توافق برجام این روزها برای همه طرف‌ها، لحظات و ثانیه‌های حساسی را طی می‌کند؛ توافقی که سال ۲۰۱۵ میلادی در میان ثانیه‌ها و لحظات پراضطراب رسیدن یا نرسیدن به یک توافق آن روزهای هتل کوبورگ وین به سرانجام رسید و اکنون در دوره ای از فراز و نشیب تازه قرار گرفته است.
پس از آنکه "دونالد ترامپ" رئیس جمهوری آمریکا در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ به طور رسمی از توافق بین المللی برجام خارج شد، تلاش کرد تا از طریق سیاست موسوم به "فشار حداکثری" تحریم‌ها را علیه جمهوری اسلامی ایران بازگرداند.
اگرچه مثلث سیاست ضد ایرانی ترامپ، "جان بولتون" مشاور امنیت ملی و"مایک پمپئو" وزیر خارجه آمریکا همراه با گروه موسوم به "تیم ب" (بنیامین نتانیاهو، بن سلمان و بن زائد) تلاش‌های گسترده‌ای برای موفقیت این سیاست به خرج دادند اما در عمل این سیاست نه تنها موفقیتی نداشته بلکه حتی نتوانست گام‌های اجماع سازی را انجام دهد.
اما سرانجام در میانه افزایش تنش‌های دولت ترامپ و بی عملی اروپایی‌ها در نهایی کردن ساز وکار ویژه مالی (اینستکس)، جمهوری اسلامی ایران با صبر راهبردی و پس از یکسال، اردیبهشت ماه گذشته و همزمان با سالگرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و بازگرداندن تحریم‌ها، دو گام نخست شامل «توقف فروش اورانیوم غنی سازی شده و آب سنگین برای ۶۰ روز» را به اعضای برجام اعلام کرد.
حجت الاسلام و المسلمین روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران افزود: اگر اروپایی‌ها در این مدت به جبران بپردازند ما نیز به شرایط امروز بر می‌گردیم؛ در غیر این صورت، ۲ اقدام دیگر را در پیش می‌گیریم.
برجام به عنوان یک توافق جامع سیاسی، امنیتی و حقوقی بین المللی بر پایه توازن و تعادل خواسته‌ها، انتظارات و ظرفیت‌ها بنیان گذاشته شده بود و با خروج آمریکا این توازن راهبردی به هم ریخت.
مواضع رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز نشان داد که فضای برجامی اکنون در یک وضعیت توازن و تعادل قرار ندارد و خروج دولت ترامپ و فقدان ظرفیت راهبردی اروپایی‌ها در ایجاد این توازن نقش عمده‌ای ایفا کرده است.
پس از این اظهارات، اقدامات عملی ایران آغاز شد و "محمد جواد ظریف" وزیرخارجه ایران دیروز اعلام کرد که تهران طبق برنامه از مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده عبور کرده و این را هم از پیش اعلام کرده بود. این اقدام ایران در واقع واکنشی به اقدام آمریکا در خروج از توافق هسته‌ای ۱+۵ با ایران بود؛ اقدامی که با محکومیت و اعتراض سایر کشورهای عضو این توافقنامه روبرو شد.
آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز با صدور بیانیه‌ای، عبور ایران از ذخایر اورانیوم غنی شده طبق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را تأیید کرد. این سازمان در بیانیه‌ای اعلام کرد؛ «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای حکام اطلاع داده است که آژانس تأیید کرده در تاریخ اول ژوئیه میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از سقف مجاز در توافق هسته‌ای فراتر رفته است.
پس از تأیید آژانس، وزیرخارجه ایران در توئیتی با اشاره به پاراگراف ۳۶ برجام تاکید کرد که تهران توافق هسته‌ای برجام را نقض نکرده است. وی با اشاره به خروج آمریکا از برجام، نوشت: ما ضمن محفوظ بودن حقوق مان، به کشورهای E3+2 چند هفته فرصت دادیم. ما پس از ۶۰ هفته نهایتاً دست به اقدام زدیم.
وزیر خارجه تاکید کرد: به محض آنکه کشورهای اروپایی به تعهدات خود عمل کنند، ایران متقابلاً اقدامات معکوس را انجام می‌دهد.
اما آمریکایی‌ها پا را فراتر از وضعیت کنونی (برجام بدون آمریکا) گذاشتند؛ ابتدا ترامپ در گفت و گو با شبکه خبری الجزیره درباره عبور ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده، گفت: ایران با آتش بازی نکند.
در همین حال، کاخ سفید در بیانیه‌ای اعلام کرد که ترامپ با امانوئل مکرون همتای فرانسوی اش در باره اقدام جدید ایران برای غنی سازی اورانیوم رایزنی کرده است.
وزیر امور خارجه کابینه ترامپ نیز در این زمینه ادعا کرد: ایران امروز گام‌های جدیدی برای پیشبرد جاه طلبی‌های هسته‌ای برداشته است.
بولتون مشاور جنجالی ترامپ نیز به غنی سازی ایران واکنش نشان داد و در توئیتی مدعی شد: هیچ دلیلی وجود ندارد که تهران غنی سازی اش را افزایش دهد؛ جز اینکه این اقدام بخشی از تلاش‌های ایران برای کاهش زمان گریز در تولید تسلیحات هسته‌ای باشد.
مواضع تازه مقام‌های آمریکایی نشانه‌هایی از دیپلماسی اجبار با هدف به "صفر رساندن غنی سازی" ایران انجام می‌شود و آنچه آمریکا از همان ابتدا به دنبال آن بود برهم زدن میز مذاکره برای رسیدن به توافقی جامع است.
در فرجام به نظر می‌رسد که در فضای کنونی با وجود خروج آمریکا از برجام و بی عملی اروپایی‌ها توازن و تعادل میان تکالیف و مزایا برهم خورده و پس از یکسال از دیپلماسی برجامی، دیگر طرف‌های برجامی هنوز نتوانسته‌اند تکالیف مندرج در این توافق را به خوبی ایفا کنند. اکنون بزنگاه تکالیف برجام فرارسیده و جهان در انتظار اقدامات عملی اروپا و دیگر طرف‌های برجامی است.