زاینده‌رود گرفتار انبوه مشکلات و راهکارهای نجات آن" با حضور محمد کوشافر و حشمت الله انتخابی از فعالان اجتماعی محیط زیست استان اصفهان، حمیدرضا صفوی استاد دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان و کوروش محمدی استاد دانشگاه و عضو شورای اسلامی شهر اصفهان برگزار کرد.
این کارشناسان در این میزگرد حدود ۲ ساعته سوء مدیریت، بی توجهی به نظریات کارشناسی، بارگذاری ها و برداشت های غیر اصولی، غفلت از نیازهای زیست محیطی، نگاه صرف اقتصادی به حوزه آب و بهره برداری با نگرش درآمدی، نداشتن نقشه راه علمی را از جمله چالشهای فراروی زاینده رود برشمردند.
آنان همچنین برضرورت داشتن نقشه راه علمی، گفت و گوی منطقه‌ای و تهیه طرح جامع، استفاده از نظرات متخصصان امر و تشکلهای زیست محیطی و شفاف سازی برداشت ها در این حوضه آبریز تاکید کردند.
زاینده‌رود به طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و به تالاب بین المللی گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه که علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی مؤثر در همه زمینه به ویژه کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی و هستی تالاب گاوخونی داشته است که در دهه‌های اخیر به دلایل یادشده به یک رودخانه فصلی تبدیل و در پایین دست در فصول گرم بویژه تابستان با خشکی مواجه شده است.
کم‌آبی مناطق مرکزی ایران و خشکی زاینده‌رود به‌عنوان شاهرگ حیاتی این مناطق، یکی از اصلی‌ترین مشکلات امروز کشورمان است، زاینده رودی که قرن‌ها سرچشمه حیات و رشد در این مناطق بوده، سال‌هاست بر اثر بی‌توجهی و دخالت بی‌حساب و کتاب در نظام طبیعت، گرفتار خشکی شده، جریان دوره‌ای، نه دائم این رودخانه مشکلات متعددی برای محیط زیست، پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری، بخش کشاورزی و تامین آب آشامیدنی ایجاد کرده است.
اثرات بی مدیریتی و نبود آینده نگری در بخش مدیریت آب پیامدهای زیادی دارد که خشکی رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی به پیامدهای غیرقابل جبران تبدیل خواهد شد که اگر گاوخونی خشک شود به طور مسلم یکی از کانون‌های گرد و غبار بر استان‌های سمنان، یزد و اصفهان و تهران تاثیر منفی خواهد گذاشت.
۱۸ مهر نماد حضور آگاهانه مردم برای نجات زاینده‌رود
یک عضو سازمان‌های مردم نهاد محیط زیست اصفهان گفت: نامگذاری هیجدهم مهر به عنوان روز زاینده رود نماد حضور آگاهانه مردم و تشکل های زیست محیطی برای نجات این رود مهم کشور است.
محمد کوشافر در این میزگرد مجازی ایرنا افزود: اواخر دهه ۷۰ با قطعی و کاهش آب رودخانه زاینده رود مردم و سازمان‌های مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست در قالب مراسمی نمادین و داوطلبانه برای نجات زاینده‌رود وارد صحنه شدند و برنامه‌ای را در سال ۸۲ در کنار این رودخانه برگزار کردند.
وی ادامه داد: پس از این برنامه در ۱۸ مهر آن سال بر اساس پیشنهاد تشکلهای زیست محیطی استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری این روز در سال ۸۳ به عنوان روز نکوداشت زاینده رود نامگذاری شد که در همان سال پس از آن به این مناسبت مراسم نمادین و برنامه‌هایی در راستای گفت و گو و مذاکره برای به حفظ حیات زاینده رود توسط سازمان‌های مردم نهاد انجام شده است.
وی یادآور شد: در آن سال برای نامگذاری روز نکوداشت زاینده رود همبستگی خوبی بین شبکه تشکلهای محیط زیستی استان‌های اصفهان و چهار محال و بختیاری و مرکزی در قالب شبکه زیست محیطی منطقه مرکزی کشور ایجاد شد.
به اعتقاد این فعال اجتماعی محیط زیست دغدغه مندی برای حیات زاینده رود و نامگذاری یک روز به نام این موضوع مهم بر اساس دانش و آینده‌نگری سمن‌ها در اوایل دهه ۸۰ رقم خورد که متاسفانه مسئولان به این فعالیت اجتماعی و آینده اندیشی فعالان این حوزه کمتر توجه کردند.
تغییر نگاه بهره‌وری از زاینده‌رود به زیست‌بومی
وی به شعار روز نکوداشت زاینده رود در آن سال اشاره کرد و گفت: "زاینده‌رود را همیشه می خواهیم، کامل می خواهیم از سرچشمه تا گاوخونی" شعاری بود که برای این مراسم انتخاب شد و به اهمیت رودخانه برای کشور تاکید شد که مفاهیم کارشناسی در این شعار نهفته است.
وی تصریح کرد: این حرکت به جامعه و به ویژه مسئولان نشان می‌دهد که گروهی از افراد جامعه با درک از شرایط زمان و محیط برای ایران بهتر دارای تجربه و تخصص هستند و با آینده‌نگری نسبت به چالشهای جامعه به صورت دغدغه مند وارد شدند و باید از ظرفیت آنها استفاده شود.
به اعتقاد کوشا فر، آگاهی ارکان جامعه و دوستداران محیط زیست به تنهایی کارگشا نیست بلکه باید این آگاهی‌ها تبدیل به باور بشود و همچنین اگر بخواهیم وضعیت زاینده‌رود بهتر شود باید نگاه‌ها از بهره‌وری اقتصادی به زیست‌بومی تغییر پیدا کند و زاینده رود را با توجه به مسائل زیست محیطی آن مورد توجه قرار دهیم.
کارایی نداشتن مدل مدیریتی فعلی زاینده رود
وی ادامه داد: هرگاه توجه به منابع آبی تنها برای تامین نیازهای اقتصادی مورد توجه قرار گرفت محیط زیست آسیب دید و در جامعه تفرقه ایجاد شد ولی اگر نگاه زیست بومی داشته باشیم علاوه بر حفظ محیط زیست حفظ اقتصاد و دیگر حوزه‌ها رونق می‌گیرد.
وی با انتقاد از راهبردهای مسئولان برای موضوع زاینده رود، خاطرنشان کرد: وضعیت موجود حوضه آبریز بی‌توجهی در پایداری زاینده رود و تالاب بین المللی گاوخونی را نشان می‌دهد.
وی بهره‌گیری از دانش و تجربه سازمان‌های مردم نهاد به عنوان سرمایه اجتماعی و همچنین متخصصان برای آینده‌نگری و رفع مشکلات حوضه آبریز زاینده رود را از مسئولان خواست و افزود: مدل مدیریتی فعلی زاینده رود کارایی نداشته و نیازمند بازنگری است.
باید به زاینده رود به عنوان یک موجود نگاه کرد
دبیر شورای هماهنگی سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی استان اصفهان گفت: مدیران حوزه آب کشور به زاینده‌رود به مثابه یک موجود زنده نگاه نمی‌کنند، به‌طوری که در دو دهه اخیر کارکرد این رودخانه حیات‌بخش مرکز ایران، تا حد یک کانال انتقال آب کشاورزی تقلیل یافته است.
حشمت‌الله انتخابی در این میزگرد ایرنا با بیان اینکه زنده‌رود یک اکوسیستم زنده، زندگی‌بخش و پویاست و مسئولان باید به‌عنوان یک موجود زنده به آن نگاه کنند، خاطرنشان کرد: همه ذی‌نفعان در خصوص این زیست‌بوم باید توجه و دقت داشته باشند که حیات این رود نه‌تنها برای حیات همه موجودات حوضه زاینده‌رود، بلکه برای رفع بسیاری از مشکلات اجتماعی لازم است.
وی ادامه داد: بر اساس مصوبات دولت و از جمله شورای عالی آب، تامین نیاز آبی رودخانه‌ها و تالاب‌ها بعد از آب آشامیدنی باید در اولویت قرار گیرد و پس از آن به دیگر بهره‌برداران از جمله کشاورزی و صنعت توجه شود.
وی یادآور شد: بنابراین تامین نیاز زیست محیطی زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی باید در اولویت بعد از آب آشامیدنی باشد.
زاینده رود به مدیریت جامع و یکپارچه نیاز دارد
وی گفت: شعار "زاینده‌رود را زنده می‌خواهیم، زاینده‌رود را همیشه می‌خواهیم، زاینده‌رود را کامل می‌خواهیم از سرچشمه تا تالاب گاوخونی" مدیریت جامع، مدیریت یکپارچه و مدیریت زیست‌بومی مورد توجه قرار گرفته است و البته این مهم فقط با جریان پایدار و دائمی آب در رودخانه میسر می‌شود.
به گفته این فعال اجتماعی سوء مدیریت در منابع آبی، نشان از بی‌توجهی به همین شعار ساده دارد، زیرا به پایداری و استمرار جریان زاینده رود توجه نشده است.
وی با اشاره به توزیع نامتوازن مکانی و زمانی بارش‌ها در حوضه زاینده‌رود تصریح کرد: در مدت سه سال گذشته، در سال آبی ۹۷-۹۶ کمترین بارش را طی پنجاه سال اخیر در این حوضه داشته‌ایم و بر عکس سال ۹۸-۹۷ جز پربارش‌ترین سال‌ها بود و در سال آبی ۹۹-۹۸ بارشی نزدیک به نرمال داشتیم که بر این اساس مدیریت منابع و مصارف حوضه با دوراندیشی و همه‌جانبه نگری انجام شود ولی با وجود بارش‌های خوب در دو سال گذشته، چندبار شاهد قطع جریان آب در رودخانه بوده‌ایم.
وی ادامه داد: در همین سال آبی منتهی به آخر شهریور ۹۹ بیش از هزار و ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب از سد زاینده‌رود رهاسازی شد، یعنی ۳۰ درصد بیشتر از میانگین درازمدت ولی امروز شاهد خشکی رودخانه و نابودی صدها گونۀ گیاهی و جانوری و به عبارتی میلیاردها زیستمند این اکوسیستم هستیم که این اتفاقات به دلیل بی توجهی به نظرات کارشناسی شده است.
به اعتقاد این پژوهشگر حوزه آب، اگر تنها ۱۰ درصد از این آب یعنی ۱۷۶ میلیون متر مکعب که معادل حق آبه تالاب گاوخونی است، صرفه‌جویی و به مرور رهاسازی می‌شد نه تنها شاهد این فاجعه نبودیم، بلکه حق آبه گاوخونی هم به آنجا می‌رسید و خطر ریزگردهای آن شهرهای بسیاری را تهدید نمی‌کرد.
ضرورت بازنگری مدیریت حوضه آبریز زاینده‌رود
استاد دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: حوضه آبریز زاینده‌رود نیاز به مدیریت یکپارچه و کارآمد دارد و باید از مدیریت روزمره‌ای به سمت مدیریت یکپارچه و تخصص محور تغییر پیدا کند.
حمیدرضا صفوی با اشاره به بارش‌های خوب دو سال گذشته این حوضه و سوء مدیریت‌ها در توزیع آب بین ذی‌نفعان ادامه داد: نبود مدیریت صحیح موجب از بین رفتن منابع آبی شده است.
به گفته وی توزیع و مدیریت منابع آب در این حوضه با چانه‌زنی، تهدید و سهم‌خواهی تاکنون پیش رفته و افراد انتظار خود را با اینگونه رفتارها کسب کرده و بخش محیط زیست که پیگیر جدی نداشت و مطالبه گری از آن نشده ناچیزترین سهم را گرفته و در فهرست اولویت‌ها نیست.
وی افزود: مسئولان نسبت به موضوع زاینده رود باید یک نگاه جامعی داشته باشند و مسائل زیست محیطی را در اولویت اول قرار دهند تا اینکه از آسیب‌ها و مشکلات بعدی آن جلوگیری کنند.
وی با اشاره به بارندگی‌های بالاتر از حد نرمال که در بالادست سد زاینده رود باریده خاطرنشان کرد: اکنون زیر ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در سد وجود است، در حالی که با مدیریت صحیح و کارشناسی امکان توزیع صحیح آب و جریان پایدار در رودخانه زاینده رود و تالاب بین المللی گاوخونی وجود داشت اما با آزاد سازی ۴۰۰ میلیون متر مکعب از این آب سد با دبی بیش از ۹۰ مترمکعب در ثانیه در طول تابستان باعث تخلیه سد شدند.
این استاد دانشگاه محیط زیست پایدار را نیازمند توجه به سه مولفه مهم اقتصاد، حیات محیط زیست و نیازهای اجتماعی در کنار همدیگر و با رعایت تعادل بین آنها اعلام کرد و اظهارداشت: انحراف به سمت یک مولفه و بی توجهی به هر به دو موضوع دیگر موجب مشکل و چالش در مدیریت زاینده رود و حیات محیط زیست پیرامون آن خواهد شد.
وی ادامه داد: اگر تنها نگاه اقتصادی به موضوع آب زاینده‌رود داشته باشیم موجب خسارت به محیط زیست و نیازهای اجتماعی خواهد شد که بهره‌برداری بیش از حد با نگاه اقتصادی از منابع آبی در زمان حاضر مشهود بوده و این باعث خشکی متناوب رودخانه و تالاب گاوخونی شده است.
وی ادامه‌داد: به جای راهکارهای کوتاه مدت و ناپایدار در مدیریت منابع آب باید به سمت راهکارهای پایدار برویم و در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌ها سهم محیط زیست را مثل نیاز آشامیدنی و بهداشت در اولویت قرار داده و بعد از آن به نیازهای دیگر توجه داشته باشیم.
کنارگذاشتن ملاحظات غیرکارشناسی
صفوی گفت: بی‌دقتی‌ها و عدم توجه به مسائل زیست محیطی باعث شده که نیاز محیط زیست از منابع آبی حوضه آبریز زاینده رود در آخرین اولویت‌ها قرار گیرد و توسعه صنعتی و کشاورزی و درآمدزایی و اشتغال در راس اولویت‌های توزیع آب باشد که این اتفاق باعث تخریب محیط زیست شده است.
وی خاطرنشان کرد: با اختصاص حق‌آبه سالانه ۳۱۳ میلیون مترمکعب برای رودخانه و تالاب علاوه بر رفع نیاز محیط زیست امکان تغذیه منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از فرونشست زمین و همچنین جلوگیری از پیشروی آب‌های شور به سمت آب‌های شیرین نیز فراهم خواهد شد.
وی خاطر نشان کرد: هر چقدر آب به بخش کشاورزی اختصاص یابد با توجه به پتانسیل موجود خاک مناسب در این منطقه امکان توسعه کشت تا ۵۰۰ هزار هکتار هم وجود دارد اما باید مسائل زیست محیطی را مورد توجه قرار بدهیم.
این استاد دانشگاه به موضوع کاهش شدید منابع آب زیر زمینی اشاره کرد و اظهارداشت: منابع آب زیر زمینی ماهیت پنهان دارد و وضعیت آنها بسیار بدتر از آب‌های سطحی شده و در ۳۰ سال گذشته بیش از ۱۱ میلیارد متر مکعب از این منابع راهبردی اضافه برداشت صورت گرفته که نتیجه آن را در کاهش کیفیت این آب‌ها و نیز پدیده فرونشست زمین در تمامی استان شاهد هستیم.
وی بیان کرد: باید ملاحظات غیرکارشناسی را کنار گذاشت و رسانه‌ها نیز به عنوان رابط بین کارشناسان و عموم مردم نقش خود را برای انتقال مفاهیم و مسائل مهم به بدنه جامعه ایفا کنند.
حذف مدیریت سلیقه ای و تبلیغاتی از زاینده‌رود
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه حیات زاینده‌رود بر حیات کشور و رفع بسیاری از چالشهای زیست محیطی اثر می گذارد، گفت: حیات محیط زیست ایران نیازمند توجه به زاینده‌رود است.
کوروش محمدی افزود: سلامت زیست محیط ایران توجه به زاینده‌رود نیاز دارد و اگر این مولفه مهم با مدیریت سلیقه‌ای و تبلیغاتی اداره شود بی تردید باید شاهد معضلاتی مثل انتشار وسیع ذرات خطرناک معلق در هوای استان‌های همجوار اصفهان مثل تهران و یزد و سمنان باشیم.
وی ادامه داد: از آنجا که سال‌های زیادی فاضلاب شهری اصفهان به محدوده تالاب گاوخونی هدایت می‌شده و این آب‌های کثیف در بستر آن رسوب کرده با هر بار خشکی زاینده رود، ذرات معلق خطرناک و کشنده در سرتاسر این حوضه آبریز بویژه در تالاب و قلمرو وسیع آن پخش خواهد شد.
خشکی رودخانه زاینده رود بر سلامت روح و جسم مردم اثر می‌گذارد
به گفته وی خشکی رودخانه زاینده رود و به دنبال آن مرگ تالاب گاوخونی اثرات سوء زیادی بر سلامت مردم ایران به ویژه در استان‌های تهران یزد، قم، سمنان و اصفهان خواهد داشت که این چالش ناشی از بی توجهی به حق آبه‌ها به ویژه حق‌آبه محیط زیست حوضه زاینده رود است.
وی بی‌توجهی به حق‌آبه زیست محطی زاینده رود را پایه اساسی بروز مشکلات در این بخش بیان کرد و اظهارداشت: کشاورزان به عنوان یک جمعیت مطالبه‌گر که به دلیل سوءمدیریت حاکم بر زاینده رود در معرض خطرات جبران‌ناپذیر روحی و عوارض اجتماعی، جسمی و معیشتی هستند به صورت دائمی پیگیر مطالبه حق آبه خود بوده اما به مطالبه حق آبه محیط زیست توجهی نشده است.
به گفته رئیس کمسیون محیط زیست شورای اسلامی شهر اصفهان گروهی از افراد با پوشش مطالبه‌گری برای احیای زاینده رود با حضور در مجامع مختلف همواره به دنبال تامین منافع شخصی و بهره برداری‌های سیاسی هستند اما کوچکترین اشاره‌ای به حفظ محیط زیست و حیات دایمی زاینده رود برای حفظ سلامت شهروندان ندارند.
وی ادامه‌داد: از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد در حوزه‌های زیست محیطی و به کارگیری ایده و تجربه‌های آنها برای موضوع ساماندهی زاینده رود و استفاده از این منبع آبی برای کاهش چالشهای اجتماعی و محیط زیستی کمتر و یا استفاده نشده است.
وی با بیان اینکه روح مردم اصفهان با زاینده‌رود عجین شده و پیوند عاطفی با این رودخانه دارند، تصریح‌کرد: خشکی این رودخانه اثرات مخربی بر سلامت روان مردم این کلانشهر دارد و حتی در افزایش میزان افسردگی مردم اصفهان نیز موثر بوده و در بلند مدت موجب رشد آسیب‌های اجتماعی مانند حاشیه نشینی خواهد شد.
محمدی به لزوم ایفای نقش مدیریت صحیح بر حوضه آبریز زاینده رود با هدف ایجاد انسجام اجتماعی بین مردم استان‌های ذی‌نفع اشاره‌کرد و ادامه‌داد: همبستگی مردم در موضوع زاینده‌رود می‌تواند بخش زیادی از چالشهای اجتماعی و فرهنگی این حوضه آبریز را برطرف کند و از بروز رفتارهای هیجانی و مخرب نیز جلوگیری خواهد کرد.
وی اضافه‌کرد: کارگروه تخصصی آب شورای اسلامی شهر اصفهان با حضور صاحب نظران و فعالان از دوسال پیش در زیرمجموعه کمیسیون اجتماعی و محیط زیست تشکیل شده که فعالانه رفع معضلات این حوزه و ایجاد همبستگی بین مردم و مسئولان استان‌های ذی‌نفع را برای خروج از مشکل آب زاینده رود در دستور کار خود دارد و بطور جدی فعالیت‌هایی را دراین خصوص انجام داده‌اند.
سیاست مخرب قطع وصل آب زاینده رود باید اصلاح شود
وی ادامه داد: مطالبه‌گری اصولی و وحدت رویه باید بین سمن‌های چهار استان ذی‌نفع ایجاد شود و حاکمیت با تغییر نگاه بر مدیریت این حوضه آبریز، سیاست های مخرب قطع و وصل مقطعی زاینده رود را کنترل و مانع از بحران‌های غیر قابل جبرانی در حوزه محیط زیست مثل اتلاف صدها هزار آبزی بعد از بسته شدن آب بشود.
نظام پاسخگویی مربوط به زاینده رود زیر صفر است
عضو شورای شهر اصفهان با اشاره به تصمیم‌گیری‌های مقطعی و سلیقه‌ای در خصوص زاینده رود خاطرنشان کرد : نظام پاسخگویی در بین متولیان این حوضه آبریز از کشوری تا استان ومنطقه ای زیر صفر است و مدیران این حوزه پس از چند دوره تصمیم‌گیری های غلط بدون هیچ‌گونه پاسخگویی به عملکرد خویش در سمت و جایگاه‌های دیگری منصوب شده و هرگز پاسخگوی خسارات ناشی از تصمیم‌های غلط خود نیستند
وی به اولویت دهی توزیع آب زاینده‌رود اشاره و اضافه کرد: تامین آب رودخانه به عنوان حیاتی‌ترین بخش این حوضه آبریز در اولویت اول حق‌آبه محیط زیست زاینده رود قرار گیرد و جلوگیری از خشکی تالاب گاوخونی به عنوان قلب این حوضه آبریز مورد توجه ویژه باشد که این دقت عملکرد در احیای گاوخونی بر زندگی بخش‌های دیگر مثل کشاورزی و آشامیدنی و صنعت اثر می‌گذارد.
نظر شما