اربعین حسینی در مشهدالرضا ؛ تجلی داغ و دریغ

اربعین امسال هم چونان سالیان اخیر یک شاخصه بارز دارد و آن هم حضور بازماندگان از زیارت اربعین حسینی با حسرت و دریغی جا مانده در دلهایشان است.

بار دیگر بازماندگان از همایش پیاده روی اربعین در حسرت شیفتگانی که موفق شده اند عشق را مرکب حرکت کرده و به سوی کربلا رهسپار شوند مضجع ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع) را مقصد به اهتزار درآوردن پرچم حسینی و ادای تکلیف نسبت به سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) کرده اند.

راهیان حرم قدسی ثامن الحجج با شهپر عشق از راه دور عزم دیدن یار کرده اند، پا در گذرگاه نهاده تا بسان زائران پیاده کربلا رسم عاشقی به جا آورند و ارادت خود را به فرزند امام حسین (ع) در مشهد عرض کنند و در اربعین جد بزرگوارش، در محراب محبت امام رئوف (ع)، زخم دل و سوز درون را تسکین دهند.

اگر خوب گوش بسپاری، صدای سایش کفشها بر سینه جاده های منتهی به مشهد مقدس را می شنوی، چند روز است که در راه هستند و خسته نمی شوند، چون صدایی آنان را بی وقفه فرامی خواند که "بیا؛ اینجا ملجا عاشقان است" و آنان نیز زیر لب زمزمه می کنند که "هرچند همیشه زیارت کربلا را خواندم اما از خیلِ عظیمِ زائران جاماندم، باشد که رضا (ع) در مشهد شفاعتم کند"

آنان که توان بیشتری دارند، در مسیر کربلا پا می گذارند و رسم عاشقی در همایش اربعین به جای می آورند اما بازماندگان از این همایش، به حرم فرزند او در مشهدالرضا دل می بندند و به موازات پیاده روی اربعین، در کوی رضا(ع) گام می نهند و دل به زیارت او می سپارند.

این دلدادگی از سر اخلاص و نیت پاک عاشقان حسین بن علی (ع) است آن هنگام که جاذبه مغناطیس حسینی، مومنان را به سمت خود می کشاند، عاشقان از هر سو در پاسخ به ندای "هل من ناصر ینصرنی" او همت می کنند حال چه در کربلا باشند یا در روستایی در حوالی مشهد، فقط آن ندا، عاشق را به راه می کشاند و فقط عشق حسین (ع) تاب و توان رفتن این راه را به او می دهد.

راز این پیاده روی اربعین را شاید در کلام مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت (ره) بتوان بهتر درک کرد که گفت: "امام زمان (عج) پس از ظهور، خود را به واسطه امام حسین (ع) به همه عالم معرفی می‌کند، بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم، حسین (ع) را شناخته باشند و پیاده‌ روی اربعین بهترین فرصت برای این کار است."

در اربعین حسینی با وجود محدودیتهای ناشی از شیوع کرونا اما عاشقان از هر سو با پای پیاده به سمت مشهد آمده اند، هزار و ۵۰۰ نفر از مسیر نیشابور و ۵۰۰ نفر از مسیر قوچان راهی این شهر شده اند تا در اربعین به زیارت امام رئوف نائل آیند.

ایستگاه های صلواتی بین مسیر نیز پذیرای زائران پیاده بودند اما پذیرایی اصلی از آنان در حرم مطهر رضوی توسط خادمان بارگاه انیس النفوس امام رضا(ع) انجام می گیرد.

اربعین سرآغاز سوگواریهای دهه پایانی صفر است که به سالروز شهادت امام رضا(ع) ختم می شود این دهه روزهای گرانقدری برای مردم مشهد مقدس بود که هر ساله خود را برای ورود هزاران زائر امام رئوف مهیا می کردند.

از قرنها قبل طی دهه پایانی ماه صفر که اربعین آغازگر آن بوده، رسم و رسوم خاصی در مشهدالرضا به ویژه حرم مطهر رضوی برای سوگواری بر امام حسین (ع) ، رحلت رسول اکرم(ص) شهادت امام حسن مجتبی(ع) و شهادت امام رضا(ع) و آمادگی برای خدمت رسانی به زائران باب بوده است.

اسناد تاریخی موجود در آستان قدس رضوی نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین سند مربوط به برگزاری مراسم عزاداری اربعین در حرم مطهر رضوی مربوط به بیش از ۳۰۰ سال قبل است.

آنان که توفیق حضور در راهپیمایی اربعین حسینی از نجف تا کربلا را پیدا نمی کنند با حضور خود در اماکن متبرکه و زیارت آنها و برپایی مجالس روضه و عزاداری، پرچم حسین (ع) را بالا می برند تا در اهتزاز بماند، در این میان حرم مطهر رضوی همواره یکی از مهمترین پایگاه‌های این سوگواری بوده که اسناد تاریخی گواه این ادعا است.

مطابق  اسناد موجود در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مراسم اربعین حسینی همه‌ ساله باشکوه خاصی برگزار می‌ شده است که ۶۱ سند از دوره صفویه تاکنون در خصوص هزینه‌های روشنایی، پرداخت انعام به روضه‌خوانان، اطعام افراد، هزینه‌های پذیرایی از عزاداران، موقوفات خاص برای مراسم اربعین، قرار دادن این روز به‌ عنوان تعطیل رسمی در تقویم تاریخ کشور در سال ۱۳۱۱ شمسی و دعوت جامعه روحانیت از مردم مشهد برای مراسم راهپیمایی در روز اربعین سال ۱۳۵۷ وجود دارد.

نخستین سندی که در آن به روز اربعین اشاره شده است مربوط به ۳۰۲ سال قبل یعنی سال ۱۱۴۱ قمری (دوره صفویه) است که در آن به تعطیلی حمام آغچه از موقوفات آستان قدس رضوی اشاره شده است.

نکته قابل توجه این است که در دوره صفویه، افشاریه و بعد از آن در دوره قاجاریه به علت قداست این روز و برخی روزهای دیگر از جمله عاشورا، دهه آخر صفر، شب ۲۱ ماه مبارک رمضان، تمامی مستغلات و دکان‌ها تعطیل بودند و مردم به سوگواری می‌پرداختند.

همچنین از گذشته دور، وقف و نذر برای مراسم عزاداری امام حسین (ع) در عاشورا و تاسوعا و اربعین مرسوم بوده است به‌ طوری که بیشتر واقفان یکی از مصارف وقف خود را صرف تعزیه امام حسین (ع) در اربعین قرار می‌دادند.

از مهمترین این موقوفات، موقوفه وزیر نظام بوده است که برای روضه ‌خوانی ایام اربعین و دهه آخر صفر، پرداخت مبلغی به روضه‌ خوانان و تامین هزینه قند، چای و اطعام عزاداران وقف شده است همچنین موقوفه انیس‌الدوله نیز بیشتر به مصارف روشنایی و تأمین سوخت در مراسم شب اربعین مربوط بوده است.

علاوه بر آن، از دیرباز علاقه و محبت شیعیان به امام حسین (ع) جلوه و رنگ و بوی خاصی داشت، به‌طوری که با تقدیم نذورات سعی در برگزاری بهتر این مراسم داشته‌اند. در دوره قاجاریه دوستداران آن حضرت با اهدای شمع برای تأمین روشنایی حرم مطهر امام رضا (ع) ارادت خود را نشان می‌دادند.

با توجه به اسناد موجود، این مراسم در دوره قاجاریه بیشتر در رواق توحید خانه، ایوان طلای صحن عتیق (صحن انقلاب فعلی)، رواق دارالضیافه و دارالسیاده برگزار می‌شده است.

روضه‌ خوانی و ذکر مصیبت امام حسین(ع) از جمله برنامه‌های این مراسم بوده و به روضه‌ خوانها نیز انعام پرداخت می ‌شده است مطبخ‌خانه سرکار فیض آثار، هم وظیفه پذیرایی از سوگواران را بر عهده داشته است.

امسال هم رسم همیشگی آستان قدس رضوی برای بزرگداشت اربعین حسینی برقرار است، ویژه‌ برنامه‌های اربعین حسینی در حرم مطهر امام هشتم (ع) از ساعت ۱۶ و ۳۰ دقیقه عصر روز گذشته (یکشنبه) در صحن پیامبر اعظم (ص) حرم مطهر رضوی آغاز شده است.

سخنرانی با موضوع تبیین ابعاد قیام حضرت امام حسین (ع) و مداحی، مراسم سخنرانی و مرثیه سرایی، قرائت زیارت وارث از جمله مراسم عصر و شب روز گذشته در حرم مطهر رضوی به مناسبت اربعین حسینی بود.

نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی نیز امروز ساعت ۹ و ۳۰ دقیقه همزمان با روز اربعین حسینی در ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد سخنرانی خواهد کرد. سخنرانی و قرائت زیارت امین الله و حدیث شریف کسا نیز از ساعت ۱۶ و ۳۰ دقیقه امروز در صحن پیامبراعظم (ص) حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود.

مراسم شام اربعین حسینی نیز با دکلمه‌ خوانی در صحن پیامبر اعظم (ص) آغاز می‌شود و پس از سخنرانی یکی از کارشناسان مذهبی یکی از ذاکران اهل بیت (ع) به ذکر مصیبت می‌پردازد.

قرائت زیارات و ادعیه در صحن‌ها و رواق‌های حرم مطهر رضوی از دیگر برنامه‌های اربعین حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) است.

اربعین حسینی چهلمین روز پس از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورای سال ۶۱ هجری قمری که با ۲۰ صفر مصادف است. براساس برخی از نقل‌ها، اسیران کربلا روز ۲۰ صفر سال ۶۱ قمری در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین(ع) به کربلا رفتند. همچنین جابر بن عبدالله انصاری، در این روز به‌عنوان نخستین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است. براساس قول مشهور، سر مطهر امام حسین(ع)، در روز اربعین به بدنش در کربلا ملحق شد.

زیارت اربعین از اعمال خاص این روز است و بنابر روایتی از امام حسن عسکری(ع) از نشانه‌های مؤمن دانسته شده است.