شب یلدا؛ آیین سنتی دیروز زیر سایه مدرن گرایی امروز

ایرانیان از دوران باستان تاکنون از جمله ملتی بوده‌اند که بیشترین جشن‌ها را به بهانه‌های مختلف در طول سال داشته و برخی از اینها هنوز هم به قوت خود باقی است، جشن‌هایی نظیر عید نوروز، چهارشنبه سوری، سپندارمذگان، مهرگان، یلدا و چندین جشن دیگر که در وسعت بسیار زیادی در جغرافیای ایران برگزار می‌شد و بهانه‌ای برای با هم بودن، شاد بودن و به اشتراک گذاشتن شادی‌ها بود.

با ظهور دین مبین اسلام و همراه شدن جشن‌های دینی با جشن‌های ملی و همچنین تاکید آموزه‌های اسلامی بر افزایش محبت در بین خویشاوندان، دوستان و آشنایان، بهانه با هم بودن مردم ایران رو به فزونی گذاشت تا با استفاده از این فرصت، ایام شادگونه‌ای را سپری کنند.

تا همین چند سال پیش و به برکت ظهور نیافتن فناوری‌های دست و پاگیر، منوال برگزاری این جشن‌ها به قوت سابق و شاید با تغییرات کمی اجرا می‌شد و شاه بیت آنها با هم بودن، در کنار هم خندیدن و خواندن داستان‌های اسطوره‌های اساطیری بود.

یکی از این آیین‌ها که تا به امروز در خانواده‌های ایرانی باقی مانده شب یلدا یا به زبان تُرکی «چیلله گئجه سی» است که در آخرین شب پاییز که طولانی ترین شب سال نیز به شمار می‌رود، برگزار می‌شود.

از جمله سنت‌های قدیمی این آیین نشستن دور کرسی در خانه بزرگترهای فامیل، خواندن اشعار قدیمی از اسطوره‌های منطقه‌ای و ملی، نواختن سازهای محلی، مشاعره موزون، خوردن آجیل از جمله خشکبار، انگور خشک شده (میلاخ)، هندوانه، انار، پشمک و حلوای مخصوص است که البته بخشی از اینها به منطقه آذربایجان غربی اختصاص دارد.

با وجود حفظ شاکله این شب به یادماندنی، تعدادی از رسوم یلدایی در سال‌های گذشته یا تغییر شکل یافته و یا به کلی منسوخ شده که اضافه شدن میوه‌های غیربومی به جمع مهمانان شب یلدا، ظهور تلویزیون و رادیو (البته در گذشته دور)، خرید آجیل گرانقیمت و آنچنانی و از همه مهمتر حذف بخش مشاعره و سرودن اشعار قدیمی از جمله این موارد به شمار می‌رود.

با وجود این تغییرات، تا چند سال پیش شب یلدا به قوت خود باقی بود و کمابیش با حفظ بخشی از سنت‌ها ادامه می‌یافت تا اینکه با ظهور پدیده‌ای به نام موبایل و البته شبکه‌های اجتماعی، این واقعیت شیرین دنیای واقعی نیز وجهی مجازی به خود گرفت و بخشی از آن از واقعیت‌های مجازی متاثر شد.

ظهور موبایل که متهم ردیف اول دور شدن خانواده‌ها از یکدیگر در آیین‌هایی نظیر جشن‌های باستانی، دینی و حتی جشن‌های تولد بود، تاثیر خود در شب یلدا و شب‌های متناظر را نیز گذاشته بطوریکه این آیین روز به روز به سمت مجازی شدن بیشتر به پیش می‌رود و شاید در آینده‌ای نه چندان دور، تنها شب یلدا را در سلفی‌های یلدایی، پیامک‌های یلدایی، استیکرهای یلدایی و نظایر این ببینیم.

برای مقابله با بروز چنین پدیده نوظهور و محتملی، مهمترین کار ترویج آیین‌های سنتی به شکل کامل و بهره گیری از آیین‌های پیشینیان است که این امر وظیفه بزرگترین‌های فامیل و قوم را بیشتر می‌کند.

زنده کردن اسطوره‌های قدیمی، سازها و آشیق نوازی‌ها و همچنین ادبیات به ویژه ادبیات بومی از جمله مواردی است که می‌تواند تحت تاثیر قرار گرفتن آیین‌های پیشینیان را از بین ببرد و یا دست کم زمان محو شدن آیین‌های قدیمی را به زمانی دورتر انتقال دهد.