مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان می‌گوید: متوسط بارش در حوضه‌های آبریز خوزستان ۳۵ درصد نسبت به شرایط نرمال کاهش داشته است و آورد رودخانه‌ها به مخازن سدها نیز تا خرداد ماه جاری ۴۴ درصد نسبت به شرایط نرمال کمتر شده است.
فرهاد ایزدجو می‌افزاید: آورد به سدهای حوضه کارون ۳۳ درصد کاهش، آورد دز ۵۳ درصد کاهش، آورد کرخه ۴۷ درصد کاهش، آورد مارون ۳۹ درصد کاهش و آورد به سد جره ۵۲ درصد نسبت به مدت مشابه در سال‌های نرمال کاهش دارد.
ایزدجو حجم فعلی مخازن سدهای خوزستان را ۵.۲ میلیارد مترمکعب عنوان می‌کند که نسبت به شرایط نرمال ۶۰ درصد کاهش داشته و کاهش ۳۰ درصدی تولید نیروگاه‌های برقابی را به دنبال داشته است.
کاهش ۶۵ درصدی کشت تابستانه
مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان با بیان اینکه طبق قانون، تامین آب با اولویت آب شرب، صنعت، محیط زیست و کشاورزی انجام می‌شود، می‌گوید: در تابستان پیش رو همه ذینفعان اعم از بخش کشاورزی، شیلات و محیط زیست دچار کمبود می‌شوند و آب شرب تنها بخشی است که نباید دچار کمبود شود و حساسیت زیادی برای تامین آن وجود دارد، البته باید توجه داشت که مشکلات آب شرب گاه در برخی شهرها و روستاهای استان حتی در زمان سیلاب نیز وجود داشته که علت آن محدودیت و فرسودگی برخی از تاسیسات آب شرب در این مناطق است.
به گفته وی، در سال جاری اجازه کشت حدود ۸۸ هزار هکتار محصولات زراعی داده شده است که نسبت به سال نرمال حدود ۶۵ درصد کاهش داشته است.
وی اضافه می‌کند: بر اساس تصمیم ستاد بحران، مقرر شد امسال کشت‌های پرمصرف انجام نشود، بر همین اساس کشت شلتوک و ذرت در تابستان امسال ممنوع شده و سایر کشت‌های فصلی نیز محدود شده است.
ایزدجو ادامه می‌دهد: با توجه به کاهش آوردها، حقابه محیط زیست نیز با کمبود مواجه است زیرا معیشت مردم و تامین آب باغات، نخیلات و سایر کشت‌های دائمی نیز اهمیت دارد و نمی‌توانیم اجازه آسیب جدی به آنها را بدهیم.
ایزدجو میزان آب ورودی به تالاب هورالعظیم از طریق انهار انشعابی رودخانه کرخه را در حدود ۳۰ مترمکعب برثانیه عنوان می‌کند و می‌گوید: در تالاب شادگان نیز با توجه به اینکه رهاسازی آب از سد مارون برای تامین آب نخیلات به صورت موجی انجام می‌شود، در سه تا چهار نوبت رهاسازی آب وارد تالاب می‌شود.
وی با اشاره به ضرورت اقدامات سازه‌ای برای تامین آب ذینفعان، می‌افزاید: طرح‌هایی به منظور آبرسانی و تامین آب شرب، شامل انتقال آب سطحی و توسعه یا افزایش ظرفیت خطوط انتقال آب و تجهیز چاه‌های جدید تعریف شده که قرار است ۱۹۱ میلیارد تومان از محل اعتبارات کاهش تنش آبی به آنها اختصاص یابد، که اگر چه این اعتبارات هنوز پرداخت نشده اما برخی از پروژه‌ها آغاز شده است.
ایزدجو تاکید می‌کند: آب برای همه مقاطع رودخانه‌ها و شهرها سهمیه بندی و حجم مجاز برداشت‌ها تعیین شده است، اما این برنامه روی کاغذ است، بنابراین در صورتی که مصرف کننده‌ها در عمل مطابق برنامه برداشت کنند، تنش آبی به نزدیک صفر می‌رسد اما هر چقدر مصرف کنندگان برداشت بیش از حد مجاز داشته باشند، مشکلات تنش آبی در پایین دست بیشتر خواهد بود، به طور مثال اگر کشت و صنعت‌های نیشکر در جنوب اهواز آب بیش از سهمیه خود از رودخانه بردارند، قاعدتا آب کارون در آبادان و خرمشهر شور می‌شود.
وی می‌گوید: ما همه روش‌های کنترلی را برای جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز به کار بستیم اما تحقق برنامه تقسیم آب، فقط با کمک دستگاه‌های دولتی امکان پذیر نیست و باید دستگاه‌های نظامی و انتظامی و قضایی نیز همکاری کنند و کشاورزان و سایر ذینفعان نیز با این برنامه همراهی داشته باشند.
از بدعهدی مدیران تا تنش آبی
کارشناسان براین باورند که تابستان امسال مشابه خشکسالی ۹۷ خواهد بود؛ خشک‌ترین سال در نیم قرن گذشته. تابستان سه سال پیش، با کاهش شدید آب کارون و نفوذ آب دریا به این رودخانه، آب شرب شهرهای خرمشهر و آبادان شور شد و اعتراضات مردمی را در پی داشت. حالا نگرانی از تنش آب شرب در شهرها و روستاها در ماه‌های آینده باز هم به میان آمده است. این در حالیست که بیش از ۷۰۰ روستای خوزستان با تنش آبی دست به گریبان هستند.
با وجود پیگیری خبرنگار ایرنا، شرکت آب و فاضلاب خوزستان حاضر به پاسخگویی در این باره نشد. اما معاون امور هماهنگی عمرانی استانداری خوزستان می‌گوید: اولین اولویت و راهبرد اصلی ما تامین آب شرب است و در مورد باقی مصارف تا جایی که امکان پذیر باشد آب مورد نیاز تامین می‌شود.
فاضل عبیات تاکید می‌کند: خوزستان در فصل گرم همیشه با پدیده تنش آبی مواجه است، ما تعداد زیادی روستا داریم که یا فاقد آب شرب هستند یا آب شرب آنها با کمبودهای بسیار زیادی رو به روست به همین دلیل جلسات زیادی (حدود ۳۰ جلسه) با ریاست استاندار برای بررسی آب شهرستان‌ها و آبرسانی روستایی و ایجاد شرایط مطمئن برای آب شرب برگزار و پروژه‌هایی برای کاهش تنش آبی تعریف شده است، که از جمله آنها می‌توان به روستاهای شهر دهدز، بارانگرد ایذه، مسجدسلیمان، ابوشلوگ شادگان و غیزانیه اهواز اشاره کرد، البته برخی از پروژه‌ها در بلندمدت اجرا می‌شود که برای کاهش مشکلات در کوتاه مدت نیز اقداماتی پیش بینی شده است، بنابراین با برنامه‌ریزی که انجام شده امیدوار هستیم شاهد اتفاقاتی مشابه سال ۹۷ در آبادان و خرمشهر نباشیم.
عبیات با انتقاد از خلف وعده مدیران در اجرای طرح‌های آبرسانی، اخطار می‌کند: به دستور استاندار، مدیرانی که به مصوبات جلسات عمل نمی‌کنند به مراجع قضایی معرفی می‌کنیم، زیرا مدیران در جلسات متعهد به انجام اقداماتی شوند و ما بر اساس این مصوبات به مردم وعده می‌دهیم، بنابراین بدعهدی آنها از نظر ما قابل قبول نیست.
وی همچنین با بیان اینکه میزان برخورداری روستاها به صورت واقعی ثبت نشده، تصریح می‌کند: درصد برخورداری روستاهای خوزستان از آب ۸۷ درصد ثبت شده در حالیکه به اعتقاد ما کمتر از ۷۰ درصد روستاها از آب شرب برخوردار هستند که شرکت آب و فاضلاب کشور باید این ارقام را اصلاح کند.
عبیات می‌گوید: در سال ۹۸ و بعد از وقوع سیل خوزستان، کشت شلتوک در سطح وسیعی انجام شد که رضایتمندی خوبی در بین کشاورزان ایجاد کرد، در آن زمان به ویژه بعد از مسائلی که در مناطق سیل زده اتفاق افتاده بود کشت شلتوک به نوعی تثبیت بنیه اقتصادی مناطق را به دنبال داشت، ولی امسال با کاهش بارندگی و ذخایر سدها، آب به اندازه‌ای نیست که هم مصارف شرب و هم کشت شلتوک را تامین کند که قاعدتا تامین آب شرب برای ما در اولویت قرار گرفت، بنابراین بر خلاف رغبت ما موضوع کشت شلتوک در خوزستان تا این لحظه امکان پذیر نیست.
محدودیت به جای ممنوعیت
خوزستان با تولید سالانه ۱۷.۵میلیون تن به ارزش بیش از ۲۹۰هزار میلیارد ریال در جایگاه نخست کشوری قرار دارد.
رییس مجمع نمایندگان خوزستان با اشاره به ممنوعیت امسال کشت شلتوک در استان می‌گوید: صدور یک بخشنامه کلی برای ممنوعیت کشت صحیح نیست و این ممنوعیت‌ها باید کارشناسی شده باشد زیرا تولیدات کشاورزی و معیشت کشاورزان نیز باید در این برنامه ریزی مورد توجه قرار گیرد، بنابراین انتظار است به جای ممنوعیت کشت، محدودیت کشت اعمال شود و به گونه‌ای برنامه ریزی شود که همه کشاورزان سهمی از آب داشته باشند و اجازه داده شود لااقل ۱۰ درصد زمین خود را کشت کنند.
سید کریم حسینی می‌افزاید: برخی شهرها و زمین‌های کشاورزی تک محصولی است و فقط می‌توانند شلتوک بکارند که با این ممنوعیت با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند و نیاز است راهکاری برای آنها اندیشیده شود تا بتوانند به زندگی خود ادامه دهند و از کارهای غیرقانونی و کشت خارج از مقررات نیز جلوگیری شود.
نماینده اهواز، حمیدیه، باوی و کارون در مجلس شورای اسلامی اضافه می‌کند: واقعیت این است که با کمبود بارندگی مواجه هستیم و منابع و مصارف آب و برق باید با توجه به این مساله مدیریت و برنامه ریزی شود اما اینکه با یک بحران کوچک، مردم از نظر آب و برق دچار مشکل شوند، مدیریت درستی نیست.
به گفته وی، از نظر منابع آب شرب مشکلی نداریم، بنابراین باید اجرای پروژه‌های آب شرب ادامه یابد و اراده مجریان بر تکمیل این طرح‌ها باشد.
حسینی تصریح می‌کند: بر اساس اخباری که داریم پایین دست رودخانه کرخه با بی آبی مواجه است و در حوضه کارون نیز وضعیت خوبی نداریم، در برخی از روستاها نیز گزارشاتی از تنش آبی رسیده است.
وی ادامه می‌دهد: طرح‌های انتقال آب در این ایام پررنگ شده، اما کم آبی رودخانه کارون به اجرای طرح‌های جدید انتقال آب ارتباطی ندارد زیرا از سال گذشته اجازه نداده‌ایم که طرح جدیدی اجرا شود و از اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد، کوهرنگ ۳ و خرسان نیز جلوگیری شده است، البته به دنبال توقف طرح‌های انتقال آب، حتی در شرایط ترسالی هستیم. اگر چه منکر این نیستیم که ممکن است تحرکاتی به دور از چشم ما صورت گیرد.
رودهای خشک؛ تالاب‌های تشنه
براساس برنامه ششم توسعه، وزارت نیرو موظف است حق‌آبه مورد نیاز بخش محیط زیست را تامین کند، اما در ماه‌های اخیر با کاهش خروجی سدها نه حقابه رودخانه‌ها تامین شده و نه تالاب‌ها.
معاون محیط زیست طبیعی حفاظت محیط زیست خوزستان در این باره می‌گوید: در حال حاضر ۱.۱ میلیارد مترمکعب به عنوان سهم محیط زیست و کیفیت آب شرب در زمان خشکسالی تعیین شده، این سهمیه بسیار ناچیز است و به اندازه یک تبخیر هم نمی‌شود و مورد رضایت ما نیست اما سازمان آب و برق اعلام کرده است که آب بیشتری برای محیط زیست ندارد.
سید عادل مولا تاکید می‌کند: بر اساس قانون، اولویت دوم بعد از آب شرب، تامین حقابه محیط زیست است اما در خوزستان بیشتر بحث بر سر تامین آب کشاورزی است و می‌گویند آبی برای تخصیص به محیط زیست وجود ندارد.
به گفته وی، تالاب‌های شادگان، هورالعظیم و بامدژ عمده تالاب‌های استان هستند که از رودخانه‌ها حقابه می‌گیرند، که با توجه به کاهش آب ورودی به تالاب‌ها، نگرانی بسیاری نسبت به وضعیت آنها وجود دارد و به نظر می‌رسد این شرایط با ادامه بحران آب تشدید شود.
وی می‌افزاید: تا هفته گذشته ورودی آب به هورالعظیم کمتر از ۱۰ مترمکعب برثانیه بوده، این در حالیست که برای تامین حقابه ورودی باید در حدود ۴۰ مترمکعب برثانیه باشد، علاوه بر این اکنون هیچ آبی از رودخانه جراحی به تالاب شادگان (منبع اصلی تغذیه تالاب) وارد نمی‌شود و به دلیل مشکل تاسیسات انتقال آب، ورودی به این تالاب از رودخانه کارون ۲ مترمکعب برثانیه است.
مولا می‌افزاید: در حال حاضر ۸۵ درصد تالاب هورالعظیم و ۸۰ درصد تالاب شادگان آب دارند که این آب حقابه به شمار نمی‌آید و ناشی از وارد شدن سیلاب به این تالاب‌هاست که پیش بینی می‌شود در تابستان با افزایش تبخیر سطح بیشتری از آنها خشک شود.
وی ادامه می‌دهد: حقابه تالاب هورالعظیم ۱.۸ میلیارد مترمکعب است در حالیکه از ابتدای سال آبی (مهر ماه) تا فروردین امسال میزان ورودی به هورالعظیم ۶۷۵ میلیون مترمکعب و میزان ورودی به تالاب شادگان ۱۷۵ میلیون مترمکعب بوده است. ارقامی که به عنوان حقابه تالاب‌ها و محیط زیست اعلام می‌شود محقق نمی‌شود به طور مثال سهم هورالعظیم از آب خروجی از سد کرخه ۲۰ مترمکعب برثانیه تعیین می‌شود اما به دلیل برداشت آب در مسیر رودخانه، در نهایت کمتر از ۲ مترمکعب برثانیه آب وارد این تالاب می‌شود، بنابراین باید آنچه در عمل وارد تالاب می‌شود در نظر گرفته شود.
وی می‌گوید: برای حفظ زیستمندان باید حتما سهمیه آبی اختصاص داده شود، همانطور که انسان‌ها حق حیات دارند، جانوران و سایر زیستمندان نیز حق حیات دارند، این در حالیست که با ادامه تنش آبی، مشکلات تالاب‌ها و به تبع آن مشکلات آبزیان و زیستمندان تالاب‌ها چند برابر می‌شود، تاکنون به جز رودخانه دز، گزارشی از مرگ و میر آبزیان نداشتیم اما با توجه به تداوم بحران آب، احتمال می‌دهیم که با مرگ و میر آبزیان در سایر رودخانه‌ها و تالاب‌ها مواجه شویم.
پاشنه آشیل کارون
رییس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز می‌گوید: امسال وضعیتی مشابه سال ۸۷ رخ داده است، مخازن سدها آبگیری نشده و در ماه‌های گذشته برای تولید برق آب زیادی از سدها رهاسازی کردند، به همین دلیل مخازن سدها خالی مانده است، البته در شرایط معمولی آبگیری اصلی مخازن در اواخر اسفند و فروردین انجام می‌شود و با پیش بینی بارش کمی بالاتر از نرمال توسط برخی ارگان‌ها، امید به بارندگی وجود داشته، اما بارندگی در این مدت در کل کشور کم بوده و در خوزستان نیز نزدیک به صفر بوده است.
مهدی قمشی معتقد است: تابستان بسیار سختی در پیش است، باید آژیر خشکسالی در کشور به صدا درآید، و مسئولان و متولیان آب و مردم دست به دست هم بدهند تا بتوانند از این برهه سخت عبور کنند.
وی تصریح می‌کند: خشکسالی و افزایش مصرف حجم آب رودخانه‌ها را به شدت کاهش داده است، اکنون آنچه در رودخانه‌ها می‌بینیم آب نیست و بخشی از حجم رودخانه‌ها پساب و زهاب است که این مساله در رودخانه کارون به دلیل تاثیر طرح‌های انتقال آب شدیدتر است.
قمشی می‌گوید: رودخانه کارون با شرایط نرمال خود فاصله زیادی دارد، دبی این رودخانه در اهواز در سال‌های نرمال باید حدود ۴۰۰ مترمکعب برثانیه باشد در حالیکه اکنون حدود ۲۰۰ مترمکعب برثانیه است که این ۵۰ درصد آن نیز فاضلاب و زهاب است.
وی افزایش شوری رودخانه کارون را نقطه بحرانی ماه‌های آتی می‌داند که با کاهش دبی رودخانه کارون، نفوذ آب دریا و افزایش شوری قطعی خواهد بود.
قمشی می‌افزاید: رودخانه کارون به دلیل نفوذ آب دریا بحرانی خواهد بود و پیش بینی می‌شود که شوری آب در رودخانه‌های بهمنشیر و اروند (آبادان و خرمشهر) به ۲۰ هزار تا ۳۰ هزار افزایش یابد.
وی با اشاره به احتمال کاهش کیفیت آب شرب، اضافه می‌کند: حدود ۸۰ درصد آب شرب و بهداشت شهرهای آبادان و خرمشهر در حال حاضر از طرح آبرسانی غدیر (رودخانه کرخه) تامین می‌شود که اگر این شرایط حفظ شود و بتوان همه آب مورد نیاز شرب و بهداشت این شهرها را از طرح غدیر تامین کرد، نگرانی‌ها در تابستان از بابت این دو شهر مرتفع می‌شود.
این متخصص آب، مشکلات کیفی آب شرب در اهواز را نیز پیش بینی می‌کند و می‌گوید: اهواز هم بحرانی خواهد بود زیرا با کاهش دبی کارون، شوری آب این رودخانه در تابستان آینده به سه هزار تا سه هزار و ۲۰۰ میکروموس می‌رسد بنابراین شرایط خوبی نخواهد بود، با توجه به اینکه اتکای آب شرب اهواز به طرح آبرسانی غدیر بیش از ۵۰ درصد نیست و هنوز برای تامین نیمی از نیازهای آب شرب این شهر به رودخانه کارون نیاز داریم، امیدواریم مسئولان استانی و کشوری روی طرح غدیر کار کنند و آب را به تعداد بیشتری از شهرهای بحرانی برسانند تا شاهد بحران آب شرب و بهداشت در شهرهای بزرگ و هیجانات اجتماعی نباشیم.
سهم کارون از کوهرنگ چه شد
رییس دانشکده علوم آب اهواز همچنین معتقد است: در کشورمان هم به منابع سطحی و هم منابع زیرزمینی بیش از حد فشار آوردیم، در منابع زیرزمینی یک فاجعه رخ داده است و در منابع آب سطحی نیز وضع بسیار بسیار ناهنجار است و مصرف بیش از نرم جهانی است، در واقع ما با یک خشکی انسان‌ساز و دست‌ساز روبرو هستیم به این معنی که خودمان آنقدر مصرف آب را بالا برده‌ایم که به جز معدود سال‌های ترسالی، غالبا با خشکی مواجه هستیم به طوری که حتی در یک سال نرمال نیز پایین دست با خشکی مواجه است به همین دلیل موافق افزایش بار مصرفی روی آب‌های سطحی، چه در خود حوضه‌های آبی و چه به صورت انتقال آب بین حوضه‌ای نیستیم زیرا فشار به منابع آب سطحی باعث گسترش مشکلات زیست محیطی و بروز فجایع دیگری خواهد شد.
وی می‌افزاید: تصاویری از یکی از طرح‌های انتقال آب کارون در کوهرنگ ۲ منتشر شده که نشان می‌دهد به دلیل کاهش آورد، هیچگونه آبی از این سد به پایین دست هدایت نمی‌شود بنابراین حقابه پایین دست داده نشده و اولویت با انتقال آب بوده است، به این معنی که آب از سرشاخه کارون به زاینده رود منتقل می‌شود تا احساس خشکسالی کمتری کند اما این به قیمت مشکلات زیست محیطی در پایین دست خواهد بود.
قمشی تاکید می‌کند: قاعده این است که حقابه محیط زیست داده شود اما اکنون مساله محیط زیست مغفول مانده و در اولویت آخر قرار گرفته و در این میان نیز مشخص نیست چه کسی باید مدافع مسائل زیست محیطی باشد.
این استاد دانشگاه می‌گوید: خوزستان به دلیل اینکه در پایین دست حوضه‌های آبی قرار دارد با خشکی بیشتری مواجه است، بنابراین خوزستان است که باید مصارف آب خود را کم کند نه استان‌های دیگر، زیرا آنها سهم خود را از بالادست برمی‌دارند و همه فشار خشکسالی در بخش‌های شرب، کشاورزی، صنعت، محیط زیست، کمی و کیفی به خوزستان که پایین دست است وارد می‌شود.
وی می‌افزاید: تولید برقابی در خوزستان به دلیل کاهش آوردها و ذخایر سدها کاهش زیادی داشته، در اینجا نیز کسی سوال نمی‌کند اگر آب کارون از سرشاخه‌ها منتقل نمی‌شد و در مسیر خود حرکت می‌کرد در پنج نیروگاه کارون برق بیشتری تولید می‌کرد اما اکنون فقط در سد زاینده رود که بسیار کوچکتر است انرژی تولید می‌شود.
تابستان پرتنش
بی‌آبی کرخه و کارون، چند هزار گاومیش را نیز گرفتار کرده است. در روزهای گذشته دامدارهای حمیدیه از ترک خوردن پوست و سقط جنین گاومیش‌ها خبر داده‌اند. شالیکارها و شالیکوب‌ها هم هر از چند گاه بیانیه‌هایی می‌دهند که شنیده نمی‌شود.
آیا تابستان داغ و خشک و کرونایی خوزستان، پرتنش خواهد بود؟
گزارش از نادره وائلی زاده
نظر شما