امروز این لحظه از زمان را یکی از با شکوه ترین لحظه های زندگی خود می دانم ... زیرا به پندار من در این عصر و زمانه که جهان تلاش و کوشش است اگر شخصی بتواند سی سال خدمت مقرر دولتی خود را با کامیابی به پایان برساند و برابر قانون کشوری بازنشسته شود در پایان خدمت از سوی ریاست محترم و همکاران اداری خود قدردانی شود، خوشبخت خواهد بود. من از آغاز خدمت دولتی پایانی این چنین آرزو می کردم و چون به منظور رسیده ام، خدا را شکر می گویم و احساس شادی و غرور می کنم ...» اینها بخشی از سخنان یکی از تاثیرگذارترین بانوان تاریخ ایران معاصر به شمار می‌رود که بعد از ۳۰سال خدمت به مردم در هنگام بازنشستگی‌اش ایراد کرد.
آذر اندامی در ۱۶ آذر ۱۳۰۵ خورشیدی در محله ساغریسازان رشت دیده به جهان گشود. وی دوران ابتدایی خود را در دبستان بانوان رشت به پایان رساند و پس از اخذ مدرک پایه نهم تحصیلات عمومی راهی دانشسرای مقدماتی رشت شد. پس از آن و در ۱۳۲۵ خورشیدی به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و حرفه معلمی را انتخاب کرد. او همزمان با فعالیت مدرسی، دیپلم طبیعی را با امتحان متفرقه از آن خود کرد و سپس در رشته پزشکی دانشگاه تهران قبول شد. این بانوی فرهیخته پس از دریافت دانشنامه پزشکی با منصور خلعتبری کارشناس پزشک قانونی ازدواج کرد و از این پس پذیرای مسوولیت‌های بزرگ دیگری نیز شد و بلافاصله به گذراندن دوره تخصصی زنان و زایمان مشغول شد. پس از پایان دوره تخصصی به وزارت بهداری آن زمان منتقل شد و در نهایت به کار در انستیتو پاستور پرداخت. وی طرح پژوهشی در زمینه باکتری شناسی عفونت های بیمارستانی را به انجام رساند و نتیجه آن را در مجله‌های معتبر پزشکی چاپ کرد.
اندامی، ناجی مردم در مبارزه با وبای التور
در سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۵ خورشیدی بیماری شبه وبای التور در ایران و بسیاری دیگر از کشورها شیوع پیدا کرد. التور به عنوان یک بیماری حاد اسهالی محسوب می شود که عامل آن میکروب وبا است. علایم بیماری از سمی نشات می گیرد که توسط میکروب در روده باریک افراد آلوده ترشح می شود. بنابراین میکروب از طریق مدفوع انسان در محیط پخش شده و آب و غذا را آلوده می کند. در آن شرایط هولناک تنها راه پیشگیری، تزریق واکسن وبا قبل از ابتلا به بیماری بود و در آن زمان تنها مرکز تهیه واکسن در ایران انستیتو پاستور بود که تمام امکانات آن در اختیار آزمایشگاه میکروب شناسی قرار گرفت و کارکنان مرکز با ریاست اندامی شروع به کار کردند و سرانجام وی توانست واکسن وبای التور را بسازد و از بروز فجایع هولناک و دردآور جلوگیری کند.
این واکسن به کشورهای همسایه هم فرستاده شد و افتخاری بود که به خاطر زحمات شبانه روزی این پزشک وارسته نصیب ایران شد. به دلیل خدمات بی بدیل این بانوی پژوهشگر، وی به معاونت بخش میکروب شناسی و سپس به ریاست بخش وبا و دیفتری رسید و به پاس کارها و تلاش شبانه‌روزی‌اش، نشان علمی به او اعطا شد. یکی از همکاران وی در انستیتو پاستور تهران با نام خانم دکتر منصورپور درباره برخی از ویژگی های این بانوی انسان دوست می‌گوید: وی، زن زحمتکش و با اراده‌ای بود. در این انستیتو هم یک روز دست از تلاش و پژوهش برنداشت و من زنی به پشتکار و همت او ندیده‌ام. اندامی از معدود افرادی بود که هرچه بیشتر می دانست، بیشتر می فهمید که چیزهای زیادی هست که نمی داند و تلاش همیشگی او و پویایی و حرکت زندگی اش حاکی از این ادعاست. او بیشتر شب ها و روزهای تعطیل را در بیمارستان می ماند و حتی نگهبانی پزشکان دیگر را نیز بر عهده می گرفت تا تجربه بیشتری به دست بیاورد.
تحصیل در فرانسه
بعد از کشف این واکسن و نجات هزاران تَن ایرانی و غیر ایرانی اندامی با استفاده از بورس انستیتو پاستور به پاریس رفت و گواهی‌نامه میکروب شناسی دریافت کرد و سپس به میهن بازگشت و دوره تخصصی آزمایشگاه بالینی را در دانشگاه تهران گذراند و در ۱۳۵۳ خورشیدی دانشنامه تخصصی علوم بالینی را اخذ کرد. چندین بار به کشورهای فرانسه و بلژیک سفر کرد. حاصل این سفرها مقاله‌های علمی بود که در مجله‌های معتبر چاپ شد. اندامی در ۱۳۵۷خورشیدی بازنشسته و پس از بازنشستگی مسوول آزمایشگاه بیمارستان باهر شد و همچنین مدتی نیز در مطب همسر خود به مداوای بیماران زنان و زایمان پرداخت.
حک شدن نام بانوی ایرانی بر سیاره زهره
پس از درگذشت این بانوی محقق، دخترش آذرمیدخت با کوشش و تلاش فراوان توانست نام مادرش را به انجمن بین‌المللی نجوم برای ثبت در سیاره زهره پیشنهاد کند و این انجمن نیز به پاس کارهای علمی اندامی آن را پذیرفت و وی نخستین زن ایرانی بود که نامش برای همیشه بر سیاره زهره ثبت شد. بدین ترتیب به دلیل خدمات بی نظیر این بانوی شهیر ایرانی در ۱۹۹۲ میلادی اتحادیه بین المللی ستاره شناسی (IAU) حفره ای به قطر ۳۰ کیلومتر در طول جغرافیایی ۲۶ درجه و ۵۵ دقیقه و عرض جغرافیایی ۱۷ درجه و ۴۵ دقیقه با قله ای مرکزی را در جنوب سیاره زهره را به نام آذر اندامی نامگذاری کرد. براین پایه آذر اندامی تنها زن ایرانی بود که نامش به این شورا فرستاده شد.
انجمن بین‌المللی نجوم AIU پیشگام نامگذاری در سیارات بوده است. ماهواره اکتشافی ماژلان در ۱۹۹۰ اقدام به نقشه برداری سیاره زهره (ناهید یا ونوس) کرده و ۸۰ درصد از سطح این سیاره را بررسی کرد. متعاقب این ماموریت فضایی، AIU نسبت به نامگذاری نقطه های موجود در سطح سیاره ونوس اقدام کرد و با توجه به نام مونث این سیاره (ونوس یا زهره) مقرر شد که این محل‌ها به نام زنان نام دار جهان که در قید حیات نبودند، نامیده شود. دراین نامگذاری برای حفره‌هایی با قطر کمتر از ۲۰ کیلومتر نام های عام مونث به صورت موقتی گرفته شد. افزون بر آن نام حفره هایی با قطر بیشتر از۲۰ کیلومتر به صورت نام های همیشگی در نظر گرفته شد که یکی از این عوارض به قطر ۳۰ کیلومتر که یک قلعه مرکزی هم دارد به یاد بود آذر اندامی از ایران به این نام ثبت شد.
خاموشی
سرانجام این پژوهشگر تاثیرگذار و تلاشگر در ۲۸ مرداد ۱۳۶۳ خورشیدی به دلیل آمبولی ریه ناشی از تومور مغزی جان خود را از دست داد و نامش برای همیشه در تاریخ ایران و بر سیاره زهره جاویدان ماند. آرامگاه وی در قطعه ۱۸ ردیف ۳۶ شماره ۶ در بهشت زهرا تهران است و بر سنگ آن جمله ای با این مضمون نوشته شد:
راهش در این سرا دانش و مهر و نیکی
جایش در آن سرا فردوس برین جاودانه
نظر شما